Język akadyjski, dawniej też: chaldejski (akad. lišānum akkadītum, Kod
ISO 639
: akk) – język z grupy
semickiej
, używany w
Mezopotamii
od połowy
III tysiąclecia p.n.e.
do początków
I tysiąclecia n.e.
Nazwa wywodzi się od starożytnego miasta
Akad
. Jego podstawowe
dialekty
to: staroakadyjski, babiloński i asyryjski. W drugiej połowie
II tysiąclecia p.n.e.
był używany w kontaktach dyplomatycznych między państwami
Egiptu
,
Mezopotamii
,
Anatolii
,
Palestyny
i
Syrii
.
Pismo
Tabliczka z "Eposem o Gilgameszu" opisująca
potop
.
Język akadyjski zapisywany był
sumeryjskim
pismem klinowym
, zawierającym znaki
logograficzne
i
sylabiczne
. Pismo to nie pozwalało oddać wielu typowo semickich dźwięków mowy, takich jak
spółgłoski emfatyczne
. Z drugiej strony zapis ten uwzględniał samogłoski, czego nie czyni współczesne pismo
arabskie
i
hebrajskie
.
Fonetyka
Spółgłoski
W języku akadyjskim w porównaniu z
prasemickim
obserwuje się zanik spółgłosek artykułowanych w tylnej części aparatu mowy (
[ɣ]
, [
ħ
], [
ʕ
] i [
h
]). Możliwe jest także że przynajmniej niektóre z tych dźwięków istniały w akadyjskim, choć nie były uwzględniane w zapisie klinowym.
W dialekcie asyryjskim fonem š był zastępowany przez s (zjawisko analogiczne do polskiego
mazurzenia
).
Samogłoski
W języku akadyjskim istniały cztery samogłoski: a,e,i,u. Samogłoska e pojawiła się po zaniku spółgłosek gardłowych jako rekompensata - np. "cztery" to po akadyjsku erbe a po arabsku 'arba`ah.
Iloczas
był fonemiczny, podobnie jak w arabskim i hebrajskim. Nie było
tonów
.
Gramatyka
Rzeczownik
W języku akadyjskim istniały trzy przypadki (
mianownik
,
dopełniacz
i
biernik
), dwa
rodzaje
(męski i żeński) i trzy liczby (
pojedyncza
,
podwójna
i
mnoga
).
Poniżej zamieszczony jest pełna odmiana rzeczownika "król" (rdzeń šarr):
Liczba pojedyncza
- M. šarrum
- D. šarrim
- B. šarram
Liczba podwójna
- M. šarrūn
- D. šarrīn
- B. šarrīn
Liczba mnoga
Formy żeńskie tworzono przez dodanie morfemu -at- po
rdzeniu
wyrazu: królowa ( w mianowniku liczby pojedynczej) to šarratum. Liczbę mnogą rzeczowników żeńskich tworzono wydłużając samogłoskę: królowe to šarrātum.
Jeśli dany rzeczownik występował tylko w rodzaju żeńskim, to nie przyjmował żeńskiej końcówki w liczbie pojedynczej. Matka to po akadyjsku ummum, ale matki to ummātum.
Rzeczownik określany przez inny rzeczownik lub przymiotnik występuje w stanie konstrukcji, fonetycznie często tożsamym z rdzeniem. Dom króla, pałac to po akadyjsku bīt šarrim. Liczba mnoga rzeczownika w stanie konstrukcji ma końcówkę -ū (bītu šarrim - pałace).
Przymiotnik
Przymiotniki, podobnie jak w języku polskim, odmieniały się przez liczby, rodzaje i przypadki.
Wyraz określający następował zawsze po wyrazie określanym, tak jak w innych językach semickich, np. ezzūtu šārū "porywiste wiatry", dosłownie "wiatry porywiste"
Czasownik
Akadyjskie czasowniki odmieniały się przez
osoby
,
czasy
i
strony
. Istniały cztery czasy: statywny, teraźniejszy, przeszły dokonany i przeszły niedokonany. W drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej i w trzeciej osobie liczby mnogiej formy czasownika wykazują zróżnicowanie w zależności od rodzaju podmiotu: tarappud i tarappudī znaczą "ty biegniesz", ale pierwszej formy używano zwracając się do mężczyzny, drugiej - do kobiety. Ze względu na postpozycję zaimków odnoszących się do dopełnienia istnieje bardzo duża liczba form czasownika, np. ikašadani ‘on zwycięża mnie’, ikašadši ‘on zwycięża ją’, ikašadannaši ‘on zwycięża nas’.
W języku akadyjskim istnieje jako forma fleksyjna kauzatywność czasownika - np. dummuqum "czynić dobrym" wobec damāqum "być dobrym". Istnieje też forma intensywna - np. šitappurum "ciągle pisać" wobec šaparum "pisać".
Składnia
Język akadyjski charakteryzuje się zmianą szyku zdania z
VSO
na
SOV
, prawdopodobnie pod wpływem
sumeryjskiego
substratu
. Pod koniec
I tysiąclecia p.n.e.
, pod wpływem
języka aramejskiego
szyk zdania wrócił do VSO.
Liczebniki
- 1 ištēn
- 2 šena
- 3 šalaš
- 4 erbe
- 5 hamiš
- 6 šiššu
- 7 sebe
- 8 samāne
- 9 tiše
- 10 ešer
Linki zewnętrzne
Gramatyka języka akadyjskiego po angielsku