Strona tytułowa wydania z 1585 roku

Szachy – poemat heroikomiczny Jana Kochanowskiego zadedykowany Janowi Krzysztofowi Tarnowskiemu . Utwór opublikowano w Krakowie pomiędzy 1562 a 1566 rokiem (drukarnia Macieja Wirzbięty ^[1]), powstał najprawdopodobniej podczas pobytu poety w Padwie lub we wczesnym okresie dworskim. Pierwowzorem utworu był włoski poemat Marca Girolamo Vidy Scacchia ludus (Gra szachowa, 1527 ).

Poemat przełożył prozą na język francuski Frédéric Alliey w 1851 , a w 1787 ukazały się fragmenty Szachów w języku niemieckim. Egzemplarz drugiego wydania Szachów (z 1585) przechowywany jest w Bibliotece Kórnickiej ^[1].

Fabuła utworu

a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8 a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7 a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6 a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5 a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4 a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3 a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2 a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1

Pozycja figur na szachownicy w końcowym fragmencie poematu Kochanowskiego[2]

Król duński Tares chciał wydać za mąż swoją córkę Annę, nie mógł jednak dokonać wyboru wśród kandydatów. Ostatecznie pozostali dwaj najwytrwalsi rycerze: Fiedur i Borzuj. Aby nie doprowadzić do krwawego pojedynku nakazał im rozegrać partię szachów o rękę królewny. Rozgrywka toczyła się przez wiele dni. Serce królewny skłaniało się wyraźnie w kierunku Fiedura, jednakże ten zaczynał przegrywać. Dziewczyna zakradła się więc nocą do pokoju z szachownicą , aby zmienić położenie figur , ale okazało się, że komnata jest pilnie strzeżona. Ostatecznie więc udzieliła rady kochankowi, doprowadzając dzięki temu do zwycięstwa:

I rzecze: "Dobry Rycerz jest od zwady,

Popu też nieźle zachować od rady;

Dać za miłego wdzięczną rzecz nie szkodzi,

Piechota przedsię jako żywo chodzi".

Obróci Rochu na Króla rogami,

Sama wynidzie zalawszy się łzami.

Anna polecała więc swojemu wybrańcowi, aby poświęcił wieżę , a grał pionkami zachowując skoczka i gońca . Takie rozwiązanie problemu było znane już w średniowiecznej tradycji szachowej jako problemat Dilaram^[2]. Dla czytelnika współczesnego Kochanowskiemu podpowiedź królewny była zrozumiała, jednak współcześnie – ze względu na rozwój szachów, a zwłaszcza terminologii tej gry – jest już trudna do odczytania^[2].

Konstrukcja poematu

Vida umieścił akcję swojego poematu na górze Olimp , gdzie partię szachów rozgrywali Apollo i Merkury (zwycięzca gry). Włoski poeta zastosował chwyt polegający na skontrastowaniu reguł przynależnych eposowi bohaterskiemu o rodowodzie homerycko - wergiliańskim z niskim tematem – rozgrywką szachową. Kochanowski uzyskał ten efekt poprzez rozbudowane opisy scen batalistycznych pomiędzy drewnianymi figurami szachowymi (od wersu 139 do 454). Narrator , emocjonalnie zaangażowany w toczącą się walkę, jest (podobnie jak w poemacie Vidy) utożsamiany z autorem – poetą^[3]. Natomiast rozbudowany wątek romansowy odróżnia poemat Kochanowskiego od licznych naśladowców włoskiego twórcy^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Ziomek: Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. . 
• Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. . 

Zobacz też

• lista dzieł Jana Kochanowskiego