Édouard Joseph Dantan, Salon 1880, 1880

Karykatura publiczności Salonu, 1840

Karykatura Honoré Daumier, Darmowy dzień Salonu (z podpisem: Dzień, gdy wejście jest bezpłatne. Dwadzieścia pięć stopni gorąca^[1]), 1852

Karykatura Honoré Daumier ukazująca mieszczan, zbulwersowanych pokazanymi na salonie wizerunkami Wenus

Salon – czasowa wystawa, prezentowana publicznie, przedstawiająca dorobek współczesnych artystów. Salony organizowane są cyklicznie, przeważnie przez instytucje.

Termin "salon" stosuje się przede wszystkim do salonu paryskiego , mającego dominującą pozycję w życiu artystycznym XIX-wiecznej Europy . Aż do 1881 roku był instytucją kontrolowaną przez Akademię , włączoną w administrację państwową. Salon miał monopol w zakresie wystawiania dzieł. Prezentował sztukę oficjalną, akademicką , przyznając najlepszym pracom nagrody i zazwyczaj nie dopuszczając na wystawę prac nowatorskich i niezgodnych z obowiązującą doktryną. Było to przyczyną powstawania od końca XIX wieku niezależnych instytucji.

Salon paryski

Pierwszy salon artystyczny został zorganizowany w Paryżu za Ludwika XIV w 1667 roku, w Salon Carré w Luwrze (stąd jego nazwa). Pokazywano na nim nagrodzone prace studentów i członków Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby . Początkowo paryskie salony odbywały się nieregularnie, od 1737 – co rok lub dwa lata^[2]. Po czasach rewolucji francuskiej wprowadzono zmiany w zasadach przyjmowania prac – odtąd swoje prace mógł zgłosić każdy artysta^[3]. Lokalizacja salonu w Luwrze przetrwała do Drugiego Cesarstwa (1852–70), gdy przeniesiono go do Palais Royal , a potem Palais de l'Industrie. Salon umożliwił kontakt publiczności ze sztuką i wykształcenie się krytyki artystycznej ("salonem" nazywano wówczas także artykuły i recenzje z salonów, pisane m.in. przez Charlesa Baudelaire'a i Denisa Diderota ).

Choć w XIX wieku podobne wystawy organizowano także przy innych szkołach artystycznych w Europie, to jednak właśnie paryski salon stał się tym najważniejszym; w 1841 roku miało go odwiedzić milion osób^[4].

Wszystkie akademie urządzały wystawy, ale pod słowem "salon" rozumie się Salon paryski, co jest odbiciem dominującej roli Paryża w życiu artystycznym ubiegłego stulecia. Zresztą, jak można sądzić po wielkim odzewie prasowym, Salony były istotnie wydarzeniem, rodzajem festiwalu artystycznego, ściągającego nie tylko znawców i nabywców, ale także tłumy ciekawych i ciekawskich, szukających rozrywki, nowości, plotek^[5].

W 1748 roku wprowadzono instytucję jury , które decydowało o dopuszczeniu dzieł na wystawę. Skład i zasady wyboru członków jury były dość często zmieniane, a nawet samo jury likwidowane (tak było podczas salonu za rewolucji francuskiej w 1791 roku)^[6]. Jury wybierało państwo, potem składało się z członków Akademii czy wreszcie z osób wybieranych przez samych artystów. Ciało to szybko stało się celem krytyki, podobnie jak sam salon (salon krytykował np. Honoré Daumier w swoich karykaturach; losy odrzucanego przez salon artysty przedstawił Émile Zola w powieści Dzieło ). Niemniej jednak stale zwiększająca się liczba dzieł (w 1801 wystawiono 485 obrazów^[3], w 1806 – 707, w 1848 – 5180^[6]) w zasadzie wykluczała możliwość zlikwidowania wstępnej selekcji; odrzucana liczba dzieł ciągle rosła. W 1855 roku Gustave Courbet otwarcie zamanifestował swój sprzeciw, pokazując swoje odrzucone przez jury Wystawy Powszechnej obrazy w baraku z napisem "Realizm". W tym czasie, za Drugiego Cesarstwa, zaczęła już wyrastać poważna konkurencja dla salonu: prywatne galerie^[7]. W 1863 liczba dzieł nieprzyjętych na salon sięgnęła trzech tysięcy^[8]. Napoleon III polecił pokazanie odrzuconych dzieł na odrębnej wystawie, tzw. Salonie Odrzuconych :

Liczne reklamacje zostały przedłożone Cesarzowi w związku z dziełami odrzuconymi przez jury Salonu. Jego Cesarska Mość, pragnąc żeby publiczność oceniła słuszność tych reklamacji, postanowił, że dzieła artystów odrzuconych zostaną pokazane w innej części Palais de l'Industrie. Artyści, którzy nie chcą brać udziału w tej wystawie, będą mogli wycofać swoje prace po zawiadomieniu administracji. Wystawa zostanie otwarta 15 maja. Prace można wycofać do 7 maja; po upływie tego terminu zostaną one umieszczone w salach wystawowych^[9].

Salon Odrzuconych stał się zatem widomym znakiem, że dotychczasowy system się wyczerpał. W 1863 roku pokazano na nim m.in. Śniadanie na trawie Maneta i Dziewczynę w bieli Whistlera . Oba (a zwłaszcza Śniadanie...) spotkały się z niechęcią zarówno ze strony krytyki, jak i publiczności. Salon Odrzuconych pozbawiony powagi oficjalnego Salonu stał się miejscem odwiedzanym przez szukający rozrywki tłum, ale także istotnym środkiem rozpowszechnienia sztuki impresjonistów .

W 1881 roku, za Trzeciej Republiki , i ten quasi-monopol salonu został złamany: republikanie zadecydowali o wycofaniu się z opieki nad Salonem; pieczę nad nim przejęło Société des Artistes Français. Wkrótce salonowi wyrosła konkurencja. W 1884 miał miejsce pierwszy Salon Niezależnych , zorganizowany przez artystów zniechęconych do jury i nagród. W 1890 powstał Salon organizowany przez Société Nationale des Beaux-Arts, a na początku XX – Salon d'Automne ( Salon Jesienny ).

Przypisy

Bibliografia

• The Dictionary of Art, Oxford 1996, t. 24.
• M. Poprzęcka , Akademizm, Warszawa: WAiF, 1989.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa: PWN, 2006.

Linki zewnętrzne

• Les albums photographiques des Salons de 1864 à 1901 (Zdjęcia salonów z lat 1864-1901) ( fr. )