Wielożeństwo (inaczej: poligynia z
gr
. πολύς polys "liczny" i γυνή gyne "
kobieta
") - polski termin określający
małżeństwo
jednego mężczyzny (mąż) z wieloma kobietami (żony), forma
poligamii
. Natomiast, małżeństwo jednej kobiety z wieloma mężczyznami to
poliandria
, a wielu mężczyzn i wielu kobiet to
multilateralizm
.
Przyczyny wielożeństwa
W kulturach, w których wielożeństwo jest dopuszczone przez
prawo
lub
religię
, poligynia wynika z wyboru mężczyzny, nie jest to jego obowiązek. Bardzo często liczba żon jest związana ze
statusem społecznym
lub materialnym mężczyzny. Poligynia jest spotykana znacznie częściej niż
poliandria
. Ma to biologiczne uzasadnienie, ponieważ możliwości reprodukcyjne mężczyzn są wyższe niż kobiet i taki układ zapewnia dużą wydajność reprodukcyjną rodziny.
Wśród niektórych ludów
Czarnej Afryki
poligynia podyktowana jest trudnymi warunkami przyrodniczymi - brak pożywienia skłania kobiety do dłuższego, nawet dwuletniego karmienia piersią, niepożądane są więc w tym czasie stosunki seksualne, gdyż
ciąża
prowadzi do ustania
laktacji
. Poligynia pozwala mężczyznom współżyć w tym czasie z innymi kobietami.
Wielożeństwo w Indiach
W dawnych Indiach
poligynia
była akceptowaną prawnie praktyka, aczkolwiek najprawdopodobniej dostępna była tylko wyższym
kastom
. Niektóre źródła podają, iż przedstawiciele
grupy bramińskiej
mogli posiadać cztery żony,
kszatrijowie
(czyli przedstawiciele kast rycerskich) – trzy,
wajśjowie
(kupcy, rolnicy, rzemieślnicy) – dwie, zaś
śudrowie
– słudzy i robotnicy – tylko jedną. Gdzie indziej jednak odnaleźć można informacje, że tylko dwa pierwsze stany miały prawo do większej liczby żon. Tak też z reguły było, gdyż w rzeczywistości z powodów ekonomicznych jedynie królowie mogli pozwolić sobie na posiadanie trzech czy czterech małżonek, zwykły mężczyzna zaś musiał zadowolić się jedną lub w rzadkich wypadkach dwiema kobietami. Mężczyzna mógł poślubić kobietę z niższej kasty, jeśli miał już żonę z kasty sobie równej.
W Indiach znana była również
poliandria
jednakże nie była społecznie akceptowaną formą małżeństwa.
Wielożeństwo a doktryna chrześcijańska
Ogólnie przyjętą praktyką jest, iż w krajach z chrześcijańskiego kręgu kulturowego wielożeństwo jest prawnie zakazane. Ojciec Eugene Hillman, autor książki Rozważania nad wielożeństwem, pisze: "Nigdzie w
Nowym Testamencie
nie znajduje się żaden wyraźny nakaz
małżeństw
monogamicznych lub żaden wyraźny zakaz praktykowania poligamii."
Jezus
nie wypowiadał się przeciwko
poligamii
, chociaż praktykowana była ona przez współczesnych mu Żydów. Ojciec Hillman podkreślił fakt, że
Kościół rzymskokatolicki
zabronił poligamii, aby dostosować się do kultury greko-romańskiej (która nakazywała
monogamię
, ale jednocześnie tolerowała
konkubinat
oraz
prostytucję
). Cytuje on za
Św. Augustynem
: "Zaprawdę w czasach nam współczesnych, oraz zgodnie z romańskim zwyczajem, nie można już wziąć drugiej żony."
Zwolennicy
monogamii
cytują następujące fragmenty Nowego Testamentu:
Mt 19,4-6
;
Mk 10,6-9
, w których Jezus mówi o związku mężczyzny z kobietą i nie używa liczby mnogiej, a także cytaty m.in. św. Pawła w
1 Kor 7,2-4
;
Ef 5,31-33
oraz w
1 Tm 3,2
i
1 Tm 4,9
.
Wielożeństwo u mormonów
Wbrew prawu zwyczajowemu pozostałemu po
Imperium Rzymskim
, kierując się przekazem
Starego Testamentu
oraz rosnącą liczbą kobiet przystępujących do społeczności
mormonów
, chcących mieć własne rodziny i posiadać dzieci,
Joseph Smith
wprowadził prawo o tzw. małżeństwie pluralistycznym. Zgodne z tym prawem, każdy zdrowy mężczyzna za zgodą pierwszej żony miał obowiązek, w miarę możliwości finansowych, przyjąć do rodziny kolejne kobiety. W takim wypadku mężczyzna spędzał dany wieczór z tylko jedną żoną. Dla każdej żony był zarezerwowany inny dzień tygodnia lub miesiąca. Każda żona miała swój własny pokój lub nawet dom. Małżeństwo pluralistyczne było często przejęciem opieki finansowej nad wdowami i dziećmi po poległych czy zmarłych członkach Kościoła.
Prawo to tylko częściowo rozwiązywało problem nadmiaru kobiet gdyż jedynie poniżej trzech procent mężczyzn godziło się na tego typu małżeństwa, głównie ze względów finansowych.
Prawo to zostało zniesione w
1890
roku w związku z procesem przystępowania stanu
Utah
do
Stanów Zjednoczonych
, jednak do dziś pewne grupy (np.
FLDS
,
TLC
) oderwane od
głównego Kościoła
praktykują małżeństwo pluralistyczne (tzn. wielożeństwo).
Wielożeństwo w judaizmie
Wg Starego Testamentu
Abraham
w celu posiadania potomstwa (za namową żony) pojął konkubinę, która nie miała tych samych praw co żona, lecz miała za zadanie dać Abrahamowi potomka. Była to tzw. żona drugorzędna, której to istnienie i prawa regulował kodeks Hammurabiego powszechnie w tym czasie rozpowszechniony i traktowany jako wykładnia prawa. Król żydowski
Salomon
miał posiadać ok. 700 żon i ok. 300 konkubin (1 Księga Królewska 11:3), jednak liczby te należy interpretować jako symboliczne przedstawienie mnogości, a także jako opis przystosowany do wizerunku idealnego monarchy (który powinien mieć wiele żon).
Król Dawid
posiadał cztery żony i liczne kochanki. Za przykładem Dawida,
Talmud
doradza posiadanie do czterech żon. Istnieje zakaz zawierania małżeństwa z siostrą własnej żony (Księga Kapłańska 18:18). Stary Testament reguluje podział spadku między synami z różnych żon w Księdze Powtórzonego Prawa 22:7.
W
Europie
Żydzi
kontynuowali wielożeństwo do
XVII wieku
, natomiast Żydzi z
Dalekiego Wschodu
aż do osiedlenia się w nowo powstałym państwie
Izrael
(
XX w.
). We współczesnym Izraelu wielożeństwa zabrania
prawo cywilne
.
Wielożeństwo w islamie
Według prawa koranicznego
muzułmanin
może posiadać do czterech żon, choć sam
Mahomet
miał ich około ośmiu.
W większości krajów muzułmańskich mężczyźni posiadają jednak zwykle tylko jedną żonę. Odsetek małżeństw poligamicznych nie przekracza w większości tych krajów 2-3%, gdyż na posiadanie więcej niż jednej żony stać niewielu. Wśród
szyitów
istnieje zwyczaj tzw. małżeństw czasowych zwanych mut'a, które polegają na symbolicznym poślubieniu kobiety na jedną noc i wzięciu z nią rozwodu następnego dnia rano, dzięki czemu unika się grzechu
cudzołóstwa
. Zwyczaj ten jednak potępia większość szyickich duchownych. Wśród
sunnitów
obyczaj ten nie występuje, gdyż ceremonia poślubienia jest ważna tylko gdy zatwierdzi je
mułła
.
Wielożeństwo u innych społeczności
Poligynia występuje również u niektórych ludów afrykańskich, np. u
Masajów
,
Buszmenów
,
Hotentotów
, plemion Luba czy
Makonde
i ze względów ekonomicznych u
Tybetańczyków
, jako analogiczna forma
poliandrii w Tybecie
.
Bibliografia
- Poligynia w dawnych Indiach. w: Albo albo. Problemy psychologii i kultury, 2009 nr 1, s. 98-106
Zobacz też
Linki zewnętrzne