Andrés de Urdaneta, także Andrés Urdaneta, André de Urdaneta lub Andrýs de Urdaneta (ur.
1498
pod
Guerniką
w
Kraju Basków
, zm.
1568
w
Meksyku
) –
hiszpański
ksiądz, żeglarz, badacz południowego
Pacyfiku
.
W roku
1525
wyruszył w morze jako uczestnik wyprawy
Juana Sebastiána del Cano
na
Wyspy Korzenne
. Podczas żeglugi śladami
Magellana
Urdaneta w niewielkiej łodzi spenetrował i skartował prawie jeszcze nieznaną
Cieśninę Magellana
, a od jesieni roku następnego rozpoczął planową eksplorację archipelagu Moluków i okolicznych szlaków żeglugowych. Przebywał w tym regionie przez następne siedem lat zbierając niezbędne informacje i prowadząc walki z
Portugalczykami
.
W roku
1534
, a więc w cztery lata po zrzeczeniu się przez Hiszpanię na rzecz Portugalii Wysp Korzennych, udał się na pokładzie portugalskiego statku (zatrzymując się w
Indiach
i u
Przylądka Dobrej Nadziei
) do
Europy
, kończąc tym samym (w roku
1536
) podróż dookoła świata rozpoczętą ponad dziesięć lat wcześniej. Władze portugalskie aresztowały Urdanetę i przetrzymywały go w
Lizbonie
przez siedem miesięcy zabierając mu wszystkie sporządzone w czasie wyprawy mapy i notatki. Jednakże obdarzony znakomitą pamięcią podróżnik, po przybyciu w lutym
1537
roku do stołecznego wówczas
Valladolid
, zdołał wszystko odtworzyć i zaprezentować radzie nadwornej króla
Karola I
, za co został sowicie wynagrodzony.
Uznawany powszechnie za największego w Hiszpanii znawcę obszaru Pacyfiku został w roku
1540
zwerbowany przez
Pedra Alvarado
, który planował wyprawę na
Filipiny
. Gdy ekspedycja dotarła do Meksyku, wybuchło tam właśnie groźne powstanie
indiańskie
znane jako "
wojna Mixtonów
". Podczas walk Alvarado zginął, a plan wyprawy został tym samym zarzucony. Urdaneta pozostał w Meksyku pełniąc różne funkcje administracyjne, a w roku
1552
wstąpił do zakonu
augustianów
, gdzie w pięć lat później odebrał święcenia kapłańskie.
W roku
1559
z polecenia króla
Filipa II
miał wziąć udział w kolejnej wyprawie na Ocean Spokojny. Jako ksiądz nie mógł jednak sprawować dowództwa ekspedycji, w związku z czym mianowano go "Przywódcą Armady", a tym samym głównym pilotem. Z jego polecenia dowódcą został jego przyjaciel,
Bask
Miguel López de Legazpi
. Ekspedycja wyruszyła z Navidad na zachodnim wybrzeżu Meksyku w listopadzie roku
1564
, by – po krótkim postoju na
Guam
– dotrzeć w lutym roku następnego na
Cebu
, gdzie została założona pierwsza stała osada hiszpańska na Filipinach.
1 czerwca
1565
Urdaneta, na pokładzie statku "San Pedro" dowodzonego przez wnuka Legazpiego (Felipe de Salcado), wyruszył na wschód celem odnalezienia drogi powrotnej do Meksyku. Stałe wiatry zachodnie oraz pomyślny
prąd Kuro Siwo
znaleźli dopiero na wysokości wyspy
Hokkaido
, skąd pożeglowali wprost ku wybrzeżom
Kalifornii
, którą osiągnęli na wysokości dzisiejszego miasta
Santa Barbara
. Stamtąd, trzymając się linii brzegowej, statek dotarł 18 września
1565
roku do
Acapulco
.
Urdaneta planował powrót na Filipiny, ale zimą zapadł na zdrowiu. Zmarł w mieście Meksyk w roku
1568
. Był drugim żeglarzem, który pokonał Pacyfik z zachodu na wschód; kilka tygodni wcześniej zawinął do Acapulco inny statek tej samej ekspedycji, "San Lucas" dowodzony przez Alonza de Arellano. W związku z tym jednak, że tylko Urdaneta prowadził w czasie żeglugi dokładne zapiski nawigacyjne, jego droga była wykorzystywana w późniejszych latach przez hiszpańską Srebrną Armadę (tzw. "Manila Galleon"). Droga ta, używana przez flotę hiszpańską aż do roku
1815
, wyraźnie skracała niebezpieczną i długą żeglugę wokół
Przylądka Horn
, łącząc
Daleki Wschód
z Hiszpanią poprzez Meksyk.
Bibliografia
- Carl Waldman i Alan Wexler, Encyclopedia of Exploration, Vol. 1, New York 2004,