Suahili, swahili (nazwa w języku suahili: kiswahili) – język z rodziny bantu . Używany w Afryce Środkowej i Wschodniej ( Kenia , Tanzania , Demokratyczna Republika Konga , Uganda ), jest językiem kontaktowym . Zapisywany zarówno alfabetem łacińskim (obecnie) jak i arabskim (dawniej). Składa się z ok. 20 dialektów ( kiamu , kimwita, kingwana i inne). Najczęściej używanym (tzw. standard swahili) jest dialekt kiunguja wywodzący się z Zanzibaru . Językiem suahili posługuje się około 50 mln ludzi.

Nazwa 'ki-swahili' pochodzi od liczby mnogiej arabskiego słowa sāhil ساحل (wybrzeże), w liczbie mnogiej sawāhil سواحل , używanego jako przymiotnik określający mieszkańców wybrzeża oraz ich język (przedrostek 'ki-' w językach bantu służy do oznaczania języków.)

System fonologiczny

• Samogłoski

Standardowa forma suahili posiada pięć samogłosek:

• /a/ [ a ]
• /e/ [ ɛ ]
• /i/ [ ɪ ]
• /o/ [ ɔ ]
• /u/ [ ʊ ]

oraz trzy dyftongi:

• /ai/ [ aɪ̯ ]
• /ei/ [ ɛɪ̯ ]
• /au/ [ aʊ̯ ]

• Spółgłoski

Morfologia

(sekcja do opracowania)

Podobnie jak w innych językach bantu , rzeczowniki podzielone są na liczne klasy, z tym, że liczba mnoga traktowana jest jako osobna klasa:

klasa	prefiks	liczba pojedyncza.	tłumaczenie	liczba mnoga	tłumaczenie
1, 2	m-/mu-, wa-	mtu	człowiek	watu	ludzie
3, 4	m-/mu-, mi-	mti	drzewo	miti	drzewa
5, 6	Ø/ji-, ma-	jicho	oko	macho	oczy
7, 8	ki-, vi-	kisu	nóż	visu	noże
9, 10	Ø/n-, Ø/n-	ndoto	sen	ndoto	sny
11	u-	ua	kwiat
14	u-	utoto	dzieciństwo

Składnia

(sekcja do opracowania)

Słownictwo

Zasięg języka suahili

Zasadniczy zasób leksykalny języka suahili opiera się na słownictwie bantu, istnieje również spory procent zapożyczeń z języka arabskiego i angielskiego.

Kilka słów (wymowa: y jak j, j jak dż, w jak ł, poza tym jak po polsku):

• ja - mimi
• ty - wewe
• on - yeye
• my - sisi
• oni - wao

• co? - nini?
• kto? - nani?
• gdzie? - mahali gani?
• dokąd? - wapi?
• kiedy? - hini?
• jak? - vipi?
• dlaczego? - kwanini?
• który? - ipi?

Jedzenie:

• maziwa - mleko
• chai - herbata, śniadanie
• mkate - chleb
• nyama - mięso
• pombe - piwo
• siagi - masło
• kahawa - kawa
• baridi - zimne
• moto - gorące
• samaki - ryba
• chakula - jedzenie
• chumvi - sól
• sukari - cukier

Zwierzęta:

• simba - lew
• duma - gepard
• twiga - żyrafa
• punda milia - zebra
• nyani - małpa
• tembo - słoń
• kuku - kurczak, kura
• mbwa - pies

Liczebniki:

• moja - jeden
• mbili - dwa
• tatu - trzy
• nne - cztery
• tano - pięć
• sita - sześć
• saba - siedem
• nane - osiem
• tisa - dziewięć
• kumi - dziesięć
• kumi na moja - jedenaście
• kumi na mbili - dwanaście
• ishirini - dwadzieścia
• ishirini na moja - dwadzieścia jeden
• thelathini - trzydzieści
• arobaini - czterdzieści
• hamsini - pięćdziesiąt
• mia moja - sto
• elfu moja - tysiąc

Inne:

• leo - dzisiaj
• kesho - jutro
• sasa - teraz
• pole-pole - spokojnie, wolno
• haraka - szybko
• -enda - iść
• -la - jeść
• -ja - przyjść
• kununua - kupić
• kuuza - sprzedać
• -nywa - pić
• kulala - spać
• kusimama - zatrzymać
• barabara - droga
• duka - sklep
• fedha/pesa - pieniądze
• hoteli - hotel
• chumba - pokój
• kitanda - łóżko
• hospitali - szpital
• polici - policja
• bwana - pan
• bibi - pani
• bi - kobieta niezamężna

Zwroty w swahili:

• jambo - cześć [czyt. dżambo]
• una karibishwa - witam
• habari? - jak się masz?
• mzuri tu - nawet dobrze
• na wewe, je? - a ty?
• mbaya - źle/zły
• tafadhali - proszę
• asante [sana] - dziękuje [bardzo]
• samahani - przepraszam
• vipi? - cześć / co u Ciebie?
• nzuri - dobrze (najczęstsza odpowiedź)
• asabuhi njema - dzień dobry
• habari ya asubuhi - dzień dobry (do 12.00)
• habari ya mehana - dzień dobry (po 12.00)
• habari ya jioni - dobry wieczór
• kwaheri - do widzenia
• lala salama - dobranoc
• karibu ndani tafadhali - proszę wejść
• keti tafadhali - proszę usiąść
• ume kuja kutoka wapi? - skąd pochodzisz?
• nime toka... - pochodzę z...
• jina lako nani? - jak masz na imię?
• jina langu ni... - na imię mam...
• waweza kuongea kiswahili? - mówisz w suahili?
• ndiyo - tak
• hapana - nie
• kidogo tu - tylko trochę
• waonaje...? - jak ci się podoba w...?
• hapa napenda - podoba mi się
• hewa hapa in joto, sivyo? - jest gorąco, prawda?
• ndiyo, kidogo - tak, owszem
• una kwenda wapi? - dokąd idziesz/jedziesz?
• nakwenda... - idę do...
• geuka kulia - skręcić w prawo
• geuka kushoto - skręcić w lewo
• enda moja kwa moja - iść prosto
• simama hapa tafadhali - proszę, zatrzymaj się tutaj
• ngapi? - ile?
• inagharimu pesa ngapi? - ile to kosztuje?
• waweza kupunguza - drogo
• nita nunva - kupię to
• sawa - ładny
• ngoja kidogo - poczekaj chwilę
• ni badilishe pesa kwanza - muszę rozmienić pieniądze
• wapi choo? - gdzie jest toaleta?
• naweza kupata wapi kinywaji? - gdzie mogę się czegoś napić?
• kikombe kimoja cha kahawa - filiżanka kawy
• hoteli iko wapi? - gdzie jest hotel?
• njia hii ina-enda wapi? - dokąd prowadzi ta droga?
• tafadhali nisaidie kusukuma gari - proszę mi pomóc popchnąć samochód
• tafadhali badilisha gurudumu hili - proszę zmienić koło

Ciekawostki

• Językiem ojczystym Kalego z książki Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy był właśnie kiswahili.

• Język suahili obecny jest filmie Król Lew w imionach bohaterów. Między innymi: Simba oznacza lwa; Rafiki - przyjaciela; Kovu - skazę; Zira - nienawiść; Pumba - zakurzonego;

Linki zewnętrzne

• Kamusi Project Internet Living Swahili Dictionary
• Słowniczek suahili na stronie Kenyan-Polish Forum
• O suahili na stronie Kenyan-Polish Forum
• Wiadomości BBC w suahili

Bibliografia

• Ohly R., Kraska-Szlenk I., Podobińska Z.: Język suahili,Wydawnictwo Akademickie Dialog 1998,
• Leonard R., Swahili phrasebook, Lonely Planet 1988,
• Majewicz, Alfred F., Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989,
• Piłaszewicz, Stanisław i Rzewuski, Eugeniusz , Wstęp do afrykanistyki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004,