Pomnik Antoniego Abrahama w
Pucku
Kamień z inskrypcją- fragment pomnika Antoniego Abrahama w
Pucku
Antoni Abraham (
kaszb.
Tóna Ôbram, ur.
19 grudnia
1869
w
Zdradzie
pod
Puckiem
, zm.
23 czerwca
1923
w
Gdyni
) - propagator polskości
Pomorza
,
kaszubski
działacz społeczny, nazywany "królem Kaszubów", pisarz ludowy.
Życie
Urodził się w biednej rodzinie bezrolnego komornika. Uczęszczał do pruskiej szkoły powszechnej w Mechowej i Leśniewie. Świadomość narodową Abrahama obok rodziców kształtował jego nauczyciel - proboszcz parafii w Mechowie, ks. Teofil Bączkowski. W wieku 16 lat rozpoczął wędrówkę po Kaszubach, najmując się do dorywczych prac w gospodarstwach rolnych, rybnych i przemysłowych.
W
1891
założył wraz z innymi działaczami Towarzystwo Ludowe "Jedność" w
Oliwie
i podobne towarzystwa w
Pucku
,
Kielnie
,
Wejherowie
,
Redzie
,
Chyloni
i Gdyni. W latach
1911
-
1913
kierował Towarzystwem Ludowym w Redzie. Organizował wiece ludowe, najczęściej przed kościołami po zakończeniu mszy świętej. Był z reguły jedynym mówcą. Atakował porządek pruski, zachęcał do czytania "Gazety Gdańskiej" (powtarzał: "Elementarz, książka, gazeta - to polskiego domu zaleta"), w której umieszczał korespondencje z podróży, krytykujące
Kaszubów
za ich bierną postawę w toczącej się walce o byt i świadomość narodową.
W
1915
został wcielony do wojska niemieckiego wraz z dwoma synami i zięciem, którzy zginęli na wojnie, podczas gdy sam został ciężko ranny. W
1918
został zastępcą członka Podkomisariatu
Naczelnej Rady Ludowej
na
Prusy Królewskie
,
Warmię
i
Mazury
. Razem z
Tomaszem Rogalą
z
Kościerzyny
był delegatem na konferencję pokojową do
Paryża
. Przedarli się obaj przez kordon graniczny do
Francji
, by tam - podczas
konferencji wersalskiej
- żądać przyłączenia Kaszub do Polski ("Nie ma Kaszub bez Polonii a bez Kaszub Polski").
W
1919
wrócił do kraju z wojskiem generała
Józefa Hallera
. Był poszukiwany przez pruską policję. Na początku
1920
, gdy wojska
Frontu Pomorskiego
gen. Hallera zajęły Pomorze, wznowił działalność publiczną.
10 lutego
1920
uczestniczył w
Zaślubinach Polski z Morzem
w
Pucku
, oficjalnie witając generała Hallera i częstując go
tabaką
.
W sierpniu 1920 zamieszkał na pięterku domu przy ul. Starowiejskiej 30 w
Gdyni
. Był rzecznikiem budowy portu morskiego w Gdyni, został członkiem Rady Gminnej, organizował wycieczki Kaszubów do
Poznania
,
Częstochowy
,
Krakowa
i
Warszawy
. Żył skromnie, niemal w nędzy, rozczarowany nową rzeczywistością. W
1922
prezydent
Stanisław Wojciechowski
odznaczył go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Wiosną
1923
wraz z wójtem
Janem Radtke
witał prezydenta Wojciechowskiego, premiera
Władysława Sikorskiego
i
prymasa
Polski kardynała
Edmunda Dalbora
, którzy przyjechali na uroczyste oddanie do użytku Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków w Gdyni
Chory na raka żołądka zmarł
23 czerwca
1923
w Gdyni w domu, zwanym odtąd Domkiem Abrahama. Został pochowany na cmentarzu
oksywskim
, odprowadzany na miejsce wiecznego spoczynku przez ogromne rzesze ludzi, przy wtórze gwizdów parowozów i buczenia syren statków. W 1970 w jego domu został otwarty Dział historyczny muzeum w Gdyni.
Działalność literacka
Antoni Abraham był samoukiem, reprezentantem literatury ludowej poświęconej zagadnienom regionalnym. Pisał często pod pseudonimami Antek znad Bałtyku, Antek spod kartuskich gór, Antek z pod pomnika starego Fryca, Antek z dużym rożkiem i podobnymi. Pozostawił po sobie przede wszystkim felietony i korespondencje, które w latach 1904-1914 ukazywały się pod pseudonimem w "Gazecie Gdańskiej". Były one pisane językiem prostym, obrazowym, nawiązywały do miejscowych podań, legend i anegdot Kaszubów.
Linki zewnętrzne
Źródła
- Tadeusz T. Głuszko. Abraham, twardy Kaszuba. „30 dni”. 6 (86) (listopad-grudzień 2009).
ISSN
1506-6487
.
