Tchawkowce, tchawkodyszne - największa grupa w typie
stawonogów
, jednostka systematyczna w różnych źródłach podnoszona do różnej rangi.
Podtyp tchawkowce – Tracheata, jako synonimy funkcjonują nazwy i jednostki taksonomiczne: tchawkowce właściwe – Eutracheata,
czułkowce
– Antenata, wargowce – Labiata, jednogałęziowe –
Uniramia
. Różnice w poglądach systematycznych wynikają z nadawania poszczególnym cechom budowy różnego znaczenia w powiązaniu do cech innych stawonogów, na przykład akcentowania jednogałęzistych odnóży (Uniramia), występowania tchawek (Tracheata[1], Eutracheata[2]), obecności czułków (Antenata). Różnice w ujęciach systematycznych wynikają także ze stanu wiedzy i poglądów na monofiletyczność lub polifiletyzm całego podtypu oraz poszczególnych gromad wśród tchawkowców.
Tchawkowce to stawonogi zbudowane z głowy i tułowia lub z głowy, tułowia i odwłoka; na głowie para czułków,
żuwaczki
, szczęki I i szczeki II pary zrośnięte w wargę dolną, oddychające tchawkami.
Budowa
Podtyp Eutracheata obejmuje stawonogi typowo lądowe, z których tylko nieliczne przystosowały się do wtórnego życia w wodzie (niektóre nowsze badania wskazują na pierwotnie wodne przystosowania tej grupy). Oddychają za pomocą
tchawek
(systemu chitynowych rureczek, rozprowadzających tlen z powietrza do wszystkich tkanek). Formy małe mogą nie mieć tchawek – wymiana gazowa u nich odbywa się całą powierzchnią ciała. Nieliczne przeszły do życia w wodzie (głównie wód słodkich, śródlądowych) ale i u tych form narządami oddechowymi są tchawki lub
skrzelotchawki
(zmodyfikowane tchawki).
W związku z odciążeniem układu krwionośnego z funkcji oddechowych, układ ten u tchawkodysznych jest w znacznym stopniu uproszczony (w stosunku do stojących „niżej:
pierścienic
).
Krew
bez barwnikowa,
układ krwionośny otwarty
.
Ciało tchawkodysznych składa się z tagm, z mniej wyraźnie zaznaczonych u wijów, bardzo wyraźnie u owadów. Proces
cefalizacji
daleko posunięty.
Tchawkodyszne mają jedną parę
czułków
(antennae), których
homologia
w stosunku do skrzelodysznych (
Branchiata
) nie jest w pełni wyjaśniona.
Charakteryzują się segmentacją ciała, niektóre mają bardzo wyspecjalizowane
odnóża
.
Układ nerwowy
dobrze wykształcony, większość tchawkowców ma bardzo dobry
wzrok
.
Jama ciała zawiera tzw. ciało tłuszczowe. Narządy wydalnicze to
cewki Malpighiego
.
Układ oddechowy oparty na
tchawkach
, które prócz tchawkowców występują jeszcze u
pajęczaków
i
pazurnic
. U larw występują
skrzelotchawki
.
Zwierzęta rozdzielnopłciowe o
zapłodnieniu wewnętrznym
. W czasie rozwoju pozazarodkowego przechodzą
przeobrażenie
. U niektórych
rozwój prosty
.
Systematyka
Jako jeden z podtypów w typie
stawonogi
, obok podtypu
trylobitowce
, skorupiakokształtne,
szczękoczułkowce
i
kikutnice
. Badania Kukalovej-Peck, wkazujące na pierwotnie wielogałęzistość odnóży tchawkowców z jednej strony podważa sens wyróżniania
Uniramia
, z drugiej wskazuje na ścisłe powiązania
filogenetyczne
tchawkowców z trylobitowcami.
Podtyp Eutracheata dzielony bywa na 5 gromad (zakładany jest
polifiletyzm
wijów):
W starszej literaturze wyróżnia się tylko dwie gromady:
-
Myriapoda
(czasem przez niektórych podnoszone do rangi podtypu)
-
Insecta
(czasem przez niektórych podnoszone do rangi podtypu)
Podstawa tego podziału jest liczba
tagm
budujących ciało.
Wije
maja dwie tagmy: głowę i tułów, owady - głowę, tułów i odwłok.
Podział taki jest krytykowany ze względu na fakt, iż wije (Myriapoda) uważane są za sztuczną, polifiletyczna grupę. Jednocześnie trudno ustalić pokrewieństwo między parecznikami (Chilopoda), dwuparcami (Diplopora) i skąponogami (Pauropoda) i drobnonogami (Symphyla). Prowizorycznym rozwiązaniem było m.in. wyróżnienie dwóch podgromad: przodopłciowe (Progoneata z dwuparcami – Diplopora, skąponogami – Pauropoda i drobnonogami – Symphyla) i tyłopciowych (Opisthogoneata z parecznikami - Chilopoda)[2].
Uważa się, że „Myriapioda” to co najmniej trzy linie rozwojowe:
Chilopoda
posiadające
szczękonóża
, Dignatha (o dwóch parach narządów gębowych – Diplopora i
Pauropoda
) i Trignatha (o trzech parach narządów gębowych (
Symphyla
oraz
Insecta
). Wobec różnorodnych wątpliwości dawnych „wijów” często nie rozpatruje się ich jako jednej gromady ale jako 4 samodzielne gromady o bliżej nie wyjaśnionym pokrewieństwie filogenetycznym.
Przypisy
- ↑ Czesław Jura, 1997. Bezkręgowce – podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Wyd. II, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa
- ↑ 2,0 2,1 Eugeniusz Grabda (red.), 1985. Zoologia – Bezkręgowce, tom II, część druga. Warszawa PWN.
Bibliografia:
- Eugeniusz Grabda (red.), 1985. Zoologia –
Bezkręgowce
, tom II, część druga. Warszawa PWN.
- Czesław Jura, 1997. Bezkręgowce – podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Wyd. II, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa