Buniewcanka w regionalnym stroju
Buniewcy – południowosłowiańska grupa etniczna, pochodząca z regionu
Gór Dynarskich
(
Dalmacja
i wschodnia
Hercegowina
), w dzisiejszych czasach zamieszkująca głównie
Baczkę
, region położony w północnej
Serbii
(część
Wojwodiny
) i południową część
Węgier
(powiat Bats-Kiskun, dokładnie województwo
Baja
). Społeczność ta stanowi część współczesnej historii i w odniesieniu do grupy etnicznej utożsamia się głównie z
Chorwatami
lub całkiem odrębną grupą etniczną Buniewców. Buniewcy zamieszkują także współczesną
Likę
, zachodnią
Hercegowinę
, jak również
Dalmację
(rejon Gór Dynarskich), skąd w rzeczywistości pochodzą, ale nie są zarejestrowani jako grupa etniczna. Buniewcy wyznają religie rzymskokatolicką.
Etymologia
Istnieje kilka wyjaśnień pochodzenia nazwy Buniewców, jednak żadna z nich nie została ostatecznie zatwierdzona.
Najbardziej powszechna teoria głosi, iż nazwa wywodzi się od rzeki
Bana
, która przepływa przez środkową
Hercegowinę
. Obszar ten prawdopodobnie był zamieszkiwany przez Buniewców przed rozpoczęciem okresu migracji.
Etymologia
ta została zaproponowana przez Marijana Lanosovicia i poparta przez
Vuka Karadžicia
, Rudolfa Horvata, Ivana Ivanicia, Ivana Antonovicia, Istvána Iványego i Mija Mandicia.
Najbardziej wiarygodne wyjaśnienie oparte jest na założeniu nadawania nazw populacji od nazwy terenu, wokół którego zamieszkiwała dana
grupa etniczna
. Byłoby to zgodne z innym subetonimem, takim jak Šijaci, Šokci itp. Inną cechą tej nazwy jest to, że była traktowana jako coś wymawianego niewyraźnie. Tę teorie poparli Ivan Kukuljević, Antun Zorica, Đuro Popović, Vaso Glušac, Ivo Milić i Jovan Erdeljanović. W swojej klasycznej rozprawie "O pochodzeniu Buniewców" ("O poreklu Bunjevaca",
Belgrad
,
1930
rok) etnograf Jovan Kukuljević oświadczył, że nazwa została nadana przez populację
ortodoksyjnych
Serbów
, którzy używali czasownika "bunjati", gdy ktoś wyrażał się w sposób niezrozumiały (porównaj z często używanym czasownikiem "buncati", który ma to samo znaczenie). Czasownik ten odnosi się nie tylko do populacji Buniewców, ale także do katolickiego księdza, który odprawiał mszę w
języku łacińskim
, w przeciwieństwie do ortodoksyjnego kapłana, który posługiwał się
językiem serbskim
. Należy wspomnieć, że nazwa nie kojarzy się już negatywnie i nie jest uznawana za coś obraźliwego.
Inne wyjaśnienie podaje, że nazwa pochodzi od słowa "bunja" – rodzaj okrągłego domu. Teoria ta została zaproponowana przez Bogoslava Kosovića. Jednakże taki rodzaj domu jest bardzo rzadko spotykany i nie jest dobrze znany w głębi
Dalmacji
lub
Hercegowiny
; większość Buniewców w tym rejonie nigdy nie mieszkała w tego typu domach.
Historia
Do XIX wieku
Zgodnie z jedną z teorii Buniewcy osiedlili się w mieście
Subotica
i jego okolicach w
1526
roku. Inna teoria głosi, że
emigrowali
oni z Dalmacji do Baczki i zachodniej Hercegowiny w kilku grupach prowadzonych przez francuskich
mnichów
, aby służyć jako najemnicy przeciwko najeźdźcom tureckim w
1682
i
1686
roku (kiedy uznano ich populację za największą) i w
1687
roku.
W
1788
roku w
Austrii
został przeprowadzony pierwszy
spis ludności
, w którym Buniewcy zostali określeni jako
Ilirowie
, a ich
językiem iliryjskim
. W Suboticy zostało zanotowanych 17 043 Ilirów. W
1850
roku w spisie ludności zostali oni umieszczeni jako mieszkańcy Dalmacji, a ich liczebność oszacowano na 13 894 osoby. Pomimo tego sami określali się Buniewcami. W austro-węgierskich spisach ludności z lat
1869
-
1910
zostali policzeni jako Buniewcy. W spisie ludności z
1890
roku nazywano "bunyevácok" lub "dalmátok". W
1880
roku władze
Austro-Węgier
zanotowały w sumie 26 637 Buniewców zamieszkujących region Suboticy, a w roku
1982
– 31 824.
XX w. (do rozpadu Jugosławii)
W
1910
roku, gdy dokonano rejestru mieszkańców Suboticy, okazało się, że 33 390 (czyli 35,29%) mieszkańców Suboticy stanowią "inni", głównie Buniewcy. W
1921
roku Buniewcy zostali zarejestrowani jako osoby narodowości
serbsko-chorwackiej
przez serbsko-chorwacko-słoweńskie władze królewskie. Władze miejskie oszacowały, że 66,73% populacji Suboticy stanowi ludność serbsko-chorwacka (60 699). Rzekomo Buniewcy stanowią 49,47% populacji (44 999). W
1931
roku, gdy władze królewskie
Jugosławii
dokonały spisu ludności, okazało się, że 44,29% populacji Suboticy (43 832) to ludność buniewska.
Kościół katolicki w Stari Žednik
XIX wiek
to czas powszechnego rozkwitu
nacjonalizmu
. Również w
Chorwacji
występuje okres rozkwitu nacjonalizmu romantycznego. Chęć walki o tożsamość narodową
Chorwatów
rozbudziła się wśród części Buniewców i rozwinęła w pełni na początku
XX wieku
. Szacuje się, że dziesiątki tysięcy ludności buniewickiej zostały zasymilowane przez władze węgierskie. Jednakże silne poczucie własnej odrębności przetrwało wśród większości duchowieństwa Buniewców. Szczególnie zasłynął biskup Suboticy Ivan Antunović (
1815
-
1888
), który popierał przynależność ludności buniewickiej i Šokci do Chorwacji.
W
1880
roku powstała Bunjevačka stranka, rdzenna
partia polityczna
Buniewców. Wówczas ludność podzieliła się na dwa obozy: na tych, którzy zapewniali, że są Chorwatami, oraz na tych, którzy pragnęli być traktowani jako niezależna
grupa etniczna
.
W październiku
1918
roku odbyła się konwencja krajowa w Suboticy, na której postanowiono oddzielić
Wojwodinę
od
Węgier
i przyłączyć do
Serbii
. Decyzja ta została potwierdzona podczas obrad Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Serbów, Buniewców i innych Słowian w
Nowym Sadzie
, które również ogłosiło zjednoczenie z
Królestwem Serbii
w listopadzie
1918
roku. Od 1918 roku Buniewcy przedstawiali się jako ludność odrębnej narodowości.
Natomiast 10 listopada 1918 roku podczas posiedzenia Rady Buniewicko-Serbskiej, ksiądz i polityk, Blaško Rajić, oznajmił, że
Serbowie
i Buniewcy stanowią jeden naród. Późniejsze utworzenie
Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców
(
Królestwo Jugosławii
od
1929
roku) spowodowało
imigrację
ludności buniewickiej z rejonów
Baczki
do kraju zamieszkanego już przez Chorwatów (których część pozostała na
Węgrzech
).
Kościół katolicki w Bikovie
W
1920
roku powstała partia Bunjevačko-šokačka stranka (Buniewicko–Šokacka). Wybory z
1925
roku wykazały, że większość wyborców partii Buniewicko-Šokackiej pochodziła z narodowości chorwackiej zamieszkującej regiony Baczki: Buniewcy i Šokci. W 2006 roku przypadła tysięczna rocznica założenia
Królestwa Chorwacji
i była ona hucznie świętowana przez partię B-Š, która w celu jej upamiętnienia wywiesiła na murach głównej kwatery wojskowej tablicę pamiątkową z napisem: Spomen ploča prigodom 1000 godišnjice Hrvatskog Kraljevstva 925 – 1925. postaviše: Bunjevački Hrvat.
Partia Bunjevac-Šokac, na czele której stał Stjepan Radić, oraz Chorwacka Partia Ludowa (HSS) reprezentowały podobne poglądy, więc członkowie B-Š przeszli na stronę HSS w
1926
roku. Później Rajić również odszedł z partii B-Š i zbliżył się do poglądów HSS.
Po zakończeniu
II wojny światowej
generał partyzantki, Božidar Maslarić, przemówił na posiedzeniu Rady Narodowej w
Somborze
i Suboticy
6 listopada
1944
roku. Generał Ivan Rukavina wygłosił przemówienie w imieniu
partii komunistycznej
w święta
Bożego Narodzenia
w Tavankucie na temat losu Buniewców pochodzenia chorwackiego (Croatdom of the Bunjevci). Po
1945
roku w komunistycznej Jugosławii w narodowym
spisie
z
1948
roku Buniewcom ani Šokci nie nadano statusu odrębnych narodowości, a zakwalifikowano ich jako narodowość chorwacką.
Reżim
panujący w komunistycznej
Jugosławii
(w wyniku stuletnich starań
kościoła katolickiego
reprezentującego interesy ludności buniewckiej oraz Šokci w oparciu o silną świadomość narodową Chorwatów) zalicza Buniewców oraz Šokci do narodowości chorwackiej. 8 maja
1945
roku
Tito
stwierdził: Uzimamo naprimjer Vojvodinu. Mi gradimo jedinstvo i bratstvo, ali srpski šovinisti u Vojvodini neće da priznaju Hrvatu da je Hrvat, već ga zovu Bunjevac ("Powinniśmy wzorować się na Wojwodinie. Chcemy zbudować braterstwo i jedność, ale szowiniści serbscy zamieszkujący Wojwodinę nie nazywają Chorwatów Chorwatami. Zamiast tego, uważają Chorwatów za ludność buniewicką.").
W szkołach buniewickich w
Wojwodinie
naucza się
języka serbskiego
zamiast
języka chorwackiego
. Zwolennicy odrębnej przynależności etnicznej ludności buniewckiej uważają ten okres ingerencji w ich tożsamość za wyjątkowo mroczny. Inni zaś są przekonani, że asymilacja z
Serbami
nie przyniosła pozytywnych efektów, np. w postaci zachowania odrębnego języka. Spisy statystyczne z
1953
oraz z
1961
roku zaliczają ludność Buniewicką do narodowości chorwackiej. Na życzenie ludności zamieszkałej w Suboticy w spisie statystycznym z
1971
roku zakwalifikowano ludność buniewicką jako osobną nację. W spisie statystycznym ludności miejskiej przyznano Buniewcom status samodzielnej grupy. Na liście widnieje 14 892 Buniewców (10,15% populacji Suboticy). Władze federalne prowincji oficjalnie zaliczają Buniewców oraz Šokci do narodu chorwackiego. W
1981
roku Buniewcy zgłosili ponowną prośbę o wyodrębnienie, w wyniku tego liczba Buniewców spadła do 8895 (5,7% populacji Suboticy).
Część ulicy buniewckiej wsi Mala Bosna
Historia najnowsza
Gdy w
1990
roku nastąpił rozpad
Jugosławii
, powrócił pomysł stworzenia oddzielnej narodowości buniewickiej, który wyszedł od przedstawicieli serbskich nacjonalistów przynależących do
reżimu
Slobodana Miloševicia
. Przedstawiciele ci w statystykach ukryli obecność Chorwatów na terytorium
Serbii
, co wpłynęło na większe zainteresowanie tym pomysłem i poparcie go. Dlatego też w
1990
roku, narodowość Buniewców została oficjalnie uznana za grupę mniejszościową w Serbii. Od rozpadu Jugosławii do czasu upadku
Slobodana Miloševicia
, Serbia oficjalnie zaprzeczała, że w ich kraju zamieszkuje społeczeństwo chorwackie, mimo że przedwojenne statystyki pokazywały obecność ponad 100 tys. Chorwatów.
Jednak
społeczeństwo
było podzielone w sprawie dotyczącej nazwy: w spisie statystycznym z
1991
roku, który badał przynależność etniczną, 21 434 mieszkańców Wojwodiny zdeklarowało, iż przynależą do grupy Buniewców (w tym 17 527 mieszkańców pochodziło z Suboticy), natomiast 74 808 mieszkańców tego regionu zdeklarowało przynależność do grupy chorwackiej; w spisie statystycznym z
2002
roku 19 766 mieszkańców Wojwodiny to osoby przynależące do grupy etnicznej buniewickiej (z czego 16 254, czyli 10,95%, to mieszkańcy Suboticy), a 56 546 to Chorwaci.
Należy wziąć pod uwagę, że nie wszyscy
Chorwaci
w Wojwodinie mają korzenie buniewickie; kolejną grupą są Šokci. Wielu Chorwatów z obu tych grup, by uniknąć presji i problemów związanych z pracą, jak i życiem publicznym, zdeklarowało przynależność do
Jugosłowian
.
W
1991
roku region Suboticy zamieszkiwało 17 439 Buniewców i 16 369 Chorwatów. Oryginalnie wieś Donji Tavankut była zamieszkiwana przez 989 Buniewców, 877 Chorwatów i 600 Jugosłowian. Powstanie społeczności jugosłowiańskiej było reakcją na dwuznaczność i presję wywieraną na narodowości, które istniały w tamtym okresie. Ankieta przeprowadzona przez zarząd lokalny Suboticy w
1996
roku wykazała, że w społeczności tego regionu wiele osób, które zdeklarowały się jako Chorwaci, uważała siebie za Buniewców, a część tych, którzy postrzegali siebie jako społeczność buniewicką, uważają iż przynależą do większej nacji chorwackiej. Po przeprowadzeniu tej ankiety okazało się również, że różnica pomiędzy grupami prochorwacką i probuniewicką, odpowiada różnicy między osobami, które wówczas popierały panujący reżim w Serbii, przeciwny nadawaniu specjalnych praw mniejszościom narodowym a tymi, którym ówczesny rząd nie odpowiadał, ponieważ były dla nich ważne sprawy mniejszości i powiązania z ich rodzinnym krajem.
W cenzusu z 2002 roku w Serbii przynależność etniczną "Buniewacy" zadeklarowało 20 012 osób[1].
Obecnie dwie najważniejsze społeczności (jedna opowiadająca się za autonomią Buniewców i druga prochorwacka), zaliczają się do Buniewców, mimo że każda z nich w różnoraki sposób interpretuje ten termin.
Na początku
2005
roku rząd Wojwodiny uznał język buniewicki (
dialekt
štokavian-ikavian), jak i elementy kultury buniewickiej za oficjalne w szkołach, co przyczyniło się do ponownego wzbudzenia zainteresowania ową mniejszością. Chorwaccy Buniewcy byli przeciwni tym zmianom, ponieważ uważali je za próbę powiększenia przepaści, jaka dzieliła dwie buniewickie społeczności. Niewykluczone, że w szkołach może zaistnieć sytuacja, gdy będzie nauczany ten sam
dialekt
, ale jako dwa różne przedmioty. Jeden z nich nosiłby nazwę bunjevački jezik, a drugi hrvatski jezik w zależności od tego, który wybiorą rodzice.
Na
Węgrzech
Buniewcy nie są uznawani za samodzielną
mniejszość narodową
, według rządu przynależą oni do mniejszości chorwackiej. W kwietniu
2006
Buniewcy zaczęli zbierać podpisy, by zarejestrować się jako oddzielna grupa mniejszościowa. W celu wpisania do rejestru grupy mniejszościowej na Węgrzech należy zebrać 1000 ważnych podpisów osób osiadłych na węgierskim terytorium przez szereg pokoleń. Grupa mniejszościowa ma 60 dni na złożenie wniosku z zebranymi podpisami. Buniewcy przed końcem tego okresu zabrali 2000 głosów, z czego 1700 zostało uznanych za ważne przez ogólnokrajową
komisję wyborczą
. Parlament w
Budapeszcie
do 9 stycznia
2007
musiał zadecydować czy przyjąć wniosek. Od czasu gdy został przyjęty projekt ustawy o mniejszościach narodowych w
1992
roku, żadna z podobnych inicjatyw nie dotarła tak daleko. 18 grudnia
Zgromadzenie Narodowe (Węgry)
nie poparło inicjatywy (334 głosy były na nie i tylko 18 na tak). Decyzja została podjęta na podstawie badań
Węgierskiej Akademii Nauk
, która zaprzeczyła, iż istnieje odrębna mniejszość buniewicka (stwierdzono, że grupa Buniewców jest podgrupą chorwacką). Przywódcy opozycji mniejszości chorwackiej również przyczynili się do wyniku głosowania.
Mirko Bajić, przewodniczący
Demokratycznej Partii Ludowej
Wojwodiny
, otrzymał mandat od Narodowej Rady Buniewckiej, by reprezentować mniejszość buniewicką na liście wyborczej
Partii Demokratycznej (Serbii)
w
wyborach parlamentarnych, które odbyły się 21 stycznia 2007 roku
w
Serbii
.
Buniewickie
osady
Wsie w
Serbii
z większością buniewicką:
- Ljutovo
- Bikovo
- Gornji Tavankut
- Donji Tavankut
- Đurđin
- Mala Bosna
- Stari Žednik
Wszystkie powyższe wsie są położone w gminie Subotica. Według
spisu ludności
z
2002
roku ludność buniewicka w tych wsiach była podzielona ze względu na jej tożsamość etniczną. Część ludności zadeklarowało się jako Buniewcy, a pozostali jako Chorwaci. Jednakże tylko we wsi Ljutovo liczba Buniewców przewyższa liczbę Chorwatów.
Buniewcy zamieszkują również północną i zachodnią Baczkę, gdzie nie stanowią większości populacji. Największe skupiska Buniewców na terenie Serbii znajdują się w mieście Subotica (10 870), gdzie mieszczą się ich ośrodki kulturowe i polityczne. Duża
liczba ludności
buniewickiej znajduje się na terenie miast
Sombor
(2222) oraz
Bajmok
(1266).
Węgry Miasta i wsie na terenie Węgier z dużą liczbą Buniewców (w nawiasach znajdują się nazwy używane przez Chorwatów)
Wsie częściowo zasiedlone przez Buniewców w przeszłości (dziś mniej niż 70 osób)
Kultura
Tradycyjnie ludność buniewicka kojarzona jest z uprawą ziemi i rolnictwem. Duże, przeważnie odizolowane gospodarstwa w północnej Baczce są nazywane salaši; większość ich zwyczajów opiera się na kulcie ziemi. Najważniejsze święta Buniewców (poza
Bożym Narodzeniem
i weselami) to:
Dužijanca – obchody związane z zakończeniem okresu żniw. Jest to najbardziej znana uroczystość, która przyciąga wielu turystów. Składa się z kilku etapów, które odbywają się w regionach zamieszkiwanych przez Buniewców (Bajmok, Tavankut, Subotnica). Podczas święta Dužijanca odprawiana jest msza poświęcona żniwom, po której odbywa się procesja, a następnie organizowane są występy i koncerty buniewieckich zespołów muzycznych. |
Krsno ime – święto patrona rodziny |
Kralijice – rytualne pochody z okazji Zielonych Świątek |
Divan – spotkania młodych chłopców i dziewczynek, podczas których odbywają się śpiewy i tańce. Rodzice nie brali udziału w tych uroczystościach. To święto zostało zakazane w połowie XIX wieku. |
Bunjevačke novine (Gazeta bunjewcka) publikowana w Suboticy, jest najpopularniejszą gazetą pisaną w języku buniewieckim.
Buniewcy
- Zvonko Bogdan – jest najbardziej znanym buniewickim piosenkarzem. Piosenki, które wykonuje (zarówno własne, jak i ludowe pieśni) rozsławiły kulturę i tradycje buniewickie w
Serbii
oraz byłej
Jugosławii
- Blasko Rajić – był chorwackim patriotą, który żył na przełomie
XIX
i
XX wieku
. Brał udział w konferencji pokojowej po
I wojnie światowej
.
- Blagoje Malagurski – deputowany prezydenta na Powszechne Zgromadzenie
Serbów
, Buniewców i innych
Słowian
z
Banat
,
Baczki
i
Baranya
w
1918
.
Naukowcy:
Pisarze
- Ivan Antunović
- Aleksa Kokić
- Ante Evetović-Miroljub
- Matija Poljaković
- Ivan Kujundžić
- Ive Prćić
- Antun Gustav Matoš
- Mijo Mandić (
1857
-
1945
)
- Josip Buljovčić
- Balint Vujkov
- Petar Šarčević (
1935
-
2001
)
- Petko Vojnić Purčar
- Ante Sekulić
- Vojislav Sekelj
- Tomislav Žigmanov
Politycy:
-
Ante Starčević
- Ivan Antunović
- Ambrozije Šarčević
- Pajo Kujundžić
- Blaško Rajić
- Josip Andrić
- Josip Đido Vuković
Inni
- Ban Josip Jelaćić
- Ivan Sarić – lotnik i atleta.
Liczba ludności: | nieznana, w
Serbii
część z nich deklaruje się jako członkowie odrębnej narodowości Buniewców, część jako
Chorwaci
, a niektórzy są zarejestrowani jako
Jugosłowianie
lub
Węgrzy
; w
Chorwacji
, jak również w
Bośni i Hercegowinie
większość z nich deklaruje swoją narodowość jako chorwacką, podczas gdy na Węgrzech niektórzy z nich deklarują się jako Chorwaci, a niektórzy jako Buniewcy. |
Liczba ludności na poszczególnych obszarach: |
Serbia
– 20012 (spis ludności z
2002
roku);
Węgry
– około 1500 (spis ludności z
2001
roku) |
Języki: | posługują się językiem buniewickim, a inni mówią po serbsku lub chorwacku). |
Religie: |
rzymskokatolicka
,
chrześcijańska
|
Pokrewne grupy etniczne: | Słowianie, Słowianie południowi |
Przypisy
Linki zewnętrzne