System temów w Azji Mniejszej w roku 650
System temów w Azji Mniejszej w roku 950
Tem (czasem także jako tema lub temat,
gr
. θέμα thema, l.mn. θέματα themata) – jednostka podziału administracyjnego w
Cesarstwie Bizantyjskim
; przez długi okres istnienia imperium główna jednostka organizacji militarnej państwa.
Uciążliwe wojny z
Persją
zmusiły cesarza
Herakliusza
(
610
-
641
) do wprowadzenia nowej organizacji militarnej
cesarstwa
. Wprowadził system okręgów militarnych zwanych temami, prawdopodobnie przejęty od Persów. Władza cywilna została połączona z wojskową, tak że temy zastąpiły wcześniejsze
prowincje
, zmiany stały się bardziej zauważalne gdy rozległe pierwotnie temy podzielono na mniejsze. Była to kontynuacja polityki
Justyniana Wielkiego
, który wprowadził już taki system w zdobytych przez siebie terenach na zachodzie (
egzarchat Rawenny
i egzarchat Afryki). Nowe zasady funkcjonowania administracji ostatecznie utrwaliły się za rządów dynastii izauryjskiej. Dawne jednostki administracji jak prefektura pretorium i
diecezja
zaniknęły, bądź zostały wchłonięte przez administrację centralną w
Konstantynopolu
.
U progu
IX w.
było 10 tem, podczas gdy w
XI w.
już 38. Wynika to z powiększenie obszaru państwa i rozbijania dużych tem na mniejsze po to, by namiestnicy nie byli za silni i nie mogli pokusić się o zajęcie tronu. Zarządca temy nosił z reguły tytuł
stratega
(gr. generał). Strategowie podlegali bezpośrednio
basileusowi
.
Temy dzieliły się na 3 kategorie: temy wschodnie to znaczy temy
Azji Mniejszej
,
Tracji
i
Macedonii
, temy zachodnie, czyli temy pozostałej części
Bałkanów
, posiadłości italskich oraz
Chersonezu Taurydzkiego
na
Krymie
, oraz temy morskie to jest wybrzeża Azji Mniejszej, Bałkanów, a także
Dalmacja
i wyspy bizantyjskie (na
Morzu Egejskim
,
Jońskim
,
Kreta
,
Rodos
i
Cypr
).
Namiestnicy tem morskich nosili tytuł
drungariosa
(gr. admirał). Temy wschodnie i morskie stały w hierarchii wyżej niż temy zachodnie, drungariosi i wschodni
strategowie
otrzymywali wynagrodzenie bezpośrednio ze skarbca cesarskiego a zachodni musieli się utrzymać z podległych im ziem.