Portret Faryzeusza (ilustracja z Kroniki norymberskiej ), 1493 .

Faryzeusze – w ostatnich dwóch wiekach p.n.e. i do ok. 70 r. n.e., jedno z żydowskich stronnictw religijno-politycznych (obok saduceuszy , esseńczyków , zelotów i nazarejczyków ). Nazwa ich pochodzi od hebrajskiego słowa peruszim – "oddzieleni", "odłączeni", a bezpośrednio z greckiego : φαρισαῖοι pharisaioi. Sami faryzeusze nazywali siebie chawerim tzn. "równi sobie", "współtowarzysze". Faryzeusze byli w zasadzie stronnictwem ludzi świeckich, będącym opozycją wobec kapłańskiej arystokracji saduceuszów , starającym się jednak w swoim postępowaniu przestrzegać świątynnych reguł czystości. Zyskali sobie reputację ekspertów w dziedzinie interpretacji Pisma. Faryzeuszy czasem określa się mianem "Uczeni w Piśmie". W dzisiejszych czasach mianem faryzeusza określa się człowieka fałszywego i obłudnego.

Historia

Ruch faryzejski najprawdopodobniej wywodzi się od starożytnych chasydów (z hebr. chasidim – pobożni, bogobojni, czyści) znanych bardziej z tego okresu pod nazwą asydejczyków , będących przedstawicielami ruchu religijno-społecznego w łonie judaizmu . Ruch ten rozwijał się od końca III w. p.n.e. , a jego celem była walka z narastającymi tendencjami hellenizacyjnymi wśród Żydów

Po śmierci Judy Machabeusza dokonał się podział chasydyzmu (asydejczyków). Przedstawiciele skrzydła radykalnego odłączyli się od oficjalnego kultu świątynnego, tworząc ruch całkowicie niezależny, który przypuszczalnie dał początek wspólnocie z Qumran (prawdopodobnie odłam esseńczyków). Skrzydło liberalne przekształciło się w ugrupowanie faryzeuszy.

Za panowania Jana Hirkana I i jego syna Aleksandra Janneusza ( 103 - 76 p.n.e. ) faryzeusze niechętnie byli postrzegani przez tych władców i wręcz byli prześladowani przez władze, m.in. z powodu obrony praw religijnych (czystości rytualnej). Natomiast wdowa po Janneuszu, Aleksandra Salome ( 76 - 67 p.n.e. ) poparła to stronnictwo i wprowadziła ich do Sanhedrynu , dzięki czemu skupili wokół siebie władzę, mając od tej chwili ogromne wpływy. Mniej więcej od tego momentu faryzeusze stali się duchowymi przywódcami narodu. Po śmierci królowej, stracili oni swoją dominującą pozycję na rzecz saduceuszy, ale nie utracili swego ogromnego wpływu na społeczeństwo żydowskie.

W okresie dominacji rzymskiej, a szczególnie w czasach dynastii herodiańskiej (której byli niechętni), faryzeusze wycofali się w zasadzie niemal całkowicie z aktywnego życia politycznego i skoncentrowali się na działalności religijnej.

Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej , z powodu zaniku innych ugrupowań religijno-politycznych, ruch faryzeuszy przejął niemal pełną kontrolę nad Żydami w Judei i żydowską diasporą . Większość faryzejskich "uczonych w piśmie" wywędrowała razem z żydowskimi wygnańcami do Babilonii i Egiptu , a część pozostała w Palestynie . Dzięki właśnie środowisku faryzejskiemu, tworzącemu dwa główne ośrodki myśli judaistycznej w Palestynie i w Babilonii, prawo ustne zostało przekazane, rozszerzone, na nowo sformułowane i w końcu skodyfikowane w Misznie (ok. 200 roku n.e.), a potem w uzupełnionym Talmudzie , będącym obok Tory obowiązującymi wykładniami wyznawców judaizmu do dzisiaj.

Charakterystyka i poglądy

Faryzeusze wywodzili się z biedniejszych warstw społeczeństwa żydowskiego i reprezentowali żydowską religijność ludową. Wypracowali sobie w latach 60 p.n.e. - 70 n.e. swoistą hierarchię i strukturę. Tworzyli gminy, na czele których stali uczeni w piśmie "mistrzowie" lub "nauczyciele" ( hebr. rabbi). Mistrzowie ci ustalali własną interpretację tekstów biblijnych poprzez prowadzenie regularnych dysput i wymianę listów. Najbardziej "uczeni" z nich uzyskiwali naturalny autorytet i stawali się w pewnym sensie liderami tego ruchu, czego przykładem mogą być dwaj najwybitniejsi przedstawiciele faryzeuszy na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e., tworzący dwie konkurencyjne szkoły w interpretacji świętych Pism i Prawa, chodzi tu mianowicie o Hillela (zw. Starszym) i jego antagonistę – Szammaja . Do czasu zburzenia Świątyni w 70 r., główny nurt myśli faryzejskiej opierał się na naukach tych dwóch mistrzów i ich uczniów, oscylując między bardziej liberalnym stanowiskiem Hillela a rygoryzmem Szammaja. Ostatecznie przewagę zyskała szkoła Hillela i w nowej rzeczywistości polityczno-religijnej Żydów po 70 r., to ona właśnie zaczęła nadawać ton kształtującemu się judaizmowi rabinicznemu.

Najbardziej charakterystyczną cechą nauki faryzeuszy był ich stosunek do Prawa Mojżeszowego – utrzymywali bowiem, że przepisy religijne opierają się nie tylko na nim, ale także na licznych i drobiazgowych rozstrzygnięciach uczonych żydowskich, czyli obok Prawa spisanego kultywowali także ustną tradycję przodków. Podkreślali bezwzględne posłuszeństwo Torze, ale krytykowali dosłowną interpretację tekstów biblijnych stosowaną przez saduceuszy, a także ascetyzm esseńczyków. Wierzyli w nadejście Mesjasza i nieśmiertelną duszę oraz zmartwychwstanie ciał, a także w istnienie aniołów i demonów, czym również zasadniczo różnili się od saduceuszy.

Poświęcali także wiele uwagi bieżącym problemom społecznym swoich czasów, zarówno na terenie Judei, która była wtedy zubożała, jak i w diasporze, ze szczególną z troską odnosząc się do zwykłych ludzi i starając się ulżyć im w trudzie dnia codziennego m.in. poprzez niesienie słów pociechy i nadziei.

Doktryna moralna faryzeuszy opierała się na doprowadzonej do przesady wierności literze Prawa odnośnie przepisów rytualnych i czystości kultowej. Taka postawa zwróciła ich w kierunku tzw. soferim , czyli z zawodowych jurystów, określanych także jako "uczeni w Piśmie", z którymi ściśle współpracowali i tworzyli właściwie jedną grupę społeczną (Ewangelie w zasadzie utożsamiają "uczonych w Piśmie" z faryzeuszami).

Swoje nauki faryzeusze głosili w synagogach , które istniały w tych czasach już w każdym mieście żydowskim, a także w większych miastach, w których istniały duże społeczności Żydów (np. Aleksandria ). Jednakże część faryzeuszy spotykała się z krytyką za przesadny formalizm, zadufanie w sobie i obłudę, czyli, że narzucali ludziom przepisy, których sami nie przestrzegali lub też przestrzegali tylko formalnie. Zarzuty te szczególnie uwidocznione są w Ewangeliach na tle ich konfliktu z Jezusem Chrystusem. Stąd też wywodzi się współczesne określenie faryzeizmu.

Politycznie faryzeusze byli "partią środka" w królestwie Judei. Przeciwstawiali się tendencjom reprezentowanym przez saduceuszy i Heroda Wielkiego , stopniowej hellenizacji i romanizacji Żydów, ale jednocześnie, w odróżnieniu od radykalnego ruchu zelotów , uważali za mrzonki możliwość wybicia się Palestyny na pełną niepodległość.

Zobacz też

• esseńczycy
• judaizm
• Saduceusze

Linki zewnętrzne

• JewishEncyclopedia.com - faryzeusze