Herb mieszczański – charakterystyczny znak
rodowy
ustalony według określonych
reguł heraldycznych
używany w
średniowieczu
na wzór
herbu
rycerskiego
przez
patrycjat
miejski
i bogatsze mieszczaństwo.
Herb mieszczański zwykle posiadał kilka cech odróżniających go od herbu szlacheckiego. Cechy te były niekiedy zwyczajowe, w niektórych krajach (Niemcy, Holandia) zaś określone ściśle prawem heraldycznym. Głównymi wyróżnikami herbu mieszczańskiego jest najczęściej stosowanie
hełmu turniejowego
zamkniętego (tzw. żabi pysk), bez medalionu na szyi i nie zwieńczanie go koroną rangową. Cechą herbów mieszczańskich jest też dość powszechne stosowanie jako godeł narzędzi, symboli zawodów, cechów, handlu itp.
W Polsce niekiedy zwany był również herbikiem, co było chyba wyrazem pewnej pogardy stanu szlacheckiego dla mieszczaństwa. Wywodzi się ze znaków własnościowych lub rozpoznawczych, w toku ewolucji natomiast prawie całkowicie upodobnił się do
herbu rycerskiego
mimo tego, że ich posiadacze nie należeli do tego stanu. W wypadku
nobilitacji
(nadanie szlachectwa) pozostawiano często nobilitowanym ich herby mieszczańskie. W takim przypadku byłyby by one udostojnione poprzez dodanie korony rangowej.
W niektórych krajach o silnym mieszczaństwie m.in. w Niemczech herby były w powszechnym użyciu wśród szerszych warstw mieszczaństwa, a nawet bogatego
chłopstwa
. Nie wiązało się to z przywilejami szlacheckimi, herb nadawał władca bądź upoważniony urząd (
heroldia
, w Niemczen także
Hofpfalzgraf
) tzw.
listem herbowym
(
niem.
Wappenbrief). Był to zresztą często pierwszy krok ambitnej rodziny w kierunku awansu w hierarchii społecznej. Sporadycznie takie nadania herbów, bez
nobilitacji
zdarzały się w Polsce, np. nadanie herbu
Tylmanowi z Gameren
przez
Jana III Sobieskiego
.
Mieszczaństwo warstw średnich i biedniejszych używało powszechniej jako znaków rodowo-własnościowych głównie
gmerków
, często również umieszczanych na
tarczy herbowej
a w miarę wzrastania rodu w ambicje i znaczenie upodobnianego do pełnego herbu. Podobne do gmerków znaki własnościowe
merki
stosowane były na
Kaszubach
, głównie wśród rybaków m.in. na
Mierzei Helskiej
.
Współcześnie tradycje herbów mieszczańskich kultywowane są w niektórych krajach posiadających
heroldie
oficjalne, głównie w monarchiach, i nieurzędowe, działające przy stowarzyszeniach heraldycznych. W Niemczech np. rejestrowane są współcześnie herby przez stowarzyszenie "Herold" w Berlinie, publikowane w
Deutsche Wappenrolle
. Niektóre niemieckie instytucje czy stowarzyszenia rejestrujące i często tworzące nowe herby mieszczańskie powstały jeszcze w XIX w. ("Zum Kleeblatt" e.V w Hamburgu). Podobne próby podejmowane są również w Polsce, spotykają się jednak czasem z krytyką, wskutek braku wiedzy heraldycznej w społeczeństwie, i mniejszych tradycjach heraldyki mieszczańskiej. Jako dar od kibiców, nowo utworzony
herb własny
otrzymał
Adam Małysz
.
literatura
Antonín Markus,
Josef Pilnáček
: Znamení a znaky nešlechticů. Zvláštní otisk z Časopisu Rodopisné společnosti československé v Praze,ročník V., 1933, Edice PRAMÍNEK,
2004
Wersja elektoniczna, pdf w
jęz, czeskim
Zobacz też
Linki zewnętrzne