Jan Huygen van Linschoten

Jan Huygen van Linschoten (ur. w 1563 w Haarlemie ; zm. 8 lutego 1611 w Enkhuizen ) – holenderski kupiec, żeglarz i odkrywca. W 1583 r. pożeglował dookoła Przylądka Dobrej Nadziei do portugalskiej kolonii Goa w Indiach . W latach 1594 - 1595 brał udział w dwóch wyprawach Willema Barentsa do Arktyki , przekonany o istnieniu krótszej drogi do Indii na północy^[1].

Zasłynął ze skopiowania i opublikowania tajnych map Portugalczyków , tzw. portolanów , co umożliwiło Holendrom i Anglikom żeglugę do Indii Wschodnich. Napisał dwa przewodniki żeglugi morskiej, w których oprócz map zawarł informacje o trasie morskiej do Indii wokół Przylądka Dobrej Nadziei oraz o warunkach żeglugi na Oceanie Indyjskim , opisując szczegółowo przebieg prądów morskich , rozmieszczenie głębin i mielizn , układy wiatrów, pory monsunów , itd. Dzięki temu Holenderska Kompania Wschodnioindyjska ( hol. Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC)) oraz Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska ( ang. British East India Company) przełamały ówczesny monopol Portugalii w handlu z Indiami Wschodnimi.

Dzieciństwo i lata młodzieńcze

Portugalska fusta , ilustracja z publikacji Itinerario

Jan Linschoten urodził się w Haarlemie w rodzinie notariusza . Kiedy Jan był jeszcze dzieckiem, Linschotenowie przeprowadzili się do miejscowości Enkhuizen.

W grudniu 1576 Linschoten wyjechał do swojego brata do Sewilli w Hiszpanii , by zdobyć tam zawód kupca. Sześć lat później znalazł posadę u kupca z Lizbony . Załamanie handlu zmusiło go do poszukiwania innych możliwości zarobku. Z pomocą przyszedł mu brat Willem, który dobrze znał nowo mianowanego arcybiskupa portugalskiej kolonii Goa , dominikanina Vicente de Fonesca. Nowy arcybiskup mianował Linschotena swoim sekretarzem. Linschoten wyruszył do Goa 3 kwietnia 1583 . Pięciomiesięczna podróż wiodła przez Maderę , Gwineę , Przylądek Dobrej Nadziei , Madagaskar i Mozambik .

Goa

Wyspa Terceiro (Azory) ilustracja z publikacji Itinerario

Willem Barents

Z racji zajmowanego stanowiska, Linschoten miał dostęp do wielu tajnych informacji, również do pilnie strzeżonych map – portolanów . Nadużywając swojej pozycji, Linschoten skopiował dostępne mu materiały.

W 1587 zmarł jego protektor, arcybiskupa Goa, w drodze do Lizbony. Linschoten zdecydował zakończyć swój pobyt w kolonii. W styczniu 1589 wyruszył do Europy , zatrzymując się w drodze powrotnej w portugalskim porcie na Wyspie Św. Heleny .

Podróż Linschotena została przerwana przez atak angielskich piratów . Jego statek zgubił ładunek w czasie burzy u wybrzeży Azorów . Linschoten spędził dwa lata na wyspie Terceirze . Do Lizbony dotarł w 1592, skąd udał się do rodzinnego domu w Enkhuizen.

Przejście Północno-Wschodnie

Linschoten był przekonany o istnieniu krótszej drogi do Indii na północy, tzw. przejścia północno-wschodniego , którego poszukiwał razem z Willemem Barentsem . W 1594 r. wyruszył na wspólną wyprawę do Arktyki . W 1595 r. dotarł wraz z Barentsem do Nowej Ziemi . Obydwie ekspedycje zakończyły się fiaskiem. Relacja z wypraw ukazała się w 1601.

Publikacje

Z pomocą amsterdamskiego wydawcy Cornelisa Claesza, specjalizującego się w publikacjach geograficznych , marynistycznych i podróżniczych, Jan Linschoten spisał w 1595 wspomnienia ze swoich podróży do Indii (hol. Reys-gheshift vande navigatien der Portugaloysers in Orienten). Dzieło to zawierało nie tylko wiele wskazówek jak żeglować pomiędzy Portugalią a koloniami w Indiach Wschodnich, ale także jaką trasę obrać pomiędzy Indiami, Chinami i Japonią .

Jan Linschoten był autorem dwóch kolejnych książek. W 1596 ukazał się “Zapis podróży żeglarza Jana Huyghena van Linschotena do portugalskich Indii Wschodnich” (hol. Itinerario: Voyage ofte schipvaert van Jan Huyghen van Linschoten naer Oost ofte Portugaels Indien, 1579-1592) a w 1597 “Opis wybrzeża Gwinei, Kongo , Angoli oraz przeprawy do Cabo de St. Augustus w Brazylii , charakterystyka całego Oceanu Atlantyckiego ” (hol. Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea, Manicongo, Angola ende tegen over de Cabo de S. Augustijn in Brasilien, de eyghenschappen des gheheelen Oceanische Zees). Angielskie i niemieckie tłumaczenie pierwszej książki wydano w 1598.

Znaczenie

Publikacja szczegółowych map oraz wskazówek nawigacyjnych odnośnie prądów morskich, mielizn, układów wiatru, monsunów, itd. umożliwiła Holendrom i Anglikom żeglugę do Indii Wschodnich. Linschoten zasugerował również jak dotrzeć do Indii Wschodnich bez konieczności pokonywania Cieśniny Malakka , będącej pod kontrolą Portugalii. Alternatywna droga wiodła na południe od Sumatry przez Cieśninę Sundajską .

Dzięki informacjom Linschotena Holendrzy i Anglicy przełamali portugalski monopol na handel z Indiami Wschodnimi. Pierwsza holenderska wyprawa handlowa do Indii Wschodnich, tzw. Eerste Schipvaart, wyruszyła z Amsterdamu pod dowództwem Cornelisa de Houtmana już w 1695.

Dzieła

• Itinerario, voyage ofte schipvaert, van Ian Huygen van Linschoten naer de Oost ofte Portugaels Indien, inhoudende een corte beschrijvinghe der selver landen ende zeecusten... (Amsterdam 1595-96)
• Reys-Gheschrift van de navigatien der Portugaloysers in Orienten... (Amsterdam 1595)
• Beschrijvinge vande gantsche custe van Guinea... (Amsterdam 1596)
• Voyagie, ofte schip-vaert, van Ian Huyghen van Linschoten, van by Noorden om langes Noorvvegen de Noortcape, Laplant, Vinlant, Ruslandt, de VVite Zee, de custen van candenoes, Svvetenoes, Pitzora... (1601)

Przypisy

Bibliografia

• Rozdział XXXVI. W: John Lothrop Motley: History of the United Netherlands, 1584-1609, Complete . [dostęp 20 stycznia 2009].  ( ang. )

Literatura

• Jan Huyghen Van Linschoten: The Voyage of John Huyghen van Linschoten to the East Indies. Elibron Classics, 2001. .  ( ang. ) Replika edycji z 1885 r. wydanej przez Hakluyt Society
• Jan Huyghen Van Linschoten: Voyage to Goa and Back, 1583-1592, with His Account of the East Indies: From Linschoten's Discourse of Voyages. New Delhi: AES, 2004. .  ( ang. )