Grób Słowackiego na paryskim cmentarzu Montmartre. Zdjęcie z czerwca 2006 r
Juliusz Słowacki herbu
Leliwa
(ur.
4 września
1809
w
Krzemieńcu
, zm.
3 kwietnia
1849
w
Paryżu
na
gruźlicę
) – jeden z najwybitniejszych poetów polskich doby
romantyzmu
,
dramaturg
i
epistolograf
. Obok
Mickiewicza
i
Krasińskiego
określany jako jeden z
Wieszczów Narodowych
. Twórca
filozofii genezyjskiej
(pneumatycznej), epizodycznie związany także z
mesjanizmem polskim
. Był też mistykiem. Obok
Mickiewicza
uznawany powszechnie za największego przedstawiciela
polskiego romantyzmu
.
Utwory Słowackiego, zgodnie z duchem epoki i ówczesną sytuacją narodu polskiego, podejmowały istotne problemy związane z walką narodowowyzwoleńczą, z przeszłością narodu i przyczynami niewoli, ale także poruszały uniwersalne tematy
egzystencjalne
. Jego twórczość wyróżniała się
mistycyzmem
, wspaniałym bogactwem wyobraźni, poetyckich
przenośni
i języka. Jako liryk zasłynął pieśniami odwołującymi się do
Orientu
, źródeł ludowych i
słowiańszczyzny
. Był poetą nastrojów, mistrzem operowania słowem. Obok
Cypriana Kamila Norwida
i
Tadeusza Micińskiego
uważany za największego z mistyków polskiej poezji. Miał zresztą (i opisał je w Raptularzu[])
doświadczenia mistyczne
.
Wywarł ogromny wpływ na późniejszych poetów
Młodej Polski
i
Dwudziestolecia międzywojennego w Polsce
, m.in.
Antoniego Langego
,
Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
czy
Jana Lechonia
.
9 stycznia
2009
r.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
ogłosił rok 2009 Rokiem Juliusza Słowackiego.
Życie Juliusza Słowackiego
Lata młodości
Urodził się w
Krzemieńcu
w południowo-wschodniej części dawnej
Rzeczypospolitej
. Jego ojciec,
Euzebiusz
, był profesorem literatury w
Liceum Krzemienieckim
i
Uniwersytecie Wileńskim
. Matka Słowackiego,
Salomea z Januszewskich
, osoba o dużej kulturze literackiej i osobistej, po śmierci męża zajmowała się wychowywaniem syna. W domu państwa Słowackich panowała atmosfera uwielbienia twórczości
klasycystów
, co miało decydujący wpływ na późniejsze przemiany światopoglądowe twórcy Króla-Ducha. Dzięki licznym znajomościom wśród wysoko postawionych elit – Salomea wyszła za mąż po raz drugi, za lekarza
Augusta Bécu
. Matka przyszłego poety prowadziła coś na kształt salonu literackiego, dzięki czemu Juliusz miał w dzieciństwie i wczesnej młodości szeroki kontakt z ówczesną elitą intelektualną, zwłaszcza z kręgu Uniwersytetu Wileńskiego. Tym sposobem poznał m.in. Adama Mickiewicza przed jego deportacją z
Litwy
. Po studiach prawniczych w
Wilnie
przybył
1 lutego
1829
do
Warszawy
.
30 marca
objął posadę aplikanta w
Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu
. Po wybuchu
powstania listopadowego
,
9 stycznia
1831
podjął pracę w powstańczym Biurze Dyplomatycznym księcia
Adama Jerzego Czartoryskiego
.
8 marca
udał się z
misją dyplomatyczną
Rządu Narodowego
do
Londynu
.
Emigracja
Poeta pozostał na emigracji we
Francji
, gdzie zadebiutował w
1830
roku powieścią poetycką Hugo. W latach
1833
-
1835
przebywał w
Szwajcarii
nad Jeziorem Genewskim (wydaje 3 tom poezji); zakochał się w Marii Wodzińskiej. W Szwajcarii przebywał do roku
1838
, podróżował po
Włoszech
,
Grecji
,
Egipcie
,
Palestynie
i
Syrii
. Podczas pobytu w
Rzymie
(gdzie dotarł
22 lutego
1836
) mieszkał w domu przy Via del Babuino 165. W czasie pobytu we Włoszech nawiązał przyjaźń z Zygmuntem Krasińskim, który stał się pierwszym wnikliwym krytykiem twórczości Słowackiego[1].W końcu osiadł na stałe w
Paryżu
. Mimo że był poważnie chory, wyruszył w
1848
roku do
Wielkopolski
, by wziąć udział w
powstaniu
, jednak zamierzeń swych nie zrealizował. Wtedy też ostatni raz spotkał się z matką we
Wrocławiu
. Nigdy się nie ożenił. Był typowym
rentierem
. Przysyłane przez matkę pieniądze umiejętnie pomnażał, inwestując je na paryskiej
giełdzie
, m.in. w akcje kolei lyońskiej. Pozwoliło mu to zyskać pewną niezależność finansową. Umożliwiło to też Słowackiemu nie tylko wydawanie własnej twórczości ale przede wszystkim poświęcenie sie tej twórczości.
Pogrzeb
Juliusz Słowacki został pochowany na paryskim
Cmentarzu Montmartre
, gdzie spoczywał do
14 czerwca
1927
roku. Odnowiony, pierwotny grób Juliusza Słowackiego, zaprojektowany przez francuskiego artystę Charles'a Pétiniaud-Dubos, można nadal oglądać na tym cmentarzu. W
1927
roku prochy Słowackiego zostały na polecenie
marszałka
Józefa Piłsudskiego
przewiezione do Polski. Jego trumna płynęła w górę
Wisły
z
Gdańska
do
Krakowa
na pokładzie statku Mickiewicz, który zatrzymywał się w licznych portach rzecznych, gdzie miejscowa ludność składała hołd prochom wieszcza.
28 czerwca
tego roku na dziedzińcu
zamku na Wawelu
odbyła się uroczysta ceremonia pogrzebowa. Na jej zakończenie Józef Piłsudski wypowiedział wielokrotnie cytowane słowa: W imieniu Rządu Rzeczypospolitej polecam Panom odnieść trumnę Juliusza Słowackiego do krypty królewskiej, bo królom był równy. Jego prochy zostały złożone obok Adama Mickiewicza w
Krypcie Wieszczów Narodowych
w
Katedrze na Wawelu
. Był ulubionym poetą Józefa Piłsudskiego.
Twórczość
Mimo iż Słowacki żył zaledwie 40 lat, jego twórczość literacka była obfita i różnorodna; poeta pozostawił po sobie 13 dramatów, blisko 20 poematów, setki wierszy, listów oraz jedną powieść. Stworzył również spójny system filozoficzny, który nazwał filozofią genezyjską. Jako że spuścizna literacka Słowackiego była bogata tematycznie, jego twórczość podzielić można na cztery okresy[2].
Na przemiany filozoficzno-estetyczne twórczości Słowackiego decydujący wpływ miało uwielbienie literatury
klasycystów
, jakie panowało w domu poety. Władysław Szturc uważał, że Słowacki zaczynał tworzyć jako
pseudoklasyk
[3], a patronowali mu nie romantycy tacy jak
Lord Byron
czy
Percy Shelley
, ale
Wolter
. Młody poeta próbował w tym czasie przetłumaczyć Mahometa Woltera. Inspirowany zaś tragedią Mendog napisaną przez swojego ojca, rozpoczął pracę nad swoim Mindowem.
Twórczość Słowackiego z tego najwcześniejszego okresu opierała się na oświeceniowym
deizmie
, religijnym
sceptycyzmie
i
cynizmie
. Obficie czerpała również z myśli takich pisarzy jak:
Francis Bacon
,
Kartezjusz
,
Baruch Spinoza
,
Niccolò Machiavelli
czy Innocent Gentillet. Głównym tematem jego ówczesnych dzieł (min.
Marii Stuart
) były wojny religijne, które uważał za maskę fanatyzmu i pretekst do wojny o władzę. Słowacki zastanawiał się przy tym: jeżeli wiadomo, że Boga nie ma, skąd chęć walki za religię i wiarę? W centrum tych dzieł tkwiła fascynacja złem, która z czasem (kiedy przyjęła cechy
fatalistyczne
) zadecydowała o zwrocie Słowackiego w stronę romantyzmu.
Pierwsze wiersze Słowackiego były bardziej swobodnymi przekładami z
Alphonse de Lamartine'a
,
Thomasa Moore'a
oraz
Edmunda Spensera
niż oryginalnymi kompozycjami. Poważniejsze próby literackie tworzył od ok.
1825
roku; debiutował zaś anonimowo powieścią bajroniczną "Hugo" w roku
1830
. W
1832
wydał pierwszy i drugi tom "Poezji" (trzeci ukazał się w
1833
). Publikacje, zdradzające już romantyczny charakter jego twórczości, zawierały wczesne powieści poetyckie (m.in. Żmija,
Jan Bielecki
, Mnich i wspomniana wyżej tragedia Maria Stuart); nie wzbudziły one jednak zainteresowania środowiska emigracji polskiej w Paryżu. W następnych latach twórczość Słowackiego uległa przemianie; w liście do matki z
20 października
1835
pisał: znienawidziłem moje pierwsze utwory (...) rozwinęło się we mnie jakieś nowe piękności uczucie.
Za czynnik, który zadecydował o rozpoczęciu drugiego okresu myśli Słowackiego, nazywanego nieraz etyką chrześcijańską, uważa się lekturę
Konrada Wallenroda
Mickiewicza. Jego dzieła odrzuciły wówczas wolterowski ład, a często zaczęły czerpać ze wzorców i rekwizytorni tragedii
Shakespeare'a
. Wkrótce powstał poemat
W Szwajcarii
(
1835
-
36
) i liryki: "Rozłączenie", Rzym, Sumienie. Ogromny wpływ na twórczość Słowackiego miały podróże m.in. do Włoch, Grecji, Egiptu, Palestyny i Libanu (tam powstał
Anhelli
). Podczas pobytu we Florencji (
1837
/
1838
) rozpoczął intensywną pracę nad swoimi utworami. Powstał wtedy m.in.:
Ojciec zadżumionych
(
1839
),
Wacław
. W grudniu roku
1838
wrócił do Paryża.
Z końcem lat 30 Słowacki w liście do Zygmunta Krasińskiego zapowiedział napisanie "wielkiego poematu w rodzaju
Ariosta
, który ma się uwiązać z sześciu tragedii, czyli kronik dramatycznych"[4]. W zamierzeniu miała to być swoista literacka kronika prezentująca
bajeczne początki państwa polskiego
, nawiązująca do tradycji, legend i historii
pogańskich
czasów
Słowian
[5]. Projekt doczekał się jednak tylko częściowej realizacji; powstały dwie tragedie romantyczne –
Balladyna
(1839) i
Lilla Weneda
(1840).
W roku 1844 zaczął pisać prozą poetycką swój niezwykły wykład filozofii:
Genezis z Ducha
. W twórczości poety rozpoczął się tym samym okres intensywnej pracy nad filozofią genezyjską. Charakter genezyjski mają wszystkie późniejsze dzieła Słowackiego, z których na uwagę zasługują:
Samuel Zborowski
i
Król-Duch
. Oba dzieła zapatrują się na oryginalny system filozoficzny autora z dwóch różnych perspektyw: egzystencjalnej, dotyczącej jednostki ludzkiej oraz
historiozoficznej
.
Juliusz Słowacki od młodego przekonany był o swoim geniuszu poetyckim oraz przeznaczeniu do roli przewodnika narodu, które to przekonania podsycała w nim matka, Salomea. Zdaniem poety istnieją dwie drogi do poznania
absolutu
. Pierwsza to poznanie naukowe, które jest jednak tylko cząstkowe i wymaga żmudnych, długotrwałych badań; druga natomiast polegała na objawieniu, natychmiastowo zapewniała wiedzę o wszechświecie. Objawienie staje się jednak udziałem jedynie jednostek wybitnych – stąd przekonanie Słowackiego, iż owe wybrane jednostki (natchnieni poeci) powinni przyjmować rolę duchowego przewodnika reszty narodu.
Stworzył oryginalne wielkie dramaty:
Kordian
1834
, Balladyna 1834 (wyd.
1839
),
Horsztyński
1835
, Lilla Weneda
1840
,
Mazepa
1839,
Sen srebrny Salomei
1843
,
Ksiądz Marek
1843,
Fantazy
1845
-
46
, poematy: Anhelli
1838
, Beniowski
1841
i Król-Duch. Uprawiał wyrafinowaną prozę poetycką – to Genezis z Ducha
1844
. Szczyt jego poetyckiego geniuszu stanowi cykl tajemniczych liryków genezyjskich, gdzie daje wykładnię swojego systemu filozoficznego – ewolucji świata od materii do czystego ducha (poemat Król-Duch
1845
-
1849
). Niesamowitym spełnionym proroctwem Słowackiego stał się jego wiersz
Pośród niesnasków Pan Bóg uderza...
z
1848
roku, który wielokrotnie przywoływał
Jan Paweł II
.
Filozofia genezyjska
Millenaryzm Słowackiego
- Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Romantyzm, a zwłaszcza romantyzm polski obfitował w zainteresowania romantyków tajemno-spirytualnymi aspektami rzeczywistości i historii. Była to niejako programowa wręcz reakcja na filozofię racjonalności doby oświecenia. Obok mistycyzmu, popularne było też zwracanie się w kierunku zapomnianych, starych koncepcji filozoficzno-religijnych. Jedną z tych koncepcji była wczesnochrześcijańska idea
millenaryzmu
we wczesnych wiekach średnich odrzucona przez Kościół rzymski. Dzieła Słowackiego prawdziwy renesans przeżyły w okresie Młodej Polski. Nawiązywał do niej m.in.
Antoni Lange
(powieść
Miranda
, esej
Rzuty
), który w oparciu o wiedzę z dziedzin
okultyzmu
,
spirytyzmu
i
buddyzmu
poddał krytyce i rozwinięciu filozofię genezyjską. Lange twierdził wręcz, że wyzwolenie narodu polskiego zapewnia nie twórczość Mickiewicza, ale wnikliwa lektura Króla Ducha[6]. Podobny pogląd na tę sprawę mieli również inni poeci tego okresu, np.
Wacław Rolicz-Lieder
czy
Bogusław Adamowicz
.
Tadeusz Boy-Żeleński
w zbiorze
felietonów
Znasz li ten kraj? ubolewał nad zaniedbaniem Słowackiego w polskim szkolnictwie, ówczesnej kulturze i świadomości czytelniczej względem wciąż wysokiej pozycji Adama Mickiewicza[7].
Dzieła
Wiersze- Anioł ognisty – mój anioł lewy
- Do matki
- Do Michała Rola Skibickiego
- Duma o Wacławie Rzewuckim
-
Grób Agamemnona
- Hymn (Bogarodzica! Dziewico!)
-
Hymn o zachodzie słońca na morzu
(
inc.
Smutno mi, Boże!)
- Na sprowadzenie prochów Napoleona
- Nie wiadomo co czyli romantyczność
- Oda do wolności
-
Odpowiedź na "Psalmy przyszłości"
(występuje także pod tytułem Do autora "Trzech psalmów")
- Pogrzeb kapitana Mayznera
- Pośród niesnasek Pan Bóg uderza ...
- Rozłączenie
- Rozmowa z piramidami
- Sowiński w okopach Woli
- Tak mi, Boże, dopomóż
-
Testament mój
(inc. Żyłem z wami)
- Uspokojenie
- W Pamiętniku Zofii Bobrówny
Powieści poetyckie | PoematyDramaty |
Interpretacje
Niedoceniany i zwalczany przez Adama Mickiewicza, doczekał się uznania dopiero na przełomie
XIX
i
XX wieku
. Do tego czasu duża część jego twórczości pozostawała w rękopisach.
Wybitny badacz literatury polskiej,
Julian Krzyżanowski
nazwał Słowackiego twórcą naszego nowoczesnego dramatu [8]. Biografię Słowackiego napisał Jan Zieliński. Jego książka pod tytułem Szatanioł (
2000
) przedstawia powikłane życie poety. Interpretacje
gender
i
queer
poezji i teatru Słowackiego znajdują się w książkach:
Kazimiera Szczuka
, Kopciuszek, Frankenstein i inne oraz Tomek Kitliński, Paweł Leszkowicz, Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce. Nowe analizy dzieła Słowackiego przyniósł także tom Słowacki współczesny pod redakcją Marka Troszyńskiego. Poeta i badacz literatury
Jarosław Marek Rymkiewicz
wydał w 1982 książkę "Julisz Słowacki pyta o godzinę" [9]. Ma ona charakter częściowo fikcyjny, który pozwala autorowi na swobodniejsze poszukiwanie odpowiedzi na pytania psychologiczne, sytuacyjne: dlaczego takich a nie innych wyborów filozoficznych i poetyckicg Słowacki dokonał? Do tematu tego przez długie lata nie w pełni docenionego geniusza polskiego romantyzmu Rymkiewicz powrócił w wydanej w 1982 monografii "Słowacki. Encyklopedia" [10].
Przypisy
- ↑
Stanisław Makowski
, Juliusz Słowacki, w:Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. II
Warszawa
1985
, s. 376.
- ↑ Autorem periodyzacji twórczości Słowackiego na krąg Woltera (pseudoklasycyzm), etykę chrześcijańską, etykę Towiańskiego i etykę genezyjską jest Wł. Szturc, autor pracy O obrotach sfer romantycznych, Kraków 1997
- ↑ Wł. Szturc, O obrotach sfer romantycznych, Kraków 1997, str. 34
- ↑ E. Sawrymowicz, Wstęp do: J. Słowacki, Lilla Weneda, Wrocław 1954, str. 3
- ↑ A. Przybylska, Posłowie do: J. Słowacki, Balladyna, Kraków 2004, str. 144
- ↑
Jerzy Poradecki
, Wstęp do: A. Lange, Rozmyślania i inne wiersze, Warszawa 1979, str. 20
- ↑ Chodzi tu konkretnie o felieton Trochę anegdoty
- ↑ "Dzieje literatury polskiej", J. Krzyżanowski, PWN 1972, str. 278
- ↑
Openlibrary.org
- ↑
portal Kultura.pl
Zobacz też
Linki zewnętrzne