Bitwa o Jawę II wojna światowa , wojna na Pacyfiku
Japońska 2 Dywizja Piechoty wylądowała w Merak
Data	1 - 12 marca 1942
Miejsce	Jawa
Przyczyna	japońskie roszczenia terytorialne
Wynik	zwycięstwo Japończyków
Terytorium	Holenderskie Indie Wschodnie [1]
Strony konfliktu   Holandia   Australia   Wielka Brytania   Stany Zjednoczone   Japonia Dowódcy Hein ter Poorten Hitoshi Imamura Siły 25 tys. żołnierzy 3 tys. żołnierzy 6 tys. żołnierzy 750 żołnierzy ok. 35 000 żołnierzy Straty nieznane 36 zabitych i 60 rannych nieznane 24 zabitych i 534 pojmanych nieznane

Bitwa o Jawę (Operacja J) – bitwa lotniczo-lądowa, stoczona w dniach 1 marca – 12 marca 1942 r., pomiędzy wojskami japońskimi a holendersko-australijsko-brytyjsko-amerykańskimi, na Jawie , zakończona zwycięstwem Japończyków.

Sytuacja na froncie i siły aliantów

Po zajęciu Sumatry ostatnim liczącym się punktem oporu była Jawa . Holendrzy byli zdeterminowani bronić wyspy za wszelką cenę, zupełnie inne podejście mieli Amerykanie, Brytyjczycy i Australijczycy. Głównodowodzącym sił lądowych w ramach ABDACOM^[2] został gen. Hein Ter Poorten. 10 stycznia 1942 r. w Batawii doszło do spotkania gen. Ter Poortena z gen. Wavellem , podczas którego miano uzgodnić wspólne kroki w wojnie przeciwko Japonii. Konferencja pokazała jak rozbieżne cele mają obie strony. Brytyjczycy nie zamierzali angażować większych sił w obronie Holenderskich Indii Wschodnich , wszelkie operacje miały być prowadzone siłami, które posiadano na miejscu. Wypadki na Malajach i upadek Singapuru nie spowodowały zmiany nastawienia Churchilla do wojny w Azji południowo-wschodniej. 22 lutego premier Wielkiej Brytanii wysłał telegram do wicemarsz. Paula C. Maltby'ego, dowodzącego jednostkami brytyjskimi znajdującymi się na Jawie, w którym pisał, że obrona powinna być kontynuowana aż do momentu wyczerpania wojskowych możliwości. Oznaczało to, w praktyce, pozostawienie swobody oceny sytuacji na Jawie w rekach wicemarszałka. Wspólne dowództwo w ramach ABCADOM praktycznie zostało przekreślone.

Gen. Ter Poorten dysponował na Jawie 25 tys. żołnierzy (3 dywizje piechoty) oraz 40 tys. żołnierzy wchodzącymi w skład Gwardii Narodowej. 1. DP była dowodzona przez gen. Wijbrandusa Schellinga, 2. DP przez gen. Pierre'a A. Coksa, dowódcą 3. DP był gen. Gustaw A. Ilgen. Skład dywizji KNIL był niejednorodny. 1. DP posiadała dwa pułki piechoty (7 batalionów piechoty), natomiast 2. i 3. DP tylko jeden pułk piechoty, dowódcom dywizji podlegała także artyleria obrony wybrzeża. Siły australijskie składały się z pododdziałów 7. DP i tworzyły tzw. „Blackburn Force”. Australijczykami dowodził gen. Arthur S. Blackburn, który miał do swojej dyspozycji batalion 2/3 karabinów maszynowych (710 ludzi), 2/2 pionierów (937 ludzi) oraz kompanię transportową, inżynieryjną, a także pluton łączności. Z Singapuru na Jawę przybył także improwizowany batalion mieszany, który składał się ze 100 żołnierzy pochodzenia malajskiego i 175 Australijczyków. Łącznie siły Blackburna liczyły 3 tys. żołnierzy. Jednostkami brytyjskimi dowodził gen. sir Hervey D.W. Sitwell, który dysponował szwadronem czołgów lekkich z King's Own Hussars (25 czołgów Mk VI) i pięcioma pułkami artylerii przeciwlotniczej (77., 21., 48., 6. i 35. – dwa z nich nie posiadały uzbrojenia). Łącznie siły brytyjskie liczyły 6 tys. żołnierzy (w tym 2500 Hindusów). Na Jawie znajdował się także niewielki kontyngent amerykański liczący 750 żołnierzy, był 2. batalion artylerii polowej ze 131. pp (558 ludzi). Pozostali żołnierze stanowili personel lotniczy ewakuowany z Filipin. Jednostkami amerykańskimi dowodził ppłk. Blusher S. Tharp.

Siły japońskie

Desant na Jawę miała przeprowadzić 16. Armia gen. Hitoshi Imamury. W jej skład wchodziły: 2. DP gen. Masao Muruyamy, 48. DP gen. Yuitsu Tsuchihashiego, 230. pp z 38. DP oraz 56. Mieszana Grupa Piechoty. Desant na wyspę miał zostać wykonany poprzez lądowanie na zachodniej Jawie (2. DP) oraz wschodniej Jawie (48. DP). Plan japoński zmuszał Holendrów do działań na dwóch frontach. Pierwszy konwój złożony z 56 transportowców opuścił Formozę 18 lutego. 22 lutego zespól japoński został namierzony przez brytyjski samolot rozpoznawczy. Na statkach znajdowały się oddziały 2. DP, których celem było opanowanie Meraku.

Bitwa

Działania na zachodniej Jawie

Japońskie wojska lądują na Jawie

Siły japońskie wylądowały w rejonie Meraku o godz. 2:00 rano 1 marca 1942 r. Rejon bronił XII batalion z 1. pp KNIL dowodzony przez kpt. F.A.M. Harterinka. Holendrzy otworzyli ogień do lądujących oddziałów japońskich, lecz silny ostrzał artylerii okrętowej japońskich niszczycieli okazał się bardzo celny, wkrótce stanowiska holenderskie zostały zniszczone. Na wschód od Meraku w zatoce Banten lądował kolejny zespól płk. Hiroshihi Sato (29. pp, 2. pułk czołgów, 1. bateria z 2. pułku artylerii oraz 2. pułk inżynieryjny). Także i tu opór ze strony holenderskiej został szybko zlikwidowany. W południe 1 marca gen. Imamura założył swoją kwaterę w Ragas, skąd dowodził dalszymi operacjami. Grupa gen. Yumio Nasu miała rozkaz przekroczyć rzekę Cudjung i szybko posuwać się w kierunku na Batawię , zajmując Buitenzorg oraz Bandung . 2. DP miała się połączyć z oddziałami 230. pp, który wylądował w rejonie Bretanwetan i miał nacierać na wschód. Poruszający się w przedniej straży 2. pułk czołgów (31 czołgów Typ 97 oraz 5 zdobycznych czołgów M3 ) otrzymał zadanie uchwycenia mostu na rzece Cudjung w rejonie miejscowości Serang . Most został wysadzony przez pluton sierż. H. Heinemana. Wobec tego o godz. 14:00 saperzy japońscy przystąpili do budowy prowizorycznej przeprawy. Nie chcąc czekać na ukończenie mostu, dowódca wydal rozkaz skierowania się w stronę drugiego mostu, który znajdował się w rejonie Rangkasbitungu. Był on broniony przez 10. kompanię z 2. p KNIL pod dowództwem kpt. M. Lista, który dysponował dwoma samochodami pancernymi oraz baterią artylerii górskiej. Holendrzy, gdy zobaczyli zbliżające się japońskie oddziały, wysadzili wschodni koniec mostu. Gen. Nasu nie chcąc tracić czasu na walkę o zniszczony most, skierował swoje siły na wschód. Japończycy za wszelką cenę chcieli zdobyć nieuszkodzony ostatni most znajdujący się w rejonie Pamarjan. Tym razem dopisało im szczęście, o godz. 21:00 wszystkie oddziały 2. DP rozpoczęły przekraczanie rzeki Cudjung. Grupa płk. Fukushimy rozpoczęła szybki marsz w kierunku miejscowości Bodjanegara. Pomimo, że Holendrzy niszczyli mosty i zakładali zapory na drogach, tempo marszu japońskich oddziałów nie słabło – nad ranem 2 marca Japończycy znaleźli się w rejonie rzeki Cidorian. W południe w rejonie miasta Buitenzorg Japończycy napotkali na pierwszy zorganizowany opór sił holenderski i australijskich. Początkowo próbowali obejść pozycje holenderskie pod Jasingą i Tangerangiem przez Lewuwiliang, lecz napotkali silny i zdecydowany opór Australijczyków, którzy zbudowali zapory przeciwpancerne oraz kilkadziesiąt bunkrów. W południe 2 marca pozycje Australijczyków zostały zaatakowane przez 16. pp płk. Hiroyasu. Dowódca japoński, widząc, że opór Australijczyków jest silny (mieli rozkaz utrzymać most aż wszystkie oddziały holenderskie zdołają się wycofać), postanowił obejść pozycje od wschodu. Tu jednak natrafił na batalion ppłk. Lynehama, który powstrzymał piechotę japońską. Wobec stanowczego rozkazu ze strony gen. Imamury nakazującego przełamanie pozycji Australijskich płk. Hiroyasu postanowił obejść pozycje australijskie tym razem od południa. Padające deszcze sprawiły, że rzeka Cianten znacznie przybrała i tylko mały oddział piechoty japońskiej zdołał się przeprawić na drugi brzeg. Żołnierze 16. pp zostali zdziesiątkowani przez 2/3 batalion , a dowódca 16. pp został ciężko ranny. Rankiem 3 marca Australijczycy przystąpili do kontrnatarcia. Natarcie miało być wsparte lekkimi czołgami Mk VIB. Do ataku jednak nie doszło, gdyż już od godzin porannych Japończycy rozpoczęli silne ataki na pozycje 2/2 pionierów. Piechota japońska osłaniana przez 5 czołgów 2. pułku czołgów płk. Mori rozpoczęła ostrzał pozycji Australijczyków. Japończycy, wiedząc, że utrzymanie mostu pozwoli na wycofanie się sił holenderskich z zagrożonego rejonu, postanowili go zniszczyć. Czołgi celnie ostrzelały konstrukcję, która runęła do rzeki, Japończycy przypłacili to jednak stratą dwóch czołgów, zniszczonych przez rusznice przeciwpancerne. Piechota japońska radykalnie zmieniła swoją taktykę walki. Dysponując moździerzami, ostrzeliwała pozycje australijskie, nie narażając się na ogień wroga. Po południu, licząc na zmęczenie wroga ostrzałem moździerzowym, Japończycy ruszyli do ataku. Kolumna samochodów ciężarowych oraz 3 czołgi ruszyły w stronę zniszczonego mostu. Japończycy forsowali rzekę, przechodząc po ocalałych fragmentach mostu. Natarcie zostało powstrzymane amerykańska baterię D z 2/131. pułku artylerii. Ogniem na wprost zniszczono jeden czołg i kilka samochodów. Australijczycy mieli tego dnia zaledwie 5 zabitych i 4 rannych. Już 2 marca widząc jak trudna będzie walka z Australijczykami w rejonie Lewuwiliang, płk. Sato nakazał przeprawienia się przez rzekę w innych miejscach. Japończykom udało się 3 marca znaleźć przeprawę w Kopo – co więcej – zdobyli także nieuszkodzony most w Parigi. Wydawałoby się, że Japończykom zaczyna sprzyjać szczęście, jednak kolejny most – w Balarai – został wysadzony. Powstrzymało to posuwanie się japońskiej 2. DP, która została w ten sposób wciągnięta w walkę praktycznie pozycyjną.

4 marca gen. Schilling, po naradzie z gen. Ter Poorten, postanowił zreorganizować obronę. Zdecydował wycofać wszystkie siły z rejonu Batawii - Bandung . Australijczycy mieli utrzymać swoje pozycje przez 42 godziny, co miało umożliwić wycofanie wszystkich oddziałów KNIL. Blackburn wydal odpowiednie rozkazy, dotyczące przygotowania do wycofania się na nowe pozycje oraz zniszczenia mostów. Niestety, w Sukubami saperzy wysadzili most przed wyznaczoną godziną – jedna z kompanii australijskich została w ten sposób odcięta i w całości dostało się do niewoli. Po południu 4 marca rozpoczęto wycofywanie wszystkich sił z rejonu Batawii. Rankiem 5 marca Japończycy znaleźli się w rejonie miasta. Ewakuacja jednostek KNIL przeprowadzona była bardzo powoli, część oddziałów została zaskoczona przez Japończyków, pierwsze oddziały płk. Sato wkroczyły do miasta o godz. 21:30. Po południu Japończykom udało się przełamać pozycje Australijczyków, skierowali się potem na Bantarkaming, który znajdował się zaledwie 8 km na północ od Buitenzorgu. Ten manewr doprowadził do odcięcia części holenderskich oddziałów znajdujących się w rejonie Buitenzorgu. Rankiem 6 marca oddziały holenderskie, dowodzone przez ppłk. F.F. Milusia, zostały zaatakowane przez jednostki płk. Fukushimy. Po krótkiej walce Holendrzy skapitulowali, o godz. 6:00 żołnierze japońscy wkroczyli do miasta.

Działania zgrupowania płk. Shoji

Japońscy kolarze podczas przemarszu przez Jawę

Lądowanie sił płk. Toshishige Shoji (230. pp) odbyło się 1 marca w rejonie wioski Eretanwetan o godz. 3:30 rano. Zespól japoński rano został zaatakowany przez lotnictwo holenderskie, które zatopiło jeden transportowiec. Najważniejszym zadaniem sił japońskich było zdobycie lotnisk w Kalidjati i Cikampek. W tym celu sformowano grupę pod dowództwem mjr. Mitsuori Wakamatsu. Druga grupa, pod dowództwem mjr. Masaru Egshiry, miała za zadanie zdobyć mosty na rzekach Citarum i Cikampek. Grupa mjr. Wakamatsu dotarła do lotniska Kalidjati o godz. 6:00 rano. Osłonę lotniska stanowiło 150 żołnierzy holenderskich oraz 350 żołnierzy brytyjskich. Walka o lotnisko trwała do południa, poległo 125 Brytyjczyków oraz 60 Holendrów, ostatecznie jednak lotnisko zostało zdobyte. Samoloty zdołały przelecieć na lotnisko Andir. Drugie zgrupowanie mjr. Egshiry zostało zaatakowane 20 km na północ od Kalidjati przez 1. kompanię z 1. pułku KNIL, która dysponowała 3 samochodami pancernymi. Niestety, natarcie holenderskie załamało się w ogniu czołgów japońskich, wszystkie samochody holenderskie zostały zniszczone. W rejon lądowania Holendrzy skierowali swój jedyny oddział pancerny, który dysponował 20 czołgami Marmon-Herrington CTMS-1 oraz 5 samochodami pancernymi. Natarcie holenderskie wykonał 5. batalion, jego celem były japońskie oddziały znajdujące się w rejonie Subangu. Ataki Holendrów były całkowitym zaskoczeniem dla Japończyków, szansa na odniesienie sukcesu została jednak zmarnowana wskutek błędów holenderskiego dowódcy. Japończycy po pierwszych minutach zaskoczenia zorganizowali sztywną obronę i po powstrzymaniu pierwszego impetu natarcia przystąpili do kontrataku. Przeprowadzili manewr oskrzydlający, wprowadzając na lewe skrzydło wszystkie posiadane czołgi (w liczbie 17). Zaskoczeni Holendrzy, zagrożeni oskrzydleniem, musieli się szybko wycofać, tracąc ogółem 13 czołgów oraz 5 samochodów pancernych. Rano 3 marca 230 pp. Znajdował się w rejonie Pamanukan, Holendrzy nie zrezygnowali z powstrzymania Japończyków. Kolejny atak miał zostać przeprowadzony przez 14. i 15. batalion oraz 1. szwadron kawalerii. Dzięki zdobyciu lotniska Japończycy mogli przerzucić w rejon walk lotnictwo , które zaatakowało szykujące się do ataku oddziały holenderskie. Japończycy nie liczyli się z tak silnym oporem ze strony holenderskiej i musieli wprowadzić do walki jednostkami odwodowe. Wprowadzenie ich do walki powoli przychyliło szalę wygranej na stronę japońską. 5 marca 230. pp nawiązał styczność z oddziałami 2. DP, 7 marca padł Lembang. Wieczorem tego samego dnia w kwaterze płk. Shoji zjawił się holenderski kpt. J. Gerhard, który został wysłany przez dowodzącego rejonem Bandungu gen. Jacoba J. Pesmana w celu uzgodnienia warunków kapitulacji. O godz. 10:00 rano w dniu 8 marca w byłej siedzibie ABDACOM rozpoczęły się rozmowy kapitulacyjny.

Działania we wschodniej Jawie

Zadaniem 48. DP gen. Yuitsu Tsuchihashiego było opanowanie wschodniej części Jawy. Lądowanie odbyło się na północny zachód od Surabai . Główne siły 48. DP miały skierować się na Surabaję. Było to: zgrupowanie płk. Hifumi Imai, zgrupowanie gen. Koichi Abe oraz zgrupowanie płk. Toru Tanaki. Kolejnym zadaniem było zdobycie portu Rembang, a następnie miasto Bojonegoro. Zadanie to powierzono zgrupowaniu ppłk. Kuro Kitamury. W drugiej fazie ladowania, po opanowaniu wybrzeża, w Kraganie miały być wyładowane siły, które posuwając się na zachód, miały opanować centralną Jawę. Do tego zadania przeznaczono zgrupowanie gen. Sakaguchiego (124. pp).

Jednostki inwazyjne zostały namierzone 27 lutego. Lotnictwo holenderskie , amerykańskie i brytyjskie rozpoczęło systematyczne ataki, które jednak nie przyniosły oczekiwanych efektów. 1 marca o godz. 3:45 rano wylądowały oddziały płk. Imai, a kwadrans później rozpoczęły lądowanie oddziały gen. Abe. Holendrzy w tym rejonie dysponowali 3. szwadronem z 1. pułku kawalerii KNIL. Holendrzy jednak szybko się wycofali ze swoich pozycji. O godz. 12:00 japońskie oddziały znajdowały się w rejonie Sedanu i Bulu. Nie napotykając na żaden poważniejszy opór, zgrupowanie płk. Imai skierowało się na Rembang, który został zdobyty po południu tego samego dnia. Japończycy posuwali się także na Bojonegoro oraz na Krang. Wieczorem 4. szwadron z 1. p.kaw. natknął się na patrol japońskich kolarzy. Holendrzy posiadali transportery opancerzone White oraz samochody pancerne Alvis Straussler. Dwa transportery White ostrzelały Japończyków, na drodze pozostały ciała pięciu zabitych. Holendrzy wycofali się bez strat. Ogólna sytuacja była jednak zdecydowanie bardziej korzystna dla sił japońskich. 2 marca rejon Cepu zdobyło zgrupowanie płk. Tanaki, a 3 marca w rejonie Bojonegoro, po sforsowaniu rzeki Solo, znalazły się siły ppłk. Kitamury. Obszaru tego bronił VI batalion KNIL oraz batalion marynarzy, które otrzymały rozkaz powstrzymania nacierających sił japońskich. Siły holenderskie nie były jednak w stanie powstrzymać Japończyków, rankiem 5 marca obrona została przełamana na całej długości. Następnego dnia w rejonie Modjoagung doszło do walki oddziałów płk. Imai i płk. W.P. Roodenburga. Holendrzy ponownie musieli się wycofać w rejon Kertosono. Japończycy postanowili rozbić koncentrujące się w rejonie Porongu siły holenderskie, które mogły om zagrażać w drodze na Surabaję. W rzeczywistości Holendrzy rozpoczęli koncentrację wszystkich posiadanych sił: VIII batalion piechoty, XIII batalion piechoty oraz dwa szwadrony z 3. p.kaw. Atak japoński nastąpił w nocy 6 marca. Początkowo Holendrom udało się powstrzymać japońskie natarcie, jednak wejście do walki czołgów wywołało panikę wśród tubylczych żołnierzy KNIL, stanowiących zdecydowaną większość holenderskich oddziałów. Sytuacji nie uratowało nawet zniszczenie trzech czołgów przez sierż. H.F. Pascha. Gdy meldunki o klęsce otrzymał gen. Ilgen, nakazał przystąpić do niszczenia urządzeń portowych w Surubai. O godz. 11:00 8 marca do kwatery gen. Tsuchihashiego dotarła wiadomość, że na moście pod miastem oczekuje holenderska delegacja chcąc omówić warunku kapitulacji.

Zakończenie walk na Jawie

Martin B-10 należący do Holenderskich Sił Powietrznych na lotnisku w Bandungu

Gen. Hein Ter Poorten wraz ze swoim sztabem opuścił Batawię 5 marca. Nowa kwatera główna została zorganizowana w Bandungu . 6 marca do Bandungu przybył gen. gen. Schilling, który przedstawił przebieg dotychczasowych walk na zachodniej Jawie. Konkluzja była jasna, Japończycy w ciągu kilku dni zajmą Bandung. Wieczorem 6 marca odbyła się narada z udziałem gen. Sitwella oraz gen. B.J. Silly'ego, który objął dowodzenie siłami RAF-u w zachodniej Jawie. Holendrzy powiadomili swoich sojuszników, że siły KNIL przygotowują się do kapitulacji. Silly natychmiast wydal rozkaz, aby wszystkie jednostki RAF-u skoncentrowały się w rejonie Purwokerta, 20 km, na północ od Cilacapu, i rozpoczęły ewakuację. Sitwell przesłał wiadomość do Blackburna, że w razie kapitulacji Holendrów musi samodzielnie przebić się w bezpieczny rejon, skąd zostanie ewakuowany. Australijczycy już następnego dnia skierowali się w rejon lotniska Andir, gdzie razem z Brytyjczykami (ok. 8 tys. żołnierzy w tym 1750 personelu RAF-u) przygotowywali się do ewakuacji z Jawy. Wypadki potoczyły się inaczej. Wieczorem 7 marca Japończycy zajęli Cilacap, co oznaczało, że droga ewakuacji została odcięta. Sitwell rozważał skierowanie wszystkich jednostek do Surabai, jednak i w tym rejonie sytuacja była trudna. Rankiem 8 marca głównodowodzący wojskami na Jawie gen. Hein Ter Poorten wydał rozkaz zaprzestania walk. Australijczycy i Brytyjczycy nie zamierzali się poddawać. Dalsza walka była jednak niemożliwa. Nie posiadano paliwa do pojazdów, amunicji, żywności oraz środków sanitarnych. 9 marca gen. Ter Poorten nadał komunikat radiowy o kapitulacji wszystkich oddziałów na wyspie. 12 marca oddziały alianckie rozpoczęły składanie broni. W rejonie Malangu przez kilka miesięcy działały jeszcze małe grupy dywersyjne (w sumie 200 Australijczyków), które z czasem zostały zlikwidowane.

Przypisy

Bibliografia