Topos ( gr. tópos koinós miejsce wspólne) – powtarzający się motyw , który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury , cywilizacji . Wskazuje na jedność kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka .

Topos budowany jest na zasadzie obrazu mającego na celu opis jakiejś sytuacji (topos tonącego okrętu w Kazaniach Skargi ).

We współczesnej humanistyce (za sprawą niemieckiego filologa Ernsta Roberta Curtiusa ) topos zaczęto rozumieć szerzej. Objęto tym terminem dawne, sięgające Biblii i antyku, motywy i tematy, które pochodzą z tekstu do tekstu. Dla Curtisa nawiązania i kontynuacje topiczne są dowodem ciągłości kultury. Trwałość toposów wynika, zdaniem uczonego, z ich związków z archetypami . Pojęcie to, wprowadzone przez psychologa Carla Gustava Junga, oznacza przechowywane w zbiorowej nieświadomości prawzorce, które są dziedziczone z pokolenia na pokolenie i dzięki temu skrycie oddziałują na ludzkie wyobrażenia oraz kierują ludzkimi zachowaniami.

Topos można wyrażać nie tylko w literaturze, ale także w sztukach plastycznych czy nawet muzyce.

Przykłady toposów

• do najstarszych toposów należy motyw wędrowny , na którym opiera się Homerowa Odyseja ;
• topos cykliczności natury: ma źródła w micie o Demeter i Persefonie (wiosna nastawała gdy Persefona wracała na Ziemię do Demeter. Gdy miała wracać do Hadesu , matka smuciła się, a ziemia stawała się nieurodzajna);
• topos arkadyjski: motyw szczęścia ( Arkadia to górzysta kraina na Peloponezie , zamieszkiwana przez pasterzy, którzy wiedli proste i szczęśliwe życie);
• topos homo viator : ma źródło w micie o Odyseuszu ;
• topos tyrtejski: źródło w wierszu Tyrtajosa Rzecz to piękna – cechuje go walka, a nawet śmierć w obronie ojczyzny; hańbą okrywają się osoby, które opuszczają kraj pogrążony w wojnie;
• topos nieśmiertelnej sławy poety: bierze się z wiersza Horacego Exegi monumentum (łac. wybudowałem [sobie] pomnik [trwalszy niż ze spiżu]) – Horacy twierdził, że poezja , którą stworzył, jest specyficznym pomnikiem , który sobie wybudował pisząc wiersze. Twierdził, że jego utwory przetrwają kolejne pokolenia. "Nie wszystek umrę" – "Non omnis moriar", napisał w wierszu. Dzięki swym dokonaniom tak jak pomnik nie zginie w pamięci ludzi);
• topos ubi sunt .

Zobacz też

• Motyw