|
Alfabet arabski |
Alfabet arabski – alfabetyczne
pismo
używane do zapisu
języka arabskiego
. Powstało z nabatejskiej odmiany pisma
aramejskiego
.
Najstarsze zabytki pochodzą z
IV wieku
n.e. (inskrypcje z Rammu i An-Namara). Istnieje wiele
odmian
pisma arabskiego. Do najważniejszych należą pismo kwadratowe (
kufickie
) i okrągłe (naschi). Pismo arabskie rozpowszechnione jest w krajach muzułmańskich.
Zapisywane jest z prawa na lewo. Ma 18 podstawowych znaków, które po uzupełnieniu jedną, dwiema lub trzema kropkami tworzą 28
liter
oznaczających spółgłoski oraz samogłoski długie i
dyftongi
. Samogłoski krótkie są w piśmie arabskim pomijane, dlatego jest ono klasyfikowane jako
abdżad
. Czasami stosuje się jednak na ich oznaczenie dodatkowe znaki samogłoskowe (w arabskich
elementarzach
i w
Koranie
).
Litery mogą mieć różne formy w zależności od pozycji w wyrazie (początkowej, środkowej, końcowej albo izolowanej).
Dekoracyjne zapisywanie wersów Koranu doprowadziło w ciągu ponad 1400 lat do powstania wielu szkół
kaligrafii
. W świecie arabskim kaligrafia uznawana jest za jedną z najwyższych form sztuki. Ma szczególne znaczenie, ponieważ przekazuje treść Koranu – świętej księgi
islamu
.
Litery arabskie oraz transkrypcja i transliteracja
Litera arabska | Transkrypcja / transliteracja |
---|
postać końcowa | postać środkowa | postać początkowa | postać izolowana | transkrypcja polska | transliteracja ISO | transkrypcja IPA |
---|
ـا | | | ا | a | ā | [
aː
], [
ʔ
] |
ـب | ـبـ | بـ | ب | b | b | [
b
] |
ـت | ـتـ | تـ | ت | t | t | [
t
] |
ـث | ـثـ | ثـ | ث | s | ṯ | [
θ
] |
ـج | ـجـ | جـ | ج | dż | ǧ | [
dʒ
], [
ʒ
], [
ɡ
] |
ـح | ـحـ | حـ | ح | h | ḥ | [
ħ
] |
ـخ | ـخـ | خـ | خ | ch | ẖ | [
x
] |
ـد | | | د | d | d | [
d
] |
ـذ | | | ذ | z | ḏ | [
ð
] |
ـر | | | ر | r | r | [
r
] |
ـز | | | ز | z | z | [
z
] |
ـس | ـسـ | سـ | س | s | s | [
s
] |
ـش | ـشـ | شـ | ش | sz | š | [
ʃ
] |
ـص | ـصـ | صـ | ص | s | ṣ | [
sˁ
] |
ـض | ـضـ | ضـ | ض | d | ḍ | [
dˁ
] |
ـط | ـطـ | طـ | ط | t | ṭ | [
tˁ
] |
ـظ | ـظـ | ظـ | ظ | z | ẓ | [
ðˁ
] |
ـع | ـعـ | عـ | ع | (-) | ` | [
ʕ
] |
ـغ | ـغـ | غـ | غ | gh | ḡ | [
ɣ
], [
ɡ
] w wielu zapożyczeniach |
ـف | ـفـ | فـ | ف | f | f | [
f
] |
ـق | ـقـ | قـ | ق | k | q | [
q
] |
ـك | ـكـ | كـ | ك | k | k | [
k
] |
ـل | ـلـ | لـ | ل | l | l | [
l
] |
ـم | ـمـ | مـ | م | m | m | [
m
] |
ـن | ـنـ | نـ | ن | n | n | [
n
] |
ـه | ـهـ | هـ | ه | h | h | [
h
] |
ـو | | | و | w, u | w, ū | [
w
] |
ـي | ـيـ | يـ | ي | j, i | y, ī | [
j
] |
ـة | | | ة | (-), t | (-), t | [
a
], [
at
] |
ـى | | | ى | a | à | [
aː
] |
Uwaga: Litery ا, د, ذ, ر, ز, و, ة i ى nie są łączone w piśmie z literami występującymi po nich, nie posiadają więc formy środkowej i początkowej.
Cyfry arabskie
W piśmie arabskim używa się dwóch rodzajów cyfr: standardowych arabskich oraz tak zwanych wschodnioarabskich, używanych w
Iranie
,
Pakistanie
oraz
Indiach
.
Cyfry arabskie w Europie | Standardowe cyfry arabskie | Cyfry wschodnioarabskie |
---|
0 | ٠ | ۰ |
1 | ١ | ۱ |
2 | ٢ | ۲ |
3 | ٣ | ۳ |
4 | ٤ | ۴ |
5 | ٥ | ۵ |
6 | ٦ | ۶ |
7 | ٧ | ۷ |
8 | ٨ | ۸ |
9 | ٩ | ۹ |
Dodatkowe znaki
Hamza
Hamza nie jest zazwyczaj uznawana za literę, mimo że służy do zapisu spółgłoski, jaką jest
zwarcie krtaniowe
: ؤ, ئ, إ, أ, ﺀ
Znaki samogłoskowe
Na oznaczenie samogłosek oraz
końcówek deklinacyjnych
istnieją w piśmie arabskim dodatkowe, zwykle nieużywane znaki. Poniżej znajduje się tabela, uwzględniające niektóre z nich:
znak | przykład | nazwa | znaczenie |
---|
َ | بَ | fatha | krótkie a |
ِ | بِ | kasra | krótkie i |
ُُ | بُ | damma | krótkie u |
َ | بَا | fatha + alif | długie ā |
ِ | بِي | kasra + y | długie ī |
ُ | بُو | damma + wāw | długie ū |
ْ | يْمُو | sukun | brak samogłoski |
ّ | دُرِّسَ | szadda | podwojenie danej spółgłoski |
ٌ | سٌ | nunacja | końcówka -un (podwojona damma) |
ٌ , ُُ | | końcówka -un | I przypadek imienia w stanie nieokreślonym |
ٍ | سٍ | końcówka -in | II przypadek (podwójna kasra) |
ً | اً | końcówka -an | III przypadek (podwójna fatha) |
اً | اً | końcówka -an | III przypadek (podwójna fatha), najczęściej z dodatkową literą alif |
Ligatury
W alfabecie arabskim istnieją również
ligatury
:
- ﻻ – lā jedna z partykuł przeczących; także samodzielna jako nie (odpowiedź na pytanie ogólne)
- ﻼ – lā połączenie lā wewnątrz wyrazu
W innych językach
Pisma arabskiego używa się także do zapisu innych języków w regionach zdominowanych przez
islam
, m.in.
perskiego
,
urdu
,
kurdyjskiego
,
paszto
,
ujgurskiego
,
malajskiego
,
suahili
(obok pisma łacińskiego), a do roku
1929
zapisywano nim także
język turecki
.
W przeszłości pismo to służyło także do zapisu języków muzułmańskich narodów
Kaukazu
i
Azji Środkowej
, np.
czeczeńskiego
i
uzbeckiego
, do lat 30.
XX wieku
, kiedy to Rosjanie wprowadzili tam cyrylicę w celu osłabienia wpływów islamu. Również do zapisu
języka białoruskiego
przez
Tatarów
.
W niektórych językach, np.
perskim
czy
kurdyjskim
używa się czterech dodatkowych liter na oznaczenie dźwięków obcych językowi arabskiemu:
głoska | litera | nazwa |
---|
[
p
] | پ | pe |
[
ʧ
] (cz) | چ | cze |
[
ʒ
] (ż) | ژ | że |
[
ɡ
] | گ | gaf |
W
języku paszto
obok liter arabskich i perskich używane są litery modyfikowane przez dodanie małego kółeczka (zwanego پندك pandak), oznaczające
spółgłoski szczytowe
: ړ [
ʈ
], ډ [
ɖ
], ټ [ɺ̢], ڼ [
ɳ
]. Istnieją też litery będące wariantami liter arabskich z mniejszą lub większą liczbą kropek: څ [
ʦ
], ځ [
ʣ
], ښ [
ʂ
], ږ [
ʐ
], ې [
e
] i ئ [
-əj
].
Zobacz też