Henryk IV Lancaster, Henryk Bolingbroke (ur.
3 kwietnia
1367
w Bolingbroke w
Lincolnshire
, zm.
20 marca
1413
w
Londynie
),
król Anglii
w latach
1399
-
1413
, najstarszy syn
Jana z Gandawy, 1. księcia Lancaster
(młodszego syna króla
Edwarda III
), i Blanki, córki Henryka Grosmonta, 1. księcia Lancaster.
Wczesne lata życia
Od urodzenia nosił tytuł hrabiego Derby, przysługujący dziedzicowi tytułu księcia Lancaster. Był bratem stryjecznym i towarzyszem zabaw przyszłego króla
Ryszarda II
.
23 kwietnia
1377
r. zostali razem wyniesieni przez Edwarda III do godności kawalerów
Orderu Podwiązki
. Podczas koronacji Ryszarda II Henryk pełnił urząd miecznika. Podczas nieobecności ojca, który bezskutecznie walczył o koronę
Kastylii
i
Léonu
, Henryk zastępował go w zarządzaniu majątkiem hrabstwa-palatynatu Lancaster (było to od
1378
i ponownie od
1386
do
1389
). W tym czasie podejmował też pierwsze akcje na scenie politycznej. W
1384
r. otrzymał tytuł hrabiego Northampton.
Mimo wspólnie spędzonych lat dziecinnych z królem Ryszardem, podczas Wspaniałego Parlamentu
1386
r. Henryk stanął po stronie opozycyjnych baronów, tzw. "Lordów Apelantów". Aktywnie wspierał ich działania mające na celu obalenie doradców Ryszarda i skrępowania króla wolą baronów. Kiedy jednak w
1389
r. Ryszard porzucił "opiekę" Lordów Apelantów, Henryk pozostał w jego łaskach, mimo iż liczni Apelanci zostali skazani na śmierć lub wygnanie.
W
1390
r. Henryk postanowił udać się na wyprawę krzyżową. Jako jej cel wybrał
Litwę
. W
1390
r. przybył do państwa
zakonu krzyżackiego
. W
Królewcu
witał go marszałek zakonu, Engelhard Rabe. Henryk odznaczył się odwagą podczas wyprawy na Litwę. We wrześniu
1390
r. brał udział w oblężeniu
Wilna
, gdzie odznaczyli się angielscy łucznicy. Miasta jednak nie udało się zdobyć i w październiku Henryk znalazł się z powrotem w Królewcu. Spotkał się jeszcze z
wielkim mistrzem
Konradem von Wallenrodem
, a następnie, uzyskawszy od papieża
Bonifacego IX
odroczenie ślubów krucjatowych, na wiosnę
1391
r. powrócił do Anglii i zdążył wziąć udział w obradach Parlamentu.
Raz jeszcze w
1392
r. brał udział w krzyżackiej wyprawie przeciw Litwinom, ale ponownie nie odniosła ona żadnych sukcesów. Henryk udał się następnie na pielgrzymkę do
Jerozolimy
i powrócił do Anglii latem
1393
r. Następne lata spędził w Anglii nie angażując się zbytnio w politykę i stojąc wiernie po stronie króla. W
1396
r. brał udział w wyprawie Wilhelma Wittelsbacha, hrabiego Oostervant, i
Albrechta Wittelsbacha
, hrabiego Hainault i Holandii, przeciwko
Fryzom
. Niektóre źródła wspominają też, że wziął on udział w krucjacie
Zygmunta Luksemburskiego
przeciwko Turkom i brał udział w
bitwie pod Nikopolis
, ale te informacje są niewiarygodne. W
1397
r. otrzymał tytuł księcia Hereford. W tym samym czasie wdał się w spór z Thomasem de Mowbrayem, 1. księciem Norfolk.
Hereford i Norfolk wzajemnie oskarżyli się przed królem o zdradę. Kiedy rywale zapragnęli rozstrzygnąć zbrojnie swój spór Ryszard zainterweniował i w
1398
r. skazał obu książąt na wygnanie (Henryka na lat 10, Norfolka dożywotnio). Henryk udał się do
Paryża
, gdzie nawiązał kontakt z oponentem króla Ryszarda, Thomasem Arundelem, byłym (i jednocześnie przyszłym)
arcybiskupem Canterbury
. Zapadła decyzja o powrocie do kraju i obaleniu króla Ryszarda.
Walka o koronę
W roku
1399
zmarł nagle Jan z Gandawy. Ryszard odmówił Henrykowi przekazania mu dóbr ojca, jeśli nie przybędzie doń i osobiście o nie poprosi. Przygotowania do rebelii nabrały więc tempa. Henryk zdobył poparcie członków francuskiej rodziny królewskiej – książąt
Ludwika Orleańskiego
i
Jana de Berry
. Latem
1399
r. udał, że wybiera się do
Hiszpanii
, ale potajemnie zawrócił z kilkoma towarzyszami na północ i wsiadł na statek w
Boulogne
, i wypłynął do Anglii. W lipcu (prawdopodobnie
4
) wylądował w
Dover
. Król Ryszard przebywał wówczas w
Irlandii
. Regencję w jego imieniu sprawował jego stryj
Edmund Langley, 1. książę Yorku
. York zebrał w pośpiechu armię i ruszył przeciwko Henrykowi, ale do bitwy nie doszło, gdyż armia regenta opuściła pole bitwy. Henryk bez przeszkód zajął zamki na południu Anglii. Wkrótce dołączyli do niego hrabiowie Northumberland i Westmorland wraz z sojusznikami.
Następnie Henryk ruszył na czele coraz liczniejszej armii na
Bristol
. Ministrowie króla Ryszarda uciekli do Berkeley. Książę Yorku przyłączył się ze swoimi wojskami do Henryka i wspólnymi siłami zdobyli Bristol, gdzie nastąpiły egzekucje stronników Ryszarda. Następnie ruszył w kierunku Marchii Walijskich, którymi władał mały
Edmund Mortimer, 5. hrabia Marchii
, po kądzieli praprawnuk króla Edwarda III, wyznaczony przez Ryszarda II na jego następcę. W międzyczasie do Walii przybył król Ryszard, ale rychło został opuszczony przez swoją armię.
18 sierpnia
zgłosił propozycję abdykacji. Następnego dnia doszło do spotkania króla z Henrykiem. Henryk oddał cześć Ryszardowi i powiedział, że przybywa upomnieć się o swoje rodowe włości. Następnie obydwaj ruszyli do
Londynu
. Tam,
29 września
1399
r., po naradach z Henrykiem i arcybiskupem Arundelem, Ryszard ogłosił swoją rezygnację z korony.
Koronacja Henryka IV, 13 października 1399 r.
Następnego dnia zebrał się Parlament. Miejsce króla pozostało puste. Izby zgodziły się na abdykację króla. Następnie książę Lancaster wstał i zgłosił swoje pretensje do korony jako w prostej linii potomek
Henryka III
. Lordowie świeccy zaproponowali wówczas Henrykowi zajęcie opuszczonego tronu. Sprzeciwiło się temu jednak kilku lordów duchownych. Po mowach Arundela i Henryka Parlament został rozwiązany i miał się zebrać ponownie
6 października
, już w imieniu nowego króla. Parlament obradował do
13 października
, do czasu koronacji Henryka. Wieczór
11 października
Henryk spędził w towarzystwie obalonego króla i pasował 40 rycerzy. Wtedy też miał został powołany
Order Łaźni
.
13 października
został z wielką pompą ukoronowany w katedrze westminsterskiej przez Thomasa Arundela.
Król Anglii
Podczas obrad Parlamentu, który trwał jeszcze do listopada
1399
r. król ogłosił amnestię dla zwolenników króla Ryszarda, ale nie zapobiegło to spiskom. Jeszcze w
1399
r. pojawiły się pogłoski o próbach zamachu na króla Henryka i jego rodzinę. Henryk zadziałał szybko i ci konspiratorzy, którym nie udało się uciec, zostali ścięci. Król Ryszard został umieszczony w zamku
Pontefract
i zmarł tam w niejasnych okolicznościach w lutym
1400
r.
Za panowania króla Henryka nastąpił wzrost roli parlamentu. W
1407
r. król uznał, że wszelkie projekty ustaw skarbowych muszą był najpierw wniesione do
Izby Gmin
i dopiero potem przedstawione królowi. Parlament zaczął również dążyć, z sukcesem, do uzyskania kontroli nad wydatkami państwowymi.
Czas panowania Henryka to okres nasilonej walki z herezją
lollardów
. Walką tą Henryk podjął chcąc zjednać sobie Kościół. Efektem starań Henryka było wydanie przez Parlament w
1401
r. statutu De heretico comburendo. Przewidywał on karę śmierci za tłumaczenie i interpretację
Biblii
. Na tej podstawie w
1409
r. arcybiskup Arundel wydał konstytucję oksfordzkie, które zaostrzały kary dla heretyków.
Spiski i rebelie
Panowanie Henryka upłynęło na zwalczaniu kolejnych spisków, powstań i rebelii. Wywoływali je zarówno stronnicy obalonego Ryszarda II, jak również byli zwolennicy Henryka, którzy poczuli się zawiedzeni jego rządami, głównie nie otrzymaniem zaszczytów o jakich marzyli przystępując do pretendenta w
1399
r.
Pierwszą otwartą rebelię za rządów nowego króla wywołał walijski książę
Owen Glendower
, który
16 września
1400
r. obwołał się
księciem Walii
. Rebelia była spowodowana sporem z Reynoldem de Greyem, zaufanym króla Henryka. W ciągu kilku dni Glendower opanował kilka zamków a w całej
Walii
rozpoczęła się walka partyzancka. Wieści o powstaniu zastały Henryka w drodze do
Szkocji
. Król zawrócił swoją armię i
26 września
stanął w
Shrewsbury
. Następnie ruszył na północną Walię, jednak ataki Walijczyków i zła pogoda spowodowały, że w październiku król wycofał się. Rok
1401
to kolejne sukcesy Glendowera, który opanował całkowicie północną i centralną Walię. Kolejna angielska wyprawa znowu ugrzęzła w deszczu i błocie, a sam król omal nie postradał życia, kiedy jego namiot porwała woda.
W
1403
r. wybuchło kolejne powstanie na czele którego stanęli
Henry Percy
, zwany "Gorącą Ostrogą" (Hotspur) i jego stryj
Thomas Percy, 1. hrabia Worcester
. Zebrali oni w Shropshire dość sporą armię. Henryk błyskawicznie ruszył przeciwko buntownikom i
21 lipca
zadał im ciężką klęskę pod Shrewsbury, w której zginął Henry Hotspur. Na buntowników posypały się kary, które dotknęły również hrabiego Northumberland, ojca Hotspura, który nie uczestniczył w rebelii. Spowodowało to, że hrabia przyłączył się do kolejnej rebelii, która wybuchła w
1405
r., ale podobnie jak poprzednia została szybko stłumiona. Northumberland uciekł do Szkocji, a jego włości zostały skonfiskowane.
Z biegiem czasu niegasnące walki w Walii, rebelie kolejnych baronów, walki z lollardami oraz pogarszający się stan zdrowia sprawił, że król Henryk coraz mniej zajmował się sprawami państwowymi. Ok.
1410
r. realna władza znalazła się w rękach jego syna i następcy,
Henryka
.
Sprawy zagraniczne
W polityce zagranicznej król dążył do utrzymania chwiejnego rozejmu z
Francją
, mimo iż francuska flota kilkakrotnie łupiła wybrzeża hrabstwa
Essex
. W wewnętrznych rozgrywkach we Francji opowiadał się za frakcją
armaniaków
, którzy często wskazywali go na rozjemcę w sporach z Burgundczykami. W
1412
r. zawarł z Francuzami traktaty w
Auxerre
i
Bourges
.
Między grudniem
1400
a styczniem
1401
r. Henryk gościł w Anglii
cesarza bizantyjskiego
Manuela II Paleologa
. Henryk przyjął cesarza w pałacu
Eltham
i na odjazd podarował mu sporą sumę pieniędzy na walkę z imperium osmańskim.
W
1406
r. angielscy piraci porwali szkocki statek na pokładzie którego płynął do Francji następca tronu Szkocji, książę
Jakub
. Jakub (od
1406
r.
król Szkocji
) pozostawał w niewoli do
1424
r. (w tym roku ożenił się z kuzynką Henryka IV –
Joanną Beaufort
i został oficjalnie koronowany na króla Szkocji).
Choroba i śmierć
Pod koniec życia Henryk cierpiał z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Pierwszy atak choroby nastąpił w czerwcu
1405
r. Następne w kwietniu
1406
r., czerwcu
1408
r., zimą
1408
/
1409
r. i w grudniu
1412
r. Ostatni atak, śmiertelny, nastąpił w marcu
1413
r. Wśród historyków trwają spory jaka to była choroba[1]. Wśród potencjalnych chorób wymienia się
trąd
,
syfilis
,
łuszczyca
, czy też
epilepsja
.
Podobno przepowiedziano Henrykowi, że umrze w
Jerozolimie
. Henryk wyciągnął z tego wniosek, że umrze podczas wyprawy krzyżowej, ale zm.
20 marca
1413
r. w opactwie westminsterskim, w komnacie zwanej Jerusalem[2], mając u boku Thomasa Langleya, który spisał jego ostatnią wolę. W przeciwieństwie do innych królów Anglii został pochowany w katedrze w
Canterbury
, niedaleko grobowca św.
Thomasa Becketa
, którego darzył szczególną czcią.
Rodzina
27 lipca
1380
r. poślubił w
Arundel
Marię de Bohun (ok.
1369
–
4 czerwca
1394
), córkę Humphreya de Bohun, 7. hrabiego Hereford, i Joanny FitzAlan, córki 10. hrabiego Arundel. Henryk i Maria mieli razem pięciu synów i dwie córki:
- Edward (ur. i zm.
kwiecień
1382
)
-
Henryk V
(
9 sierpnia
1387
–
31 sierpnia
1422
),
król Anglii
-
Tomasz
(
29 września
1388
–
22 marca
1421
), 1.
książę Clarence
-
Jan
(
20 czerwca
1389
–
14 września
1435
), 1.
książę Bedford
-
Humphrey
(
3 października
1390
–
23 lutego
1447
), 1.
książę Gloucester
- Blanka (
1392
–
22 maja
1409
), żona
Ludwika III
,
elektora-palatyna reńskiego
, miała dzieci
-
Filipa
(
4 czerwca
1394
–
5 stycznia
1430
), żona
Eryka Pomorskiego
, króla
Danii
,
Szwecji
i
Norwegii
, nie miała dzieci
7 lutego
1403
r. w
Winchesterze
, poślubił
Joannę
(ok.
1370
–
10 czerwca
1437
), córkę
Karola II Złego
,
króla Nawarry
, i Joanny, córki
Jana II Dobrego
,
króla Francji
, wdowy po
księciu Bretanii
Janie V
. Małżonkowie nie mieli razem dzieci.
Przypisy
- ↑ patrz: Peter McNiven, The Problem of Henry IV's Health, 1405-1413 w English Historical Review, nr 100 z
1985
r.; oraz Debbi Codling, Henry IV and Personal Piety, History Today, 57:1)
- ↑ według pewnej przepowiedni król miał umrzeć w Jerozolimie
Bibliografia
Poprzednik nowa kreacja | Książę Hereford
1397
-
1399
| Następca powrót do domeny królewskiej |