Samolot torpedowy – rodzaj
samolotu
wojskowego przeznaczonego do zwalczania
statków
i
okrętów nawodnych
za pomocą
torped
lotniczych, stosowany do lat 50. XX wieku.
Amerykański pokładowy samolot torpedowy z początków II wojny światowej
Douglas TBD Devastator
, zrzucający torpedę.
Budowano trzy zasadnicze rodzaje samolotów torpedowych, różniące się konstrukcją i charakterystykami:
- pokładowe samoloty torpedowe,
- bazowe samoloty torpedowe,
- wodnosamoloty torpedowe.
Zazwyczaj samoloty torpedowe były wyspecjalizowaną odmianą
samolotów bombowych
, mogły więc przenosić zamiast torped
bomby
. Określane były wówczas także jako samoloty torpedowo-bombowe lub bombowce torpedowe. Rzadziej samoloty torpedowe były przystosowane wyłącznie do przenoszenia torped.
Rodzaje
Pokładowe
samoloty torpedowe lub torpedowo-bombowe (zazwyczaj określane ogólnie po prostu jako
bombowce pokładowe
) były przystosowane konstrukcyjnie do operowania z
lotniskowców
. Były to samoloty jednosilnikowe, początkowo
dwupłatowe
ze stałym
podwoziem
, od połowy
lat 30.
głównie
jednopłatowe
z chowanym podwoziem. Z reguły miały 2- lub 3-osobową załogę, składającą się z pilota, bombardiera i strzelca tylnego; ich role bywały łączone. Szczególne cechy konstrukcyjne to składane skrzydła w celu zmniejszenia powierzchni potrzebnej do hangarowania i hak podkadłubowy do zaczepiania o
liny hamujące
podczas lądowania. Z racji przeznaczenia, miały one duży zasięg, umożliwiający działania nad morzem i zwykle odpowiednie wyposażenie ratunkowe (tratwy nadmuchiwane). Nacisk kładziono też na zdolności względnie krótkiego startu i lądowania. Uzbrojenie ofensywne pokładowych samolotów torpedowych do końca II wojny światowej stanowiła jedna torpeda lotnicza kalibru z reguły 450 mm lub
bomby
o masie od 200 do 900 kg (więcej na temat
bombowców pokładowych
).
Bazowe samoloty torpedowe (torpedowo-bombowe) były przystosowane jedynie do operowania z baz lądowych. Były to zazwyczaj jednopłatowe samoloty dwusilnikowe, stanowiące wersje średnich
bombowców
. Dzięki wieloosobowej załodze, miały one stosunkowo silne obronne uzbrojenie w
karabiny maszynowe
w kilku stanowiskach, podobnie jak odpowiadające im bombowce. Miały one z reguły duży zasięg, pozwalający na dalekie działania nad morzem, w tym działania patrolowe. Uzbrojenie ofensywne stanowiła jedna, rzadziej dwie torpedy lotnicze lub
bomby
o masie do ok. 2000 kg. Początkowo jako bazowe samoloty torpedowe wykorzystywano również mniejsze jednosilnikowe dwupłaty, o mniejszych możliwościach bojowych. Z baz lądowych mogły operować także pokładowe samoloty torpedowe.
Wodnosamoloty torpedowe (torpedowo-bombowe) były wersjami
wodnosamolotów
pływakowych, rzadziej
łodzi latających
, przystosowanymi do przenoszenia torped lotniczych. Samoloty tego rodzaju wykorzystywano także często jako morskie samoloty patrolowe. Budowano je zarówno jako samoloty jednosilnikowe i dwusilnikowe, rzadziej wielosilnikowe (np. trzysilnikowy
CANT Z.506
), w różnych układach konstrukcyjnych (dwupłat, jednopłat). Używano ich na mniejszą skalę, niż samolotów bazowych, od których miały słabsze osiągi.
Historia rozwoju
Standardowy brytyjski pokładowy bombowiec torpedowy okresu II wojny światowej
Fairey Swordfish
z podwieszoną torpedą.
Pierwsze próby zastosowania torped jako broni samolotów do walki z okrętami podjęto już pod koniec
I wojny światowej
. W
1917
Brytyjczycy skonstruowali pierwszy samolot torpedowy
Sopwith Cuckoo
(nie zdążył wziąć udziału w działaniach). Przystosowano do przenoszenia torped także inne samoloty w tym wodnosamoloty - m.in. brytyjski
Short Type 184
[1].
Bardziej intensywny rozwój samolotów torpedowych miał miejsce w latach 20. XX wieku, wraz z rozwojem
lotniskowców
, których stały się główną bronią ofensywną, do czasu pojawienia się
bombowców nurkujących
. Samoloty tego rodzaju budowano wówczas głównie jako jednosilnikowe dwupłaty. Torpedowe samoloty pokładowe rozwijały jedynie państwa posiadające lotniskowce (
Wielka Brytania
,
USA
i
Japonia
); najbardziej znanym i długowiecznym z samolotów tego okresu stał się brytyjski
Fairey Swordfish
. Inne państwa rozwijały wodnosamoloty torpedowe.
Od połowy lat 30. i w latach 40., w związku z ogólnym postępem technicznym w lotnictwie, samoloty torpedowe budowano głównie jako jednopłatowce z chowanym podwoziem i szerokim wykorzystaniem metalu w konstrukcji. Szczególnie rozwojowi podlegało w tym okresie lotnictwo bazowe, wykorzystujące nowe wersje średnich bombowców, jak japoński
Mitsubishi G3M
, włoski
Savoia-Marchetti SM.79
, radziecki
Ił-4
(DB-3), niemiecki
Ju 88 A4
, brytyjski
Bristol Beaufort
lub ciężkich myśliwców (jak
Bristol Beaufighter
). Produkowano też nowe jednopłatowe pokładowe samoloty torpedowe (najbardziej znane: japońskie
Nakajima B5N
i
Nakajima B6N
, amerykańskie
Douglas TBD Devastator
i
Grumman TBF Avenger
, brytyjski
Fairey Barracuda
).
Z uwagi na ograniczony udźwig samolotów, torpedy lotnicze miały najczęściej kaliber 450 mm i masę od 750 do 1000 kg, w tym ok. 170 - 200 kg materiału wybuchowego. Rzadziej używano większych torped (kaliber 500 - 533 mm) lub mniejszych[2].
Historia użycia
Użycie torped jako broni lotniczej wiązało się ściśle ze specyfiką ataku. Samolot musiał lecieć przez pewien czas na małej wysokości nad powierzchnią morza, w kierunku okrętu, z niewielką prędkością rzędu 150-250 km/h w zależności od typu torpedy, stając się stosunkowo łatwym celem. Wysokość, z której torpeda mogła być zrzucona wynosiła w zależności od typu torpedy 30 - 40 m, jedynie w niektórych była większa - do 80 m.
Pierwszy udany atak torpedowy samolotu miał miejsce podczas
I wojny światowej
12 sierpnia
1915
, gdy brytyjski wodnosamolot
Short Type 184
z okrętu HMS Ben-my-Chree zatopił torpedą 356 mm turecki
parowiec
"Scham" podczas walk o
Dardanele
[3].
Konfliktem, w którym samoloty torpedowe odegrały dużą rolę, była
II wojna światowa
. Na
atlantyckim
teatrze działań, między innymi brytyjskie torpedowe samoloty pokładowe Swordfish odegrały decydującą rolę w uniemożliwieniu ucieczki pancernika "
Bismarck
", uszkadzając go, co umożliwiło jego zniszczenie oraz dokonały śmiałego
ataku na Tarent
, niszczącego trzon włoskiej floty. Z kolei niemieckie i włoskie bazowe samoloty torpedowe stanowiły duże zagrożenie dla
konwojów
oraz okrętów alianckich, zwłaszcza na Morzu Śródziemnym.
W wielkich działaniach powietrzno-morskich na
Pacyfiku
, pokładowe samoloty torpedowe były używane intensywnie, biorąc udział we wszystkich bitwach z udziałem lotniskowców, lecz odegrały rolę drugoplanową w stosunku
bombowców nurkujących
, które okazały się skuteczniejszym środkiem walki z okrętami i ponosiły mniejsze straty. Brały one udział m.in. w
ataku na Pearl Harbor
, bitwach:
na Morzu Koralowym
,
o Midway
,
na Morzu Filipińskim
,
o Leyte
i w zatopieniu superpancerników "
Musashi
" (pod Leyte) i "
Yamato
". Istotną rolę odegrało też torpedowe lotnictwo bazowe - japońskie bombowce
G3M
i
G4M
zatopiły dwa brytyjskie pancerniki
pod Kuantanem
, co było symbolicznym końcem ery pancerników, pokonanych na otwartym morzu przez samoloty.
Po II wojnie światowej, samoloty torpedowe stopniowo zanikły, stając się mało przydatne, zwłaszcza wobec rozwoju broni rakietowej. Obecnie stosuje się w dalszym ciągu torpedy lotnicze jako uzbrojenie samolotów patrolowych, lecz są to jedynie kierowane torpedy do zwalczania okrętów podwodnych w zanurzeniu i samoloty te nie są samolotami torpedowymi.
Przypisy
- ↑ Antoni Komorowski, Broń torpedowa, Warszawa, 1995,
- ↑ Na podstawie Antoni Komorowski, Broń torpedowa, Warszawa, 1995, , s. 68 i in.
- ↑
No. 269 SQUADRON R.A.F.
[dostęp 4-5-2010], nazwa statku według A. Komorowski, op.cit., s. 51 (samolot błędnie podany tam jako Sopwith Cuckoo)