13 Pułk Huzarów Księstwa Warszawskiego ("Srebrni husarzy") – pułk jazdy polskiej doby napoleońskiej .

Formowanie

Po raz pierwszy z inicjatywą utworzenia oddziału polskich huzarów wystąpił do Napoleona książę Jan Nepomucen Sułkowski w 1807 .

Pułk powstał jednak dopiero w 1809 na Lubelszczyźnie z poborowych cyrkułów: lubelskiego, zamojskiego, bialskiego i stanisławowskiego. Organizował go płk Józef Toliński.

Barwa

Strój huzara (1809).

Ubiór huzarów w owym czasie należał do najatrakcyjniejszych, a służba w huzarskich pułkach była zaszczytem.

W skład munduru galowego oficera pułku wchodził:

• mentyk – kurtka wierzchnia granatowa, podszyta suknem karmazynowym z obrzeżem z baranka, ozdobiona pięcioma rzędami guzików po 18 lub 20 w rzędzie, szamerowaniami srebrnymi obszyta galonem dookoła i na plecach
• spodnie (rajtuzy) obcisłe, niebieskie z galonem na boku i wyszywane wzorem węgierskim na przodzie w sznytasy z wywijasami lub w kształcie grotu lancy
• buty węgierskie, czarne z przybitymi ostrogami
• czako okrągłe z daszkiem, kokardą, agrafą, kordonami i kitą
• pas srebrno-karmazynowy

Mundur mały składał się z:

• dolmana (doliman) sukiennego z karmazynowym kołnierzem, zapiętego na 5 guzików w trzech rzędach z pętlicami
• rajtuzów z szarego sukna z karmazynowymi lampasami o nogawkach zapiętych na 6 białych guzików

Oficerowie nosili oznaki stopni według systemu francuskiego w formie galonów naszytych na rękawach i wyszycia na przodzie spodni, a przy szabli temblaki plecione z czarnego rzemienia z chwastem z srebrnej frędzli lub bulionami.

Kompania wyborcza pułku wyróżniała się czakiem (kołpakiem) futrzanym z daszkiem i wierzchem sukna niebieskiego ze szkarłatnymi sznurami i podpinkami metalowymi koloru guzików.

Ubiór huzarów polskich był bardzo podobny do mundurów huzarskich armii nieprzyjacielskich. Aby zapobiec pomyłkom na polu bitwy, dbano o to, by kity na czapkach były wąskie i opadające w dół, odpowiednio pochylone w odróżnieniu od sztywnych i mocno rozbudowanych w innych armiach.

Przynależność narodową podkreślano także karmazynowymi kołnierzami i wyłogami rękawów oraz dużym wizerunkiem orła na szabeltasach, a czasem i na czaprakach. uzbrojenie

Uzbrojenie

Huzarzy uzbrojeni byli w szable różnych typów, przeważnie francuskie wz.1786 z żelazną polerowaną jednokabłąkową rękojeścią w metalowej pochwie. Oficerowie i trębacze wyróżniali się szablami w pochwach pokrytych czarną skórą ze stalowymi okuciami.

Broń palna to pistolety skałkowe wz. 1799 i 1804 oraz karabinki kawaleryjskie wz. 1799.

W 1813 roku huzarzy wyposażeni zostali również w lance .

Działania wojenne

Kampania rosyjska

Na wyprawę wojenną w 1812 roku 13 pułk huzarów wyruszył w składzie V Korpusu księcia Józefa Poniatowskiego , stanowiąc wraz z 5 pułkiem strzelców konnych jego przednią straż (20 Brygada Jazdy)

Pułk szedł pod dowództwem płk. Józefa Tolińskiego i posiadał w początku kampanii 33 oficerów , 722 podoficerów i huzarów, 83 konie oficerskie, 717 żołnierskich i 32 pociągowe.

Bitwa pod Smoleńskiem

Bitwa pod Borodino.

Bitwa pod Berezyną

Będąc w składzie prawego skrzydła wojsk Wielkiej Armii w czasie uciążliwego marszu przez poleskie błota wykonywał zadania rozpoznawcze i ubezpieczające. Do walki wszedł 17 sierpnia pod Smoleńskiem wraz z 3 pułkiem ułanów i baterią artylerii konnej.

Otrzymał zadanie rozbicia nieprzyjacielskiej jazdy osłaniającej podejście do miasta. Wykonywał je, mimo silnego ostrzału z murów twierdzy.

W bitwie pod Borodino pułk był w składzie kawalerii V Korpusu Polskiego,pod wsią Utica. Wszedł do walki około godziny 16.00 i uderzył na lewe skrzydło atakowanego przez piechotę rosyjskiego korpusu generała Karola Baggehuffvuda. Pułk uszykowany był szwadronami w głąb. W pierwszym rzucie nacierał szwadron kapitana Stanisława Gawrońskiego rozsypany w szeroką, luźną linię. Za nim poszły następne szwadrony wspierane przez 12 pułk ułanów .

Pułk działając w składzie mocno uszczuplonego V Korpusu wziął udział w pościgu za armią Kutuzowa .

29 września uczestniczył w bitwie pod Czirikowem, walcząc z tylną strażą ustępujących wojsk rosyjskich.

Idąc w szpicy, szarżą na leśnej drodze pułk zmusił do odwrotu atakujących kozaków . Po wyjściu z lasu dostał się niestety pod ogień artylerii rosyjskiej pod wsią Spaskuplia. Następnego dnia bił się już pod Woronowem. 18 października pułk, osłabiony liczebnie i na zmęczonych koniach, atakował czworoboki rosyjskie generała Pawła Strogonowa w przegranej bitwie pod Winkowem nad rzeką Czerniszną.

Resztki pułku huzarów biły się jeszcze w odwrocie pod Drują i Borysowem, nad oblodzonymi brzegami Berezyny.

Kampanie saksońskie

Po powrocie do kraju pułk zbierał się w i Opatowie. W lutym 1813 pułk wspólnie z 10 pułkiem huzarów, znalazł się w składzie brygady prawej z miejscem postoju w w Kole.

W czasie marszu wojsk Księstwa Warszawskiego przez Czechy do Saksonii w maju 1813 pułk maszerował w ostatniej kolumnie, którą dowodził generał Józef Toliński .

Na mocy dekretu cesarskiego z 26 czerwca o organizacji nowego VIII Korpusu Polskiego 13 pułk huzarów wchłonął ocalałych żołnierzy 10 pułku. W ramach reorganizacji wojska kawaleria polska podporządkowana została dowódcy IV Korpusu Jazdy Rezerwowej generałowi Franciszkowi Kellermanowi, który tworzył z polskim VIII Korpusem jedną całość.

13 pułk huzarów liczący 540 szabel pod dowództwem pułkownika Józefa Sokolnickiego wraz z 16 pułkiem ułanów stanowiły 20 Lekką Brygadę Jazdy generała Jana Weyssenhoffa w 8 Dywizji generała Antoniego Sułkowskiego.

Pułk wszedł do walki 19 sierpnia 1813, kiedy to na rozkaz Napoleona VIII Korpus i kawaleria IV Korpusu podjęły próbę odcięcia od armii czeskiej korpusu generała Piotra Wittgensteina.

W czasie manewru na Gabel pułk działając jako szpica penetrował całą okolicę i wraz z 16 pułkiem ułanów atakował strzelców austriackich. Po harcach jazdy rozpoczęła ogień artyleria konna i do ataku ruszyła piechota .

Nieprzyjaciel zmuszony został do odwrotu. Huzarzy wkroczyli wieczorem do Gabel, zorganizowali system posterunków na przedpolach i wspólnie z krakusami patrolowali teren.

W kolejnych dniach huzarzy, osłaniali skrzydło VIII Korpusu i obserwowali ruchy nieprzyjaciela prowadząc rozpoznanie daleko w głąb Czech. Do jej zadań należało też pozorowanie ruchów wojsk poprzez działania demonstracyjne w dzień i paleniem licznych ognisk na opuszczonych pozycjach w nocy.

Do końca sierpnia pułk huzarów wraz z innymi pułkami kawalerii strzegł przejść przez góry przed spodziewanym natarciem wojsk pruskich z południa na Zgorzelec . Pod naporem przeważających sił nieprzyjaciela, we wrześniu korpus polski cofał się na Lobau. Odwrót osłaniała lekka kawaleria, walcząc z kozakami i baszkirami .

Bitwa pod Dreznem

12 września na rozkaz cesarza 13 pułk huzarów (wraz z całą brygadą) został przydzielony do francuskiego 1 Korpusu gen. Jerzego Moutona , pod którego dowództwem pozostał do końca działań.

W pierwszej dekadzie października, będąc w ariergardzie korpusu, pułk huzarów wycofywał się w kierunku Drezna . 9 października pod Pirną kapitan Antoni Kuszel zdobył 4 działa i kilkanaście wozów. Zdążając w stronę Drezna, polscy huzarzy i ułani 16 pułku ułanów starli się ponownie z baszkirami.

Pod Dreznem huzarzy osłaniali koncentrację wojsk i odpierali ustawiczne ataki wojsk sprzymierzonych.

Huzarzy Księstwa Warszawskiego zakończyli działania bojowe 11 listopada , idąc w niewolę austriacką w wyniku kapitulacji francuskiej załogi Drezna , w której to skład wchodzili.

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski , Wojsko polskie. Księstwo Warszawskie. 1807-1814 (1905).
• Marian Kukiel , Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815, Poznań 1912.
• Gabriel Zych, Armia Księstwa Warszawskiego 1807-1812.