Kryzys to szczególnie trudne doświadczenie, często przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie jednostki. Jest zakłóceniem normalnego biegu zdarzeń w życiu jednostki, wymaga ponownej oceny sposobów myślenia i działania. Terminowi temu towarzyszy konotacja niekontrolowalności (bezradności) i konieczności poddania się biegowi wydarzeń.

Trójwymiarowy model kryzysu

Obszary kryzysów

Kryzysy rozwojowe

To wydarzenia zachodzące w toku rozwoju , powodujące gwałtowną zmianę lub życiowy zwrot. Takim kryzysem może być reakcja na urodzenie dziecka , ukończenie studiów, zmianę kierunku kariery zawodowej, czy przejście na emeryturę . Jest to normalne zjawisko adaptacyjne .

Teorię psychospołeczną dotyczącą kryzysów tożsamości w cyklu życia stworzył Erik Erikson , zakładając, że każda faza rozwoju jest swoistym kryzysem, sprowadzającym się do konfliktu:

1. zaufanie - nieufność (niemowlęctwo)
2. autonomia - wstyd i zwątpienie (niemowlęctwo)
3. inicjatywa - poczucie winy (dzieciństwo)
4. pracowitość - poczucie niższości (okres szkolny)
5. faza dojrzewania płciowego - tożsamość a niepewność roli
6. wczesny okres dojrzałości - intymność a izolacja
7. dorosłość - kreatywność a stagnacja
8. dojrzałość - integralność ego a rozpacz

Kryzysy sytuacyjne

To kryzysy, które pojawiają się w sytuacjach rzadkich i nadzwyczajnych, których człowiek nie może kontrolować i przewidywać. Są reakcją na zgwałcenie , udział w wypadkach komunikacyjnych, porwaniach, utratę pracy , informację o ciężkiej chorobie własnej lub członka rodziny, śmierć bliskiej osoby. Kluczem do odróżnienia kryzysu sytuacyjnego od innych jest przypadkowość, nagłość, wywołanie wstrząsu i często katastroficzny wymiar.

Kryzysy egzystencjalne

To wewnętrzne konflikty i lęki , związane z celowością życia , wolnością , niezależnością. Są typowe dla bilansów życiowych u nastolatków , w 40, 50 i 60 roku życia.

Kryzysy środowiskowe

Dochodzi do nich gdy wydarza się naturalna, bądź spowodowana przez człowieka katastrofa . Takie kryzysy zdarzają się w obliczu powodzi , huraganów , trzęsień ziemi , epidemii , wojny , emigracji, zapaści gospodarczej, Bawora.

Termin

Termin kryzys psychosocjalny zrodził się z badań teoretycznych opisów reakcji krewnych osób, które zginęły w czasie pożaru klubu nocnego w Bostonie w 1944 roku. Analiza wykazała, że indywidualne pokonywanie kryzysów zależy od wzorców zachowań i może być ułatwione dzięki pomocy. (zob. interwencja kryzysowa )

Skutki kryzysów

Nawet przy traumatycznych kryzysach, wywołanych nieprzewidzialnymi obciążeniami psychicznymi istnieje szansa na rozwój osobowości . Pozytywne przezwyciężenie kryzysu pozwala na osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju osobowości. Przemiany te są realizowane w fazach:

• szoku - wówczas konieczna jest pomoc , podtrzymanie pozwalające przetrzymać fazę reakcji, wówczas dochodzi do zagrożenia PTSD (zob. stres )
• przepracowywania - gdy następuje spojrzenie w przyszłość
• nowego zorientowania - gdy można osiągnąć wyższy stopień rozwoju osobowości