Antoninus Pius (ur.
19 września
86
, zm.
7 marca
161
) inaczej Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius, przed adopcją Titus Aurelius Fulvius Boionius Arrius Antoninus –
cesarz rzymski
w latach
138
-161. Urodził się w Lanuvinium jako syn Aureliusa Fulvusa i Arrii Fadilli.
Pochodził z rodziny senatorskiej z Nemausus w
Galii Narbońskiej
. Urodził się w Lanuvium jako syn Tytusa Aureliusza Fulvusa, konsula roku 89 i Arrii Fadilli. Po śmierci ojca wychowywany przez dziadka ze strony matki Gnejusza Ariusza Antoninusa i przez drugiego męża matki, Publiusza Juliusza Lupusa. Pomiędzy 110 a 115 rokiem poślubił
Annię Galerię Faustynę Starszą
, córkę konsula Marka Anniusza Werusa. Miał z nią czworo dzieci: Marka Aureliusza Fulvusa Antoninusa, Marka Galeriusza Aureliusza Antoninusa, Aurelię Fadillę, Annię Galerię Faustynę, późniejszą żonę cesarza Marka Aureliusza. Po odbyciu
kwestury
i
pretury
Antoninus uzyskał konsulat w 120 roku. Zwrócił na siebie uwagę cesarza Hadriana i został wybrany jednym z czterech prokonsulów administrujących Italią. Był członkiem cesarskiego consilium, czyli nieformalnej rady Hadriana. Niedługo potem został prokonsulem
Azji
(134-135). Hadrian adoptował go 25 lutego 138 roku, pod warunkiem usynowienia przez Antoninusa Marka Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Marka Aureliusza), syna jego szwagra i Lucjusza Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Lucjusza Werusa).
W czasie jego panowania wybuchły
powstania Żydów
,
Brytów
i w
Mauretanii
. Wsławił się wzniesieniem
Muru Antoninusa
. Okres jego panowania, to czas pomyślności i pokoju często zwany
Pax Romana
. Rozbudował fundusz alimentacyjny (alimenta dla dziewcząt) wprowadzony za
Trajana
, co miało poprawić stan ludnościowy Imperium. Na rządy jego i jego następcy (Marka Aureliusza) przypada schyłek najlepszego okresu w dziejach cesarstwa rzymskiego.
Wstąpienie na tron
Obejmując ster państwa rzymskiego 10 lipca 138 roku Antoninus liczył sobie 52 lata. Jego doświadczenie w sprawach publicznych było niewielkie, tak samo jak znajomość terytoriów poza Italią. Brakowało mu także obycia w sprawach wojskowych.
Pierwszym oficjalnym aktem Antonina była deifikacja pośmiertna
Hadriana
, do której z trudem namówił Senat. Dzięki temu nowy cesarz uzyskał przydomek Pius. Cesarz desygnował Marka Enniusza Werusa na swego następcę, w 139 roku został desygnowany na kwestora, a rok później na
konsula
; uzyskał także tytuł cezara, władzę trybuńską i imperium prokonsularne. Antoninus Pius pozostawił większość urzędników mianowanych przez Hadriana na zajmowanych stanowiskach, dokonując tylko kilku zmian. Nowym prefektem miasta mianował Gaiusa Bruttiusa Praesensa. Stanowisko
prefekta pretorianów
zajmował do 157 roku Marek Gavius Maximus.
Działania militarne i polityka zagraniczna
Mimo, że panowanie Antonina Piusa przebiegało pod znakiem powszechnego pokoju, to w latach 138-161 można odnotować kilka znaczących kampanii. Namiestnik
Brytanii
Quintus Lollius Urbicus najechał tereny Kaledonii odnosząc zwycięstwa nad miejscowymi plemionami. Rozpoczęto w tym rejonie budowę nowej, umocnionej granicy na linii
Clyde
–
Forth
. Umocnienia te znane są jako
Mur Antoninusa
.
Źródła donoszą o niepokojach w Dacji w latach 157-159, które wymagały wysłania tam większych sił wojskowych, prawdopodobnie w postaci oddziałów wydzielonych z legionów. Po uśmierzeniu zaburzeń Dację podzielono na trzy odrębne prowincje.
Antoninus Pius wyznaczył królów państwom klientelnym Imperium Rzymskiego, m.in.
Armenii
i
Kwadom
. W 140 roku król
Iberii Kaukaskiej
złożył cesarzowi wizytę w Rzymie.
W latach 145-150 Cesarstwo musiało się zmierzyć z poważną rewoltą w
Mauretanii
. Do prowincji musiano wysłać dodatkowe oddziały pod dowództwem nowego senatorskiego namiestnika, który zastąpił
ekwickich
prokuratorów
. W połowie lat pięćdziesiątych II w. stłumiono powstanie Bygantów w Brytanii.
W
Germanii Superior
i
Recji
wybudowano nowe fortyfikacje graniczne, będące trzonem
Limesu
górnoreńskiego, chroniącego obszar
Agri Decumates
. Na wschodzie, w
Syrii
i
Kapadocji
nastąpiły przemieszczenia legionów i wzmocnienie wojskowej obsady granicy z państwem
Partów
. Antonin Pius uregulował czas służby członków konnej gwardii cesarza (equites singulares augusti), którzy byli teraz zwalniani po odsłużeniu 25 lat.
Polityka wewnętrzna; główne tendencje w dziedzinie społecznej, gospodarczej i religijnej
Za panowania Antonina Piusa wzrosła pozycja greckich elit w Cesarstwie. Dwaj Ateńczycy, Lucjusz Stacjusz Kwadratus i
Herodes Atticus
zostali konsulami w roku 142. W 143 roku
retor
Eliusz Arystydes wygłosił w Rzymie słynne przemówienie będące pochwałą Imperium Rzymskiego i rządów Antoninów. Grecy doceniali politykę cesarza w dziedzinie sądownictwa i wspierania helleńskiej edukacji. W 145 roku wykryto i zlikwidowano spisek przeciw cesarzowi zawiązany przez Korneliusza Priscianusa i Atiliusa Titianusa. Źródła informują, że po skazaniu bezpośrednich winnych cesarz zabronił dalszego śledztwa w sprawie domniemanej próby obalenia legalnej władzy. W roku 148 obchodzono hucznie dziewięćsetną rocznicę założenia
Rzymu
. W roku 141 cesarz polecił wybudować w Rzymie świątynię ku czci swej żony
Faustyny
. W 145 roku Antoninus Pius wzniósł w Rzymie świątynię boskiego
Hadriana
, czyli Hadrianeum.
Za czasów Antoninus Piusa żył opisany przez
Lukiana z Samosat
filozof i przywódca religijny działający w Grecji i Azji Mniejszej
Proteusz Peregrinos
. Prawdopodobnie w tych właśnie czasach w Abonuteichos w Azji Mniejszej zaczął się rozwijać kult Glykona zapoczątkowany przez
Aleksandra z Abunoteichos
. Najprawdopodobniej za panowania Antonina poniósł męczeńską śmierć biskup Smyrny św.
Polikarp
. Św.
Justyn Męczennik
skierował do cesarza jedną ze swych Apologii. Na lata czterdzieste II wieku datuje się także działalność
Marcjona z Synopy
, chrześcijańskiego przywódcy religijnego i założyciela odłamu zwanego
marcjonizmem
. Rozpowszechniały się kulty i religie obiecujące nieśmiertelność i zbawienie, nastawione na zaspokojenie religijnych potrzeb jednostki. Rozwijał się kult
Izydy
i
chrześcijaństwo
. Wobec chrześcijan Antoninus Pius konsekwentnie kontynuował linię polityki religijnej Hadriana. Jedynie zadenuncjowanym chrześcijanom groziła
kara śmierci
.
Politykę ekonomiczną Antonina Piusa cechowała daleko idącą oszczędność w wydatkach państwowych. W miastach gnębionych kłopotami finansowymi niekiedy umieszczał na krótki czas specjalnych urzędników zwanych curatores rei publicae, by zlikwidować problemy ekonomiczne. Założył instytucję ratio privata dla pokrywania wydatków cesarza i jego rodziny. Pozostawił swoim następcom sporą nadwyżkę w skarbie. Jego rządy są często uważane za szczytowy okres rozwoju i pomyślności Cesarstwa Rzymskiego w niemal wszystkich dziedzinach. Gospodarka państwa Rzymskiego, oparta na rolnictwie, rzemiośle i handlu osiągnęła apogeum rozwoju. Bogacące się warstwy wyższe Imperium podnosiły swój status i podkreślały zamożność poprzez fundowanie okazałych budynków w miastach na terenie całego Cesarstwa. W okresie panowania Antoninusa Piusa działał najwybitniejszy astronom i geograf starożytności,
Klaudiusz Ptolemeusz
z Aleksandrii. Około 140 roku napisał on swoje najważniejsze dzieło:
Mathematike Syntaxis
, w ktorym sformułował główne tezy astronomii geocentrycznej. Na lata 50. II wieku przypadają także początki działalności lekarza i uczonego
Galena z Pergamonu
, który zaczynał swą karierę jako lekarz gladiatorów. W dziedzinie literatury zaznaczyła się działalność
Apulejusza z Madaury
, autora powieści Metamorfozy.
Antoninus Pius cieszył się powszechnie dobrą opinią z uwagi na swoją przystępność, łaskawość, umiłowanie pokoju i wysoce moralny tryb życia. Przebywał przez większość czasu w Rzymie i nie opuszczał Italii, przyjmując delegacje z wszystkich prowincji.
Ostatnie lata rządów
Około 160 roku Antoninus Pius zaczął zdradzać objawy choroby. Większą ilością obowiązków obarczał Marka Aureliusza i Lucjusza Werusa. Mianował prefektem miasta Rzymu Quintusa Lolliusa Urbicusa, entuzjastę
filozofii stoickiej
. Umarł w
161
roku najprawdopodobniej na niestrawność (
anegdota
mówi, że przejadł się serem
Banon
). Po śmierci – jak podaje jego biograf Juliusz Kapitolinus – został jednogłośnie przez Senat zaliczony w poczet bogów.
Zobacz też
Bibliografia
- Goodman M., Sherwood J. 1997 The Roman World 44 B.C. – 180 A.D., London.
- The Cambridge Ancient History, Volume XI, The High Empire, A.D. 70–192, red. A. K. Bowman, P. Garnsey, D. Rathbone, Cambridge 2000.
- The Cambridge History of Greek and Roman Warfare, Volume II: Rome from The Late Republic to the Late Empire, Cambridge 2007.
- The Early Christian World, vol. I-III, red. P. F. Esler, London 2000.
- Ziółkowski A. 2005, Historia Rzymu, Poznań.