Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Język czeczeński

Język czeczeński

Нохчийн мотт, Noxçiyn mott
Obszar Federacja Rosyjska ( Czeczenia )
Liczba mówiącychok. 950 tys. [1] -1 300 tys. [2]
Ranking (poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna Języki kaukaskie
  Północno-wschodnie
   Języki nachskie
   Język czeczeński
Pismo zmodyfikowana cyrylica lub łacińskie
Status oficjalny
język urzędowy Czeczenia
Kody języka
ISO 639 -1ce
ISO 639-2che
ISO 639-3che
SIL CJC
W Wikipedii
Zobacz też: język , języki świata
Wikipedia w języku czeczeńskim
W Wikisłowniku :

Język czeczeński (czecz. нохчийн мотт, Noxçiyn mott) – język Czeczenów , zamieszkujących głównie autonomiczną republikę Czeczenii , wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej . Należy do języków nachskich (nachijskich), tworzących podgrupę wśród języków nachsko-dagestańskich (północno-wschodnich) ramach hipotetycznej wielkiej rodziny języków dene-kaukaskich . Jest to język ergatywny .

Bardzo rozbieżne są dane mówiące o liczbie użytkowników języka czeczeńskiego, co wiąże się przede wszystkim z bardzo skomplikowaną sytuacją w samej Czeczenii oraz niemożnością oszacowania ogromnych strat ludnościowych podczas wojen rosyjsko-czeczeńskich. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego w 1989 r. język ten jako ojczysty na terenie byłego ZSRR zadeklarowało 893 tys. osób. Główne grupy użytkowników języka czeczeńskiego koncentrowały się wówczas na terenie republiki autonomicznej Czeczenii , oraz północnych terenach Dagestanu (w okolicach miasta Chasaw-Jurt). Obecnie sytuacja jest o wiele bardziej złożona i choć główna masa użytkowników języka nadal zamieszkuje przede wszystkim Czeczenię, to znacznie powiększyła się emigracja, przede wszystkim do sąsiednich republik Federacji Rosyjskiej ( Dagestan , Inguszetia ), ale także np. do Moskwy . Wielu Czeczenów szukając azylu udało się na teren Europy Zachodniej. Czeczeni zamieszkują także Gruzję (tzw. Kistowie ), Turcję oraz kraje arabskie ( Jordania , Syria ).

Język czeczeński genetycznie najbliżej spokrewniony jest z językiem inguskim . Językoznawcy wyróżniają osiem dialektów języka czeczeńskiego a także kilka drobniejszych gwar lokalnych. Różnice między poszczególnymi dialektami nie uniemożliwiają porozumienia między ich użytkownikami.

Pierwszą wyczerpującą pracę poświęconą językowi czeczeńskiemu napisał rosyjski językoznawca i kaukazolog, Piotr Uslar ( 1816 - 1875 ).

Spis treści

Fonetyka

Wśród języków kaukaskich czeczeński wyróżnia się bardzo rozbudowanym systemem wokalicznym (samogłoski krótkie, długie, umlautowane, dyftongi , tryftongi , także nosowe), oraz – podobnie jak w przypadku innych języków tej rodziny bardzo skomplikowanym systemem spółgłoskowym (spółgłoski proste, geminowane , ejektywne , faryngalne ). Akcent wyrazowy pada zawsze na początkową sylabę wyrazu.

Spółgłoski

Według Johanny Nichols [3], język czeczeński posiada następujące spółgłoski:

  wargowe zębowe zadziąsłowe miękkopodniebienne języczkowe gardłowe krtaniowe
zwarte p b t d k ɡ q ʔ
zwarto-szczelinowe ʦ ʦ' ʧ ʤ ʧ'
szczelinowe f [4] s z ʃ ʒ x ɣ ħ ʕ h
nosowe m n      
uderzeniowe ɾ
półotwarte w l j

Spółgłoska / w / jest wymawiana jako [ v ] przed samogłoskami przednimi. Spółgłoski /p/, /t/, /n/, /l/ i /s/ mogą ulegać geminacji , natomiast geminata /k:/ przeszła w /xk/.

Samogłoski

Przednie
niezaokrąglone
Przednie
zaokrąglone
Tylne
ɪ y ʊ
je ie ɥø wo uo
e̞ː ø øː o̞ː
æ æː ə ɑː

Występują również dwugłoski opadające: [ ai ], [ au ], [ əi ], [ ei ], [ eu ], [ oi ] i [ ou ].

Gramatyka

Język czeczeński jest ergatywny i fleksyjny , podstawowym szykiem zdania jest SOV . Podobnie jak w niektórych językach afrykańskich, występują klasy rzeczowników , do których dopasowuje się forma orzeczenia (przez zmianę początkowej spółgłoski):

PrzykładW cyrylicyW alfabecie łacińskim
Musa idzieМуса воьдуMusa vödu
Fatima idzieПетIамат йоьдуPethamat yödu
dziecko idzieбер доьдуber dödu
krowa idzieетт боьдуyett bödu

W języku tym występuje 8 przypadków (дожараш / doƶaraş), w tym kilka niewystępujących w językach indoeuropejskich:

PrzypadekW cyrylicyW alfabecie łacińskim
mianownik корkor ("okno")
dopełniacz коранkoran
celownik коранаkorana
ergatyw короkoro
narzędnik корацаkoraca
allatyw корахkorax
ablatyw кореkore
komparatywкоралkoral

Przymiotniki mają dwa przypadki: mianownik i obiektyw (z końcówką -чу / -çu )

Końcówką liczby mnogiej jest / (кораш / koraş - okna) lub / -y (наной / nanoy - matki). W niektórych wyrazy samogłoski zmieniają się w odmianie, np. w wyrazie "góra" (лам / lam, w liczbie mnogiej: лаьмнаш / lämnaş).


Istnieje również obce językom indoeuropejskim rozróżnienie między "my" inkluzywnym (вай / vay) i ekskluzywnym (тхо / txo). Czasowniki nie odmieniają się przez osoby. Występują cztery formy czasownika (bezokolicznik, czas teraźniejszy, przeszły dokonany i niedokonany), niektóre czasowniki mogą też przybierać formę iteratywną oznaczającą wielokrotne powtórzenie czynności. W morfologii werbalnej dużą rolę odgrywają przegłosy .

Pismo

Do 1925 r. piśmiennictwo w języku czeczeńskim zapisywane było alfabetem arabskim . Od początku lat 20. XX w. podejmowano próby stworzenia nowego języka literackiego, na potrzeby którego dostosowano do dźwięków czeczeńskich alfabet łaciński . Alfabet ten był w użyciu do 1938 r., kiedy to wprowadzona została, jako nowy obowiązujący alfabet, zmodyfikowana cyrylica . W celu oddania rozbudowanego czeczeńskiego systemu fonetycznego cyrylicę poszerzono o znak I, który – stawiany po różnych innych znakach, może zmieniać ich znaczenie. W odróżnieniu od cyrylicy rosyjskiej, gdzie zasadniczo rzecz biorąc nie wykorzystuje się dwuznaków i trójznaków na oznaczenie jednego dźwięku (z wyjątkiem obcojęzycznych pożyczek typu джигит), w cyrylicy czeczeńskiej dwu- i trójznaki są często spotykane (np. dwuznak yь na oznaczenie samogłoski [ y ], lub trójznak уьй na oznaczenie [ y: ]). Od 1991 r. podejmowano próby ponownego wprowadzenia alfabetu łacińskiego, jednak wojna i wiążąca się z nią całkowita ruina czeczeńskich instytutów naukowych mogących nadzorować taką zmianę, utrudniają pracę nad nową pisownią. Alfabet łaciński używany jest chętniej przez władze Czeczeńskiej Republiki Iczkerii , a cyrylica - przez władze prorosyjskie.

Cyrylicanazwaalf. łacińskinazwaIPA
А ааA aa /ə/, /ɑː/
Аь аьаьÄ ää /æ/, /æː/
Б ббэB bbe /b/
В ввэV vve /v/
Г ггэG gge /ɡ/
ГI гIгIаĠ ġġa /ɣ/
Д ддэD dde /d/
Е ееE ee /e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ёёyo /jo/ etc.
Ж жжэƵ ƶƶe /ʒ/, /dʒ/
З ззэZ zze /z/, /dz/
И ииI ii /ɪ/
Ий ийIi ii /iː/
Й й
(я, ю, е)
доца иY ydoca i /j/
К ккK kka /k/
Ккх ккхKk kk /kː/
Кх кхкхQ qqa /q/
Кхкх кхкхQq qq /qː/
Къ къкъаQ̇ q̇a /qʼ/
КI кIкIаKh khkha /kʼ/
Л ллэL lel /l/
М ммэM mem /m/
Н ннэN nen /n/
О ооO oo /o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Оь оьоьÖ öö /ɥø/, /yø/
П ппэP ppe /p/
Пп ппPp pp /pː/
ПI пIпIаPh phpha /pʼ/
Р ррэR rer /r/
РхI рхIRh rh /r̥/
С ссэS ses /s/
Сс ссSs ss /sː/
Т ттэT tte /t/
Тт ттTt tt /tː/
ТI тIтIаTh ththa /tʼ/
У ууU uu /uʊ/
Ув увUu uu /uː/
Уь уьуьÜ üü /y/
Ф ффэF fef /f/
Х ххэX xxa /x/
Хь хьхьаẊ ẋa /ʜ/
ХI хIхIаH hha /h/
Ц ццэC cce /ts/
ЦI цIцIаĊ ċċe /tsʼ/
Ч ччэÇ ççe /tʃ/
ЧI чIчIаÇ̇ ç̇ç̇e /tʃʼ/
Ш шшэŞ şşa /ʃ/
Щ щщэ
(Ъ) ъчIогIа хьаьркƏ əç̇oġa ärk /ʔ/
(Ы) ыы
(Ь) ькIеда хьаьрк
Э ээE ee /e/ etc.
Ю ююyu /ju/ etc.
Юь юьюь /jy/ etc.
Я яяya /ja/ etc.
Яь яьяь /jæ/ etc.
I IJ jja /ʡ/, /ˤ/

Liczebniki

W języku czeczeńskim występuje dwudziestkowy system liczbowy ; liczby poniżej stu przedstawia się jako wielokrotności liczby 20 plus reszta .

LiczebnikW cyrylicyW alfabecie łacińskimLiczebnikW cyrylicyW alfabecie łacińskim
1цхьаъca'11цхьайттаcaytta
2шиъşi'12шийттаşiytta
3кхоъqo'13кхойттаqoytta
4диъdi'14дейттаdeytta
5пхиъpxi'15пхийттаpxiytta
6йалхyalx16йалхиттаyalxitta
7ворхIworh17вуьрхIиттаwürhitta
8бархIbarh18берхиттаberhitta
9иссiss19тIкъайоьсаннаtq̇ayösanna
10иттitt20тIкъаtq̇a

Przykłady bardziej złożonych liczebników:

  • 37 - тIкъе вуьрхIитта / tq̇e würhitta (20+17),
  • 62 - кхузтIкъе шиъ / quztq̇e şi' (3×20+2)

Podstawowe zwroty

  • Tak - ХІаъ
  • Nie - ХІан-хІа
  • Witaj! - Салам!
  • Dzień dobry - Де дика хуьлда хьан
  • Dobry wieczór - Суьйре дика хуьлда хьан
  • Dziękuję - Баркалла
  • Jak się masz? - Могушалла муха ю хьан?
  • Dobrze, w porządku (odpowiedź na pytanie powyżej) - Сан гIулакх дика ду
  • Jak się nazywasz? - Хьан цIе хIун ю?
  • Nazywam się ... - Сан цIе ... ю
  • Żegnaj, do widzenia - Iодика йойла хьан

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. Według strony internetowej Ethnologue
  2. Według rosyjskiego spisu powszechnego z 2002 roku
  3. Indigenous Language of the Caucasus (Chechen)
  4. Spółgłoska /f/ pojawia się tylko w wyrazach zapożyczonych z języków europejskich


Inne hasła zawierające informacje o "Język czeczeński":

Podróżnik ...

Rodzimy Kościół Polski ...

Jonas Basanavičius ...

Szkoci ...

Wnioskowanie ...

Włosi ...

Nowa Anglia ...

Maine ...

Stanisław Hozjusz ...

Musical ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Język czeczeński":

Rozprawa z rozprawką (plansza 7) ...

010c. Rzym (plansza 5) ...

019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie