Katedra
i kościół św. Seweryna w Erfurcie
Erfurt (
pol.
hist. Jarobród) –
miasto
na prawach
powiatu
położone w centralnej części
Niemiec
, stolica
Turyngii
, licząca prawie 200 000 mieszkańców. Największe miasto landu, siedziba
Federalnego Sądu Pracy
, dwóch wyższych uczelni (w tym założony w 1392 Uniwersytet) oraz katolickiej diecezji erfurckiej. Duży ośrodek przemysłowy, handlowy i ogrodniczy (hodowla
bobu
), siedziba targów. Krajowy port lotniczy założony w 1956. Ośrodek telewizji dla dzieci (
KI.KA
).
Erfurt jest miastem o długiej historii. Założone w
742
miasto było związane z
arcybiskupami Moguncji
. W XIII - XVII w. był wolnym miastem, a następnie jednym z najważniejszych ośrodków elektoratu mogunckiego, zaś w latach 1806-1814 stolicą Księstwa Erfurckiego podległemu
I Cesarstwu
. Pomimo burzliwych dziejów Erfurt zachował liczne zabytki; ponad 20 kościołów w tym górującymi nad miastem
katedrą
i stojącym obok kościołem św. Seweryna, dawne klasztory most Kramerbrücke i liczna zabudowa o
konstrukcji szkieletowej
.
Historia
Średniowiecze
Pierwsza pisemna wzmianka o Erfurcie pochodzi z
742
, kiedy pojawia się nazwa "Erphesfurt". W
średniowieczu
Erfurt leżał na ważnym szlaku handlowym niedaleko
brodu
na rzece Gera. Od X wieku w mieście panowali
arcybiskupi Moguncji
. W XII w. Erfurt przeżywa swój rozwój. Wzniesiono klasztor Benedyktynów na wzgórzu Petersberg, rozpoczęto budowę katedry, ponadto powstała osada wokół kościoła Szkockiego (Schottenkirche). W 1168 miasto otoczono kamiennymi obwarowaniami. Wzmiankowany w 1177 drewniany most Krämerbrücke zastąpiono w 1323 obecnym kamiennym. W 1243 władzę nad Erfurtem przejęła rada miejska; udało się skupić w swym ręku niemal wszystkie prawa, choć urząd biskupi wciąż podlegał
Moguncji
. XIV wiek to okres prosperity gospodarczej miasta. Miasto posiadało rozległe majątki ziemskie, w XIV w. do Erfurtu należały 82 wsie. W 1331 Erfurt otrzymał status miasta cesarskiego, nadał go ówczesny władca
Ludwik IV Bawarski
. Wraz z czterema innymi miastami:
Gotha
, Tennstedt,
Arnstadt
i Langensalza był centrum wytwórczym i handlowym barwnika
indygo
uzyskiwanym z
urzetu
. Ponadto handel (m.in. solą) i rzemiosło tworzyły ówczesną gospodarkę miasta. W wyniku
Czarnej śmierci
która rozprzestrzeniła się w Erfurcie w latach 1350-1351 zmarło ponad 12 tys. mieszkańców. Silna pozycja gospodarcza i szybki rozwój demograficzny ludności spowodował, iż w XV w. liczba ludności miasta wyniosła ok. 20 000 mieszkańców. Miasto stało się wówczas wielkim ośrodkiem kulturalnym i artystycznym. W klasztorze Dominikanów działał
Johannes Eckhart
1392 rada miejska założyła Uniwersytet Erfurcki, (zlikwidowany w 1816) powstało wiele kościołów a wraz z tym liczne dzieła malarstwa i rzeźby. Erfurt był miastem wielonarodowym; oprócz Niemców zamieszkiwali tu Szkoci, Turcy oraz Żydzi. W XV w. Erfurt liczył 25 parafii, 15 klasztorów i 10 kaplic.
Nowożytność
Epoka humanizmu W latach 1501-1511 w erfurckim klasztorze augustianów przebywał
Marcin Luter
jako mnich tego zakonu; studiował tu początkowo na wydziale nauk wyzwolonych, które ukończył w styczniu 1505 jako magister
filozofii
, a następnie kontynuował je od 20 maja, na wydziale prawa. W 1522 matematyk
Adam Ries
opublikował drugą swoją pracę o arytmetyce. Odkrył nowy system liczb i obliczeń. W okresie
wojny trzydziestoletniej
w latach 1631-1635 miasto okupowały wojska szwedzkie. W 1664 urząd miasta przejął arcybiskup moguncki Johann Philipp von Schönborn, co oznaczało koniec niezależności miasta, do czasów napoleońskich miasto było pod egidą arcybiskupstwa-elektoratu Moguncji. 21 października 1736 wielki pożar miasta zniszczył 188 domów w rejonie pomiędzy katedrą, ratuszem i kościołem dominikanów. Na XVIII wiek przypada rozwój gospodarki ogrodniczej. Radny miasta Christian Reichart w okolicach Erfurtu (obecnie dzielnica Haage) założył nowoczesny ogród. W 1754 w Erfurcie powstała Akademia Nauk Stosowanych. W 1795 powstała fabryka obuwia. Chemik, aptekarz, profesor erfurckiego uniwersytetu
Johann Bartholomäus Trommsdorff
założył w mieście pierwszy w Niemczech Instytut Chemii i Farmacji.
XIX i XX wiek
W 1802 miasto zostało włączone do
Prus
. Na wzgórzu Petersberg w miejsce dawnego klasztoru benedyktynów powstała
cytadela
. Podczas wojen napoleońskich, w latach 1806-1815 miasto wchodziło w skład
I Cesarstwa
, założono niewielkie Księstwo Erfurckie (Fürstentum Erfurt) istniejące do 1814. W 1808 odbył się tutaj zjazd erfurcki, na którym spotkali się cesarz
Napoleon Bonaparte
i car
Aleksander I Romanow
. Po
kongresie wiedeńskim
miasto przyznano
Prusom
i weszło ono w skład prowincji Saksonia. W 1873 wyburzono mury miejskie. W latach 1869-1875 powstała nowa siedziba rady miejskiej. Na II poł. XIX w. przypadła
industrializacja
miasta, rozwinął się m.in. przemysł kolejowy (fabryka Christiana Hagana produkująca parowozy i kotły parowe). W 1883 ruszył w mieście pierwszy tramwaj konny (w 1894 zelektryfikowano tramwaje). Podczas kongresu SPD w Erfurcie, który miał miejsce w dniach 14 października - 20 października 1891 zatwierdzono
Program Erfurcki
w którym zawarto postulaty m.in. 8-godzinnego dnia pracy i powszechnego
prawa wyborczego
. W 1906 liczba mieszkańców osiągnęła 100 000. W 1931 oddano do użytku Stadion Centralny (Steirgerwald).
Pod koniec
II wojny światowej
, 12 kwietnia 1945, zniszczony przez naloty dywanowe Erfurt (zginęło 1392 mieszkańców, ponad 500 budynków zostało całkowicie zniszczonych) został zajęty przez wojska Trzeciej Armii Stanów Zjednoczonych, którymi dowodził generał
George Patton
. 3 lipca, miasto opuścił garnizon wojsk amerykańskich, a w ich miejsce zajęła
Armia Czerwona
, od 1949 do 1990 Erfurt należał do
Niemieckiej Republiki Demokratycznej
. W 1949 otwarto nowy teatr, rok później przeniesiono z
Weimaru
do Erfurtu urząd landu Turyngii. W 1957 otwarto ogród zoologiczny, w 1958 port lotniczy. W hotelu „Erfurter Hof“ doszło w 1970 do spotkania ówczesnego premiera NRD
Williego Stopha
z kanclerzem
RFN
Willym Brandtem
. W
1988
władze Erfurtu uznały Moguncję miastem partnerskim.
Czasy najnowsze
Po
zjednoczeniu Niemiec
, Erfurt stał się 10 stycznia 1991 stolicą
kraju związkowego
Turyngia
. W 1994 zapadła decyzja o reaktywacji uniwersytetu. W 1999 przeniesiono z
Kassel
do Erfurtu siedzibę niemieckiego
Federalnego Sądu Pracy
. Dwa lata później otwarto nowoczesną halę sportową (Gunda-Niemann-Stirnemann-Halle, od imienia znanej niemieckiej
panczenistki
), zaś w 2003 teatr.
Zabytki
"Wizytówką" Erfurtu są dwa stojące obok siebie i górujące nad otaczającym miastem kościoły
Katedra
(Mariendom) i
Kościół św. Seweryna
(Severikirche). Zamykają one od zachodu Plac Katedralny. Katedra NMP znana jest od VIII wieku w obecnej postaci zawiera pozostałości kościoła romańskiego (dawny
westwerk
). Monumentalne prezbiterium jest gotyckie z XIV natomiast halowy korpus nawowy z XV stulecia. Do wnętrza prowadzi gotycka kruchta, której zewnętrzne portale zdobią przedstawienia Apostołów oraz Panien Mądrych i Panien Głupich. Wewnątrz m.in. romański świecznik zw. Wolframem, gotyckie stalle, nagrobek rodziny von Gleichen, tryptyk Marii z Jednorożcem. Okna prezbiterium zachowały niemal w całości komplet XIV-wiecznych witraży. Sąsiadujący z katedrą kościół Św. Seweryna jest monumentalną pięcionawową halą, wewnątrz mieści m.in. gotycki nagrobek patrona kościoła, późnogotycki, alabastrowy relief Św. Michał zwyciężający bestię, barokowe organy i ołtarz główny.
Unikalnym zabytkiem jest pochodzący z XIV wieku Krämerbrücke,
most
łączący brzegi rzeki Gery, na którym znajdują się budynki mieszkalne, w większości o konstrukcji szkieletowej. Został zbudowany w 1325, a pierwotnie po jego obu stronach stały dwa kościoły, z których do dzisiejszych czasów przetrwał tylko jeden - Św. Idziego.
W Erfurcie znajduje się także,
klasztor
augustianów
(Augustinerkloster), w którym w latach 1505–1511 mieszkał jako mnich Marcin Luter. W mieście urodzili się między innymi kuzyn
Jana Sebastiana Bacha
, Johann Bernhard Bach ,
socjolog
Max Weber
i wokalistka
Yvonne Catterfeld
. Wewnątrz m.in. gotycki tryptyk z XV wieku i zespół gotyckich witraży. Cennymi dziełami XIV-wiecznej architektury zakonów mendykanckich są dwa bliźniacze kościoły: dominikanów (Predigerkirche) i franciszkanów (Barfußerkirche). Pierwszy z nich zachował liczne elementy rzeźby architektonicznej i cenny, gotycki wystrój, m.in. obraz przedstawiający Kalwarię, figurę Madonny z Dzieciątkiem, zespół witraży. W klasztorze, którego część się zachowała mieszkał teolog, filozof i mistyk
Mistrz Eckhart
. Zbombardowany podczas II wojny światowej kościół Franciszkanów jest w stanie częściowej ruiny. Prezbiterium odbudowano mieszczą się w nim m.in. zespół gotyckich witraży, dwa tryptyki - ołtarza głównego i ołtarza cechu farbiarzy, zespół XIV wiecznych płyt nagrobnych.
Sport
Miasta partnerskie
-
Győr
,
Węgry
-
Wilno
,
Litwa
-
Kalisz
,
Polska
-
Moguncja
,
Niemcy
-
Lille
,
Francja
-
Shawnee,
Stany Zjednoczone
-
San Miguel de Tucumán
,
Argentyna
-
Łowecz
,
Bułgaria
-
Hajfa
,
Izrael
-
Bowling Green,
Stany Zjednoczone
-
Xuzhou
,
Chińska Republika Ludowa
Galeria
Widok na wzgórze katedralne | | | Collegium Maius Uniwersytetu Erfurckiego |
Źródła
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, ss. 45, 46. .
Linki zewnętrzne