Język grenlandzki (kalaallisut) to
polisyntetyczny
język aglutynacyjny
należący do rodziny
języków eskimo-aleuckich
, używany na
Grenlandii
. Jest czasem uznawany za jeden z wariantów języka
inuktitut
. Ma trzy główne dialekty: Avanersuaq (północna Grenlandia), Tunu (wschodnia Grenlandia) i Kitaa (zachodnia Grenlandia).
Jako
język urzędowy
(obok
duńskiego
) jest używany zachodniogrenlandzki z okolic
Sisimiut
, Mauiitsoq i
Nuuk
. Mimo że różni się on od innych dialektów, można się nim porozumiewać także na wschodzie Grenlandii, a nawet w
Avanersuaq
(Thule). Ponadto na
Grenlandii
jest wydawanych kilka gazet w tym języku. Aby zapobiec wymarciu języka grenlandzkiego, uczy się go w tamtejszych
szkołach
.
Dwujęzyczny znak po
duńsku
(wyżej) i grenlandzku (niżej).
Fonologia
Samogłoski
W języku grenlandzkim istnieją trzy samogłoski: /i/, /u/ oraz /a/.
Przed
spółgłoską języczkową
(
[q]
albo
[ʁ]
) fonem /i/ jest realizowany jako [e] albo
[ɛ]
, a /u/ jako [o] albo
[ɔ]
. Ta alternacja ma odwzorowanie we współczesnej standardowej ortografii: przed głoskami <q> i <r> głoska <e> jest zapisywana jako /i/, a <o> jako /u/.
Samogłoski podwójne są wymawiane jako dwie
mory
, fonologicznie są więc sekwencjami samogłosek, nie długimi samogłoskami, zapisywane są jednak za pomocą dwóch samogłosek. Nie ma akcentu wyrazowego jako takiego, ale sylaby ciężkie (z podwójną samogłoską albo przed zbitką spółgłosek) brzmią jak akcentowane. Niektóre rodzaje intonacji również brzmią jak akcentowanie.
Spółgłoski
Symbol pomiędzy ukośnikami // oznacza
fonem
, a następująca po nim litera to zapis tego fonemu według nowej standardowej ortografii języka grenlandzkiego z 1973.
Fonologia języka grenladzkiego odróżnia się od fonologii innych języków inuickich swoją
asymilacją fonetyczną
. Przykład: Jedno z najszerzej znanych słów w Inukitut to iglu ("dom"); jego odpowiednik zaś w grenlandzkim to illu - inuktitucka zbitka /gl/ została zasymilowana do bezdźwięcznej
spółgłoski bocznej
.
Gramatyka
Język grenladzki, jak i inne języki inuickie, jest
polisyntetyczny
i
ergatywny
. Niemal brak w nim słów złożonych, głównie zawiera słowa pochodne.
Grenlandzki posiada czasowniki
przechodnie
i
nieprzechodnie
. Rozróżnia cztery
osoby
(pierwszą, drugą, trzecią i
obwiatyw
), dwie
liczby
(pojedynczą i mnogą; bez podwójnej, właściwej językowi inuktitut), osiem
trybów
(oznajmujący, imiesłów, rozkazujący, optativus i trzy rodzaje łączącego), dziesięć
przypadków
(absolutivus, ergativus, equativus,
narzędnik
,
miejscownik
,
allativus
,
ablativus
,
prolativus
; dla niektórych rzeczowników też mianownik i biernik).
Ortografia
W przeciwieństwie do kanadyjskich
języków eskimo-aleuckich
język grenlandzki jest zapisywany alfabetem łacińskim, a nie alfabetem inuktitut (odmianą
sylabariusza kanadyjskiego
). Specjalna litera,
Kra
(ĸ), była używana, dopóki reforma ortograficzna z 1973 nie zastąpiła jej literą
q
. [2]
Przypisy
- ↑ <f> to sposób zapisania ubezdźwięcznionej
geminaty
/vv/.
- ↑
greenlandic (PF)