Iwan Groźny na obrazie Aleksandra Litowczenki
Iwan Groźny i jego matka - Helena Glińska
Iwan IV Groźny (
ros.
Иван IV Васильевич lub Иван Грозный, ur.
25 sierpnia
1530
w
Kołomienskoje
, zm.
18 marca
1584
w
Moskwie
); z dynastii
Rurykowiczów
, syn
Wasyla III
i
Heleny Glińskiej
.
Od
4 grudnia
1533
wielki książę moskiewski
,
car
Wszechrusi
w latach
1547
-
1584
. Był pierwszym władcą Rosji, który koronował się na cara -
16 stycznia
1547
.
Biografia
Iwan IV wstąpił na tron w wieku 17 lat. W
1555
r. przeprowadził gruntowną reformę systemu prawnego państwa i usprawnił jego administrację. Ofiarami tej reformy byli
bojarzy
, którzy zostali wysiedleni na wyznaczone tereny zwane ziemszczyzną i prześladowani.
Prowadził niezwykle agresywną politykę wobec swoich sąsiadów. Za jego panowania
Rosja
zdobyła
Kazań
,
Astrachań
i zachodnią
Syberię
, doprowadził też do nawiązania kontaktów handlowych z
Anglią
. W
1552
zaanektował
Chanat Kazański
, w
1554
roku
Astrachański
a w
1582
roku przyłączył
Chanat Syberyjski
. Uderzył też na państwo
zakonu kawalerów mieczowych
w
Inflantach
zdobywając w
1558
roku
Dorpat
i
Narwę
, rozpoczynając
wojny inflanckie
. Kontynuował ekspansję Rosji na wschodnie ziemie
Wielkiego Księstwa Litewskiego
. W czasie
wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570
zdobył w
1563
roku
Połock
, rozkazując utopić w
Dźwinie
wszystkich tamtejszych
Żydów
. W
1582
roku zawarł
rozejm w Jamie Zapolskim
z
królem Polski
,
Stefanem Batorym
, kończący
wojnę o Inflanty
toczoną z państwem polsko-litewskim.
Iwan IV zasłynął jako człowiek okrutny. Począwszy od
1560
roku z jego polecenia stracono tysiące ludzi, w
1581
roku w napadzie szału zamordował drugiego syna,
Iwana
. Czynami tymi zapracował na przydomek "Groźny". Po śmierci Iwana IV tron objął jego trzeci syn,
Fiodor I
.
Iwan IV był władcą o rozległych zainteresowaniach intelektualnych. Sięgał po pióro, i to nie tylko gwoli polemik ze swymi przeciwnikami, skoro przypisuje się mu autorstwo utworów liturgicznych i udział w redagowaniu kronik. Car popierał rozwój sztuki, zwłaszcza architektury i malarstwa. W okresie jego rządów pojawił się w Rosji druk. Był siedmiokrotnie żonaty; trzy z jego żon zmarły za jego życia, z trzema się rozwiódł, ostatnia,
Maria Nagoj
, przeżyła go.
Iwan IV doprowadził swoją represyjną polityką do politycznego i gospodarczego kryzysu państwa. W 1565 roku wprowadził
opriczninę
, czyli carską policję, odpowiedzialną za liczne masakry ludności i rabunki; zlikwidował ją w 1572 roku widząc, że wymknęła mu się spod kontroli. Rezultatem opriczniny była śmierć ok. 100 tys. ludzi. Do jego niewątpliwych zasług należą reforma armii na wzór zachodni i utworzenie zbioru praw, tzw. Carski Sudiebnik.
Zmarł w 1584 roku podczas rozgrywania partii
szachów
, co zostało udokumentowane przez przebywającego wówczas w Moskwie posła angielskiego. Wydarzenie to zostało również przedstawione w literaturze (przez
Aleksieja Konstantinowicza Tołstoja
, Śmierć Iwana Groźnego i W.I.Kostyliewa, Iwan Groźny) oraz w malarstwie (obrazy przedstawiające śmierć cara przy szachach namalowali K.J.Makowski i P.P.Gnedin).
Kobiety Iwana IV Groźnego
Krótko po koronacji na cara rozpoczął poszukiwania małżonki. Zerwał z niepisaną tradycją rodzinną poślubiania cudzoziemek, jak jego dziad i ojciec. Po wystawnym rytuale wyboru nowej carowej na tronie przy Iwanie zasiadła
Anastazja Romanowna Zacharyna
. Po 13 latach udany związek został przerwany śmiercią Anastazji w
1560
roku, kiedy podczas kłótni z doradcami dostała ataku
apopleksji
. Zostawiła sześcioro dzieci.
Podejrzewając bojarów o zdrady, Iwan zaczął z nimi prowadzić otwartą wojnę. Sam szukał pociechy przy
Marii Tiemigriukownej
, która niedługo potem dostąpiła zaszczytu bycia nową carową. Małżeństwo to jednak nie było udane. Mąż traktował Marię jako obiekt spełniania swoich cielesnych potrzeb. Zmarła w
1569
roku.
Z czasem wybranką cara została
Marta Sobakina
. Niespodziewanie jednak zmarła dwa tygodnie później. Śmierć Marty zmieniła Iwana. Zaczął podejrzewać o nielojalność
opryczników
.
W
1572
roku zgodzono się na kolejny związek cara. Wybranką została
Anna Kołtowska
. Trzy lata później została jednak wysłana przez Iwana do
monasteru
, gdzie miała dokonać swoich dni.
Sam natomiast żył ze swoimi kochankami. Początkowo była to
Anna Wasilszczykowa
, która została zastąpiona przez
Wasylisę Mielentiewą
.
Partnerką Iwana była również Maria Dołgoruka. Jednak dzień po ślubie wzbudziła wątpliwości co do swojego
dziewictwa
. Mąż bezlitośnie pozbył się Marii, każąc jej wsiąść do powozu. Sam natomiast z siłą machnął batem w konie. Rozpędzony powóz wpadł do jeziora ze świeżo poślubioną małżonką w środku.
Po nieudanych zalotach do siostry króla
Zygmunta Augusta
oraz
Elżbiety I
, królowej Anglii, siódmą żoną została
Maria Nagoj
w
1580
roku, która urodziła syna
Dymitra
. Przeżyła swojego męża.
Zobacz też
Bibliografia
- W.A. Serczyk, Iwan IV Groźny', Wrocław 2004, wyd. III
- H. Troyat, Iwan Groźny. Krwawy twórca imperium', Warszawa 2006
-
W. Litmanowicz
, J.Giżycki, Szachy od A do Z, tom I, Warszawa 1986, str. 381
Linki zewnętrzne