Gienrich Grigorjewicz Jagoda właściwie Herszel Jehuda (
ros.
Генрих Григорьевич Ягода), (
1891
–
1938
) – wysoki funkcjonariusz policji politycznej i bezpieczeństwa. Od 1934 szef
OGPU
. Po reorganizacji organów bezpieczeństwa szef
NKWD
w latach 1934–1936.
Życiorys
Urodzony w
Rybińsku
jako syn
Żyda
Gersza Filippowicza Jeguda i
Rosjanki
Marii Gawriłownej[1]. Był kuzynem
Jakowa Swierdłowa
. Wg oficjalnej wersji w 1907 jako szesnastolatek wstąpił do partii
bolszewików
, faktycznie od 1917; w 1911–1913 zesłaniec; uczestniczył w obydwu rewolucjach -
lutowej
i
październikowej
.
Karierę w aparacie bezpieczeństwa rozpoczął w 1920 wstępując do
Czeka
z poręki
Jakowa Swierdłowa
.
Stalin
zetknął się z nim w
Carycynie
i poparł dalszą karierę. Według niektórych relacji był szefem kremlowskiego laboratorium
toksykologicznego
i według niektórych źródeł[2] miał przyczynić się do śmierci
Lenina
,
Maksima Gorkiego
i być może
Wiaczesława Mienżyńskiego
- być może te informacje są jednak echem zeznań, jakie składał podczas procesów pokazowych. Od 1921 członek kolegium (prezydium)
Czeka
. W 1924 pierwszy zastępca szefa
OGPU
Wiaczesława Mienżyńskiego
. Był głównym architektem i organizatorem systemu
łagrowego
(
GUŁAG
). Osobiście kierował budową
kanału
łączącego
Morze Białe
z
Morzem Bałtyckim
[]. Od listopada 1931 do sierpnia 1933 kopało go blisko 300 tys. więźniów
łagrów
, z czego jedna trzecia zmarła w trakcie budowy.
Po śmierci Mienżyńskiego w 1934 przejął kierownictwo nad
OGPU
. Po reorganizacji aparatu bezpieczeństwa w 1934 i transformacji
OGPU
w "GUGB" Główny Urząd Bezpieczeństwa Państwowego i wcielenia go w lipcu do Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych
NKWD
, Jagoda stanął na czele
NKWD
. Z rozkazu
Stalina
rozpoczął
wielką czystkę
po zabójstwie
Siergieja Kirowa
. W 1936 aresztował
Lwa Kamieniewa
i
Grigorija Zinowjewa
, powiązanych kiedyś z
Lwem Trockim
, następnie doprowadził do ich pokazowego procesu. W
1935
r. przyjął tytuł "generalnego komisarza bezpieczeństwa publicznego" (odpowiednik
marszałka
) oraz zaprojektował sobie biało-niebieski mundur szamerowany złotem ze złoconym kordzikiem.
Od 1933 w narastającym konflikcie ze
Stalinem
, gdy nie w pełni poparł go w sprawie
Riutina
. Hamował śledztwo w sprawie
Zinowjewa
i
Kamieniewa
i nastawał, aby oddać ich pod sąd
Biura Politycznego
w pełnym składzie. W efekcie we wrześniu 1936 zwolniony ze stanowiska i mianowany Ludowym Komisarzem Łączności.
W 1937 Jagodę aresztowano i oskarżono o spiskowanie, szpiegostwo i zdradę. W tzw. procesie dwudziestu jeden (zob.
Procesy moskiewskie
) został skazany na karę śmierci i rozstrzelany w marcu 1938. Jako jedyna ofiara procesów moskiewskich nie zrehabilitowany w
1988
r. Po aresztowaniu Jagody do
łagrów
dostała się jego żona z wyrokiem 8 lat, siostra, zaś 8-letni synek - Garik, pozbawiony opieki zaginął. Stanowisko Jagody w
NKWD
przejął
Nikołaj Jeżow
.
Stalin
miał do pewnego stopnia Jagodę w ręku, dysponując zeznaniami byłego wysokiego funkcjonariusza
OGPU
,
Michaiła Trilissera
, który dezawuował przeszłość zwierzchnika i potwierdzał jego dawne związki z
Ochraną
(świadek ów, działający następnie w
Kominternie
, współwinny represji, został również zlikwidowany w 1940).
Przypisy
- ↑ See Zvi Gitelman. A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union, 1881 to the Present, 2nd expanded edition, Indiana University Press, 1988, 2001, , p.112
- ↑ T. Wittlin Commissar, 1972