Oldenburgowie – dynastia pochodzenia niemieckiego, panująca w
Oldenburgu
, księstwach
Holsztynu
(niem. Holstein) oraz krajach skandynawskich
Danii
,
Norwegii
i
Szwecji
. Boczne linie panowały także w
Rosji
(pod nazwą poprzedniej dynastii
Romanowów
) oraz w
Grecji
. Przedstawicielem tej dynastii jest także Filip Mountbatten, książę-małżonek brytyjskiej królowej
Elżbiety II
Dzieje
Założycielem dynastii był Egilmar I (zm.
1108
r.). Jego wnuk Chrystian (zm.
1167
r.) był pierwszym hrabią Oldenburga.
Linia główna
W
1448
r. hrabia Chrystian VI (zm.
1481
r.) został królem Danii i Norwegii jako
Chrystian I
. Hrabstwo Oldenburga przejął jego młodszy brat Gerhard VI (zm.
1500
r.). Linia od niego się wywodząca wygasła w
1667
r., a Oldenburg przejęli królowie Danii.
Oldenburgowie z głównej linii (potomkowie Chrystiana I) panowali również w Szwecji w latach
1497
-
1521
(z przerwami). Ostatecznie tron w Sztokholmie utracili na rzecz
Wazów
. W latach
1667
-
1773
rządzili w hrabstwie Oldenburga. W
1814
r. utracili Norwegię na rzecz Szwecji.
Główna linia Oldenburgów wygasła w
1863
r. na królu
Fryderyku VII
. Tron duński przeszedł na młodszą linię Holstein-Sondenburg-Glücksburg
Linia
Schleswig
-Holstein-Sonderburg
Młodsza linia dynastii wywodząca się od ks. Jana (właśc. Hans, zm.
1622
r.), młodszego syna króla Danii i Norwegii
Chrystiana III
. W XVI i XVII w. podzieliła się na wiele gałęzi, m.in.: Holstein-Franzhagen (wygasła w
1709
r.); Holstein-Sonderburg-Beck; Holstein-Wiesenburg (wygasła
1744
r.); Holstein-Norburg (wygasła
1688
r.); Holstein-Glücksburg (wygasła
1779
r.); Holstein-Plön (wygasła
1761
r.).
Książę Fryderyk z linii Holstein-Sonderburg-Augustenburg w 1863 r. przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein. Jego syn Ernst Günther został pozbawiony tronu w 1918 r. Linia ta wygasła w
1931
r. ze śmiercią księcia Alberta.
Wilhelm (zm.
1831
r.) ks. Holstein-Sondenburg-Beck w 1825 r. otrzymał tytuł księcia Glücksburg. Książę Fryderyk Ferdynand (zm.
1934
r.) został pozbawiony tronu w
1918
r. W 1931 r. po śmierci księcia Alberta przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein. Od
1980
r. dziedzicem tytułu jest jego prawnuk książę Krzysztof (ur.
1949
r.).
W Danii - Jeden z młodszych synów ww. Wilhelma został w
1863
r. królem Danii jako
Chrystian IX
(zm.
1906
r.). W 1953 r. na podstawie referendum zmieniono sukcesje tronu duńskiego i dziedziczką korony po
Fryderyku IX
uznano jego najstarsza córkę, która jako
Małgorzata II Glücksburg
(ur.
1940
roku.) panuje w Danii od
1972
roku.
W Norwegii - W 1905 roku na tron norweski po rozwiązaniu unii ze Szwecją został powołany młodszy syn króla Danii,
Fryderyka VIII
, książę Karol Glücksburg. Został królem Norwegii jako
Haakon VII
(zm.
1957
roku). Obecnie, od 1991 roku, panującym jest jego wnuk,
Harald V
(ur.
1937
roku).
W Grecji - Młodszy syn Chrystiana IX, książę Wilhelm Glücksburg, został powołany na tron grecki i jako
Jerzy I
(zm.
1913
r.) przyjął tytuł króla Hellenów. Ostatnim królem w Atenach w latach
1964
-
1973
był
Konstantyn II
(ur.
1940
roku). Po przewrocie został wygnany i obecnie mieszka w Anglii.
W Wielkiej Brytanii - Z linii greckiej pochodzi również
Filip Mountbatten, książę Edynburga
, książę-małżonek
Elżbiety II
, królowej Wielkiej Brytanii. Jego ojcem był książę grecki Andrzej Glücksburg (zm.
1944
r.), młodszy syn króla greckiego Jerzego I Glücksburga. Nazwisko jednak przyjął po matce, Alicji Battenberg, której rodzina (w czasie I wojny światowej zmienili nazwisko na Mountbatten) była spokrewniona z królową
Wiktorią Hanowerską
. Obecny książę Walii,
Karol Mountbatten-Windsor
, będzie faktycznie reprezentował na tronie brytyjskim dynastię Oldenburgów, choć zostanie utrzymane nazwisko poprzedniej dynastii – Mountbatten-
Windsor
.
Młodsza linia dynastii wywodząca się od Adolfa (zm.
1586
r.), młodszego brata króla
Chrystiana II
. W XVIII w. podzieliła się na kilka gałęzi.
W
1751
r. książę
Adolf Fryderyk
(zm.
1771
r.) zasiadł na tronie Szwecji. Ostatni z tej linii król
Karol XIII
(zm.
1818
r.) zasiadł w 1814 r. na tronie Norwegii. Jego następcą został napoleoński marszałek Jan Baptysta
Bernadotte
, który założył nową dynastię. Po koronacji przyjął imię
Karola XIV
. Linia szwedzka wygasła w
1877
r. na Gustawie księciu Vasa.
Młodszy brat króla szwedzkiego Adolfa Fryderyka, Fryderyk August (zm.
1785
r.) w 1773 r. otrzymał od króla Danii i Norwegii
Chrystiana VII
hrabstwo Oldenburga. W
1777
r. przyjął tytuł księcia. Książę August (zm.
1853
r.) w
1829
r. ogłosił się wielkim księciem. W
1918
r. wielki książę Fryderyk August (zm.
1931
r.) utracił tron oldenburski. Od
1970
r. dziedzicem tytułu wielkiego księcia Oldenburga jest Antoni Günter (ur.
1923
r.).
Linia Holstein-Gottorp-Romanow
W
1762
r. książę Holsztynu Karol Piotr Ulryk zasiadł na tronie imperatorów Rosji jako
Piotr III Romanow
. Po okresie panowania jego żony
Katarzyny II
(
1762
-
1796
), jego potomkowie zasiadali na tronie rosyjskim do
1917
r. Utrzymali nazwisko poprzedniej dynastii, tzn.
Romanow
.
Car
Aleksander I Pawłowicz
w wyniku postanowień
kongresu wiedeńskiego
w
1815
r. przejął od Fryderyka Augusta tytuł króla Polski. Dynastia Holstein-Gottorp-Romanowow została zdetronizowana przez polski Sejm po
powstaniu listopadowym
w
1830
r. Po wygranej wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r. carowie uzurpowali tytuł króla Polski, ale przestali koronować się w
Warszawie
. Ostatecznie abdykowali z tronu Polski w roku 1916.
Ostatni car
Mikołaj II Romanow
został zmuszony do abdykacji w 1917 r. Zginął rok później. Współcześnie dziedziczką tytułu Imperatora Wszechrusi jest
Maria I
(ur.
1953
r.)
Podziały dynastyczne
-
1143
– podział ziem Egilmara na:
-
1199
– podział hrabstwa Wildeshausen na:
- Wildeshausen;
- Bruchhausen.
-
1234
– podział Bruchhausen na:
- Neu-Bruchhausen;
- Alt-Bruchhausen.
-
1252
– podział hrabstwa Oldenburga na:
-
1270
– wygaśniecie linii na Wildeshausen. Hrabstwo przeszło pod władzę Bremy.
-
1301
-
1305
– po wygaśnięciu linii z Oldenburga, jej ziemie przejęła linia z Delmenhorst. Nowy podział na:
-
1338
-
1370
– wygaśnięcie linii z Neu- i Alt-Bruchhausen. Ich ziemie sprzedane Hoya.
-
1440
– po śmierci hrabiego Dytryka VI podział ziem między jego synów:
- Chrystian;
- Gerharda VI otrzymał Oldenburg.
- Maurycy V otrzymał Delmenhorst
-
1444
– wygaśnięcie linii z Delmenhorst, jej ziemie dziedziczą hrabiowie Oldenburga.
-
1448
– Chrystian VI został królem Danii i Norwegii, jako Chrystian I.
-
1460
– Chrystian I, odziedziczył księstwo Szlwezwiku (Schleswig) i hrabstwo Holsztynu (Holstein).
-
1483
– Po wygaśnięciu linii z Delmenhorst, jej ziemie przejmują hrabiowie z Oldenburga.
-
1523
– król Fryderyk I przekazał młodszemu synowi Adolfowi (zm. 1586) księstwo Holstein-Gottorp.
-
1559
– król Fryderyk II przekazał młodszemu bratu Janowi księstwo Schleswig-Holstein-Sonderburg.
-
1577
– podział hrabstwa Oldenburga na:
-
1622
– po śmierci Jana księcia Schleswig-Holstein-Sondernburg, podział dziedzictwa między jego synów:
- Aleksander przejął Sondenburg;
- Fryderyk otrzymał Norburg;
- Filip otrzymał Glücksburg;
- Joachim Ernest I otrzymał Plön.
-
1627
– po śmierci Aleksandra księcia Schleswig-Holstein-Sondenburg podział ziem między jego synów:
- Jan Chrystian otrzymał Franzhagen;
- Ernest Günter otrzymał Augustenburg;
- August Filip otrzymał Beck;
- Wilhelm Ludwik otrzymał Wiesenburg.
-
1647
– po wygaśnięciu linii z Delmenhorst, jej ziemie odziedziczyli hrabiowie Oldenburga.
-
1667
– wygasła linia hrabiów Oldenburga. Hrabstwo przeszło pod władzę królów Danii i Norwegii.
-
1688
– wygasła linia z Norburga. Jej ziemie przejęła linia z Plön.
-
1708
– wygasła linia z Franzahgen. Jej ziemie odziedziczyła linia z Augustenburga.
-
1729
– wygasła linia z Plön. Jej ziemie przejęła Dania.
-
1744
– wygasła linia z Wiesenburga. Jej ziemie odziedziczyła linia z Beck.
- ostatni książę z tej linii, Fryderyk był jedynym synem brzesko-legnickiej księżniczki
Karoliny
– ostatniej z dynastii
Piastów
.
-
1751
– Adolf Fryderyk z linii Holstein-Gottorp został królem Szwecji.
-
1762
– Karol Ulryk Piotr książę Holstein-Gottorp został carem Rosji jako
Piotr III
.
- Po okresie panowania carycy
Katarzyny II
(1762-1796), jego potomkowie panowali w Rosji do 1918 r.
-
1773
– wymiana ziem między Pawłem z linii Holstein-Gottorp (syn cara Piotra III i Katarzyny II) i królem Danii Chrystianem VII:
- Dania otrzymała księstwo Holstein-Gottorp;
- Rosja (książę Paweł) otrzymał hrabstwo Oldenburga.
-
1774
– Paweł I przekazał Oldenburg, swemu kuzynowi z linii Holstein-Gottorp, Fryderykowi Augustowi.
-
1779
– wygasła linia z Glücksburga. Jej ziemie przejęła Dania.
-
1814
– Dania utraciła Norwegię na rzecz Szwecji.
-
1818
– tron szwedzki po Oldenburgach (z linii Holstein-Gottorp) odziedziczyła dynastia Bernadotte.
-
1825
– książę Beck, otrzymał tytuł księcia Glücksburg.
-
1863
– wygasła główna linia duńska Oldenburgów:
- tron królewski odziedziczył Chyrystina IX Glücksburg z linii Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glüksburg.
- książę Fryderyk z linii Schleswig-Holstein-Sonderbug-Augustenburg przyjął tytuł księcia Schleswig-Holstein.
- książę duński Wilhelm Glücksburg został królem Hellenów jako Jerzy I Glücksburg.
-
1863
-
1866
– wojna prusko-austriacka o księstwo Szlezwiku i Holsztynu.
-
1877
– wygasła szwedzka gałąź linii Holstein-Gottorp.
-
1905
– książę duński Karol Glücksburg został królem Norwegii jako Haakon VII Glücksburg.
-
1918
– rewolucja listopadowa w Niemczech. Koniec monarchii.
-
1931
– Po śmierci księcia Alberta z linii książąt Schleswig-Holstein, jego tytuł przejął Fryderyk Ferdynand książę Glücksburg.
Hrabiowie Oldenburga
- XI/XII w. Eigilmar I
- do 1142 Eigilmar II
- 1142-1167 Chrystian I (hrabia)
- 1167-1180 Jan I
- 1180-1217 Maurycy I
- 1217-1234 Chrystian II
- 1217-1252 Otton I
- 1234-1266 Jan I
- 1266-1285 Chrystian III
- 1285-1305 Jan II
- 1305-1316 Chrystian IV
- 1316-1344 Jan III
- 1344-1350 Konrad I
- 1350-1401 Konrad II
- 1350-1368 Gerhard V
- 1350-1399 Chrystian VII
- 1401-1420 Maurycy IV
- 1399-1440 Dytryk Szczęśliwy
- 1440-1454 Chrytian VIII (król Danii, ksiażę Szlezwika i Holsztyna)
- 1440-1500 Gerard VI (brat)
- 1500-1526 Jan XIV
- 1526-1529 Jan XV
- 1529-1573 Antoni I
- 1573-1603 Jan XVI
- 1603-1667 Antoni Gunther
- 1667-1699 Chrystian V (król Danii, unia z Danią 1667-1773)
- 1773 Paweł (później cesarz Rosji)
- 1773-1785 Fryderyk August (książę od 1777, księstwo a następnie wielkie księstwo do 1918)
Literatura
- Słownik Dynastii Europy, p. red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Poznań 1999
Zobacz też
Linki zewnętrzne