Autorzy opracowań pedagogicznych podają różne definicje agresji. Według jednych jest to "wrogie działanie fizyczne lub słowne, będące na ogół reakcją na frustrację i mające na celu szkodę obiektu"( Jaroszyński i inni). Inni twierdzą, że agresja to" zachowanie agresywne, wrogie, gwałtowne, fizyczne lub słowne, związane z pojawieniem się takich stanów emocjonalnych jak rozdrażnienie, niezadowolenie, napięcie, gniew i trach lub lęk skierowane przeciwko zewnętrznym źródłom wymienionych stanów emocjonalnych" (Korzeniowski, Pużyński). Broniąc się przed cierpieniem bardzo często włączamy mechanizmy obronne a jednym z nich jest agresja.
Istnieją różne rodzaje agresji i duże bogactwo ich szczegółowych form. Tyszkowa dokonuje podziału agresji na motoryczna i werbalną. Agresja motoryczna to wrogie, fizyczne zachowanie skierowane na osobę lub przedmiot (bicie kolegi, niszczenie mienia). Agresja werbalna to słowne obrażanie, przezywanie, kłótnie.
Środowiskowe uwarunkowania agresywności wg D. Wójcik mogą wynikać z: - zaburzonych kontaktów uczuciowych między rodzicami a dziećmi - wykazywania przez rodziców nadmiernej tolerancji wobec zachowań agresywnych ich dzieci - przejawiania agresywnych zachowań rodziców w stosunku do siebie, dzieci i innych ludzi - aprobowanie agresywnych wzorów zachowania
Dlatego ogromnie ważna jest mądra miłość rodzicielska w rozumieniu i zaspakajaniu potrzeb dziecka. Akceptacja i poszanowanie praw dziecka w znacznym stopniu niwelują pojawiające się negatywne formy zachowania.
A z jaka agresją mamy do czynienia w szkole?
W szkołach coraz częściej można zauważyć przejawy zachowań agresywnych. Częstym zjawiskiem jest zjawisko wyładowania agresji starszych roczników na młodszych uczniach. Tutaj agresja polega na poniżaniu, ośmieszaniu i upokarzaniu młodszych kolegów. Młodsi i słabsi uczniowie są najczęściej narażeni na agresję szkolną. Tzw. kozłem ofiarnym bywa najczęściej uczeń słaby fizycznie, wrażliwy, charakteryzujący się niskim poczuciem własnej wartości. Bardzo często spotykamy się z szantażowaniem grożeniem karą w razie skargi, z wulgarnymi wyzwiskami i obelgami.
Psychologowie uważają, że u ofiary przeżywającej często uczucie poniżenia i upokorzenia, dochodzi po pewnym czasie do obniżenia poczucia własnej wartości i do izolacji społecznej.
U agresora zaś po okresie bezkarnego stosowania przemocy utrwali się niewłaściwy wzorzec zachowania i obniży poczucie odpowiedzialności za własne działania. Zacznie odczuwać przyjemność z zadawania bólu innym.
Coraz częściej dochodzi o agresywnego zachowania się w stosunku do nauczycieli. Skala zjawiska jest coraz większa. Tym bardziej, że większość przypadków jest nagłośniona w mediach. Przyczyną zjawiska bywa najczęściej poczucie niesprawiedliwości, lub też nie pogodzenie się z oceną czy też z opinią nauczyciela. Coraz częściej uczniowie grożą im słownie, wyzywają a czasami też stosują przemoc fizyczną.
Praktyka uczy, ze pierwszą receptą na radzenie sobie z agresją w szkole jest stworzenie jasnych zasad, norm i ich konsekwencji raz respektowanie tych konsekwencji w przypadku łamania norm. Warto też zatroszczyć się o jednomyślne ich przestrzeganie przez nauczycieli. Jednomyślność powinna dotyczyć całego personelu szkoły, zarówno kadry pedagogicznej jak i pomocniczej. Opłaca się stworzenie więc takiego programu wychowawczego, do którego każdy mógłby się odnosić w praktyce. Profilaktyka agresji powinna znaleźć swoje stałe miejsce w tym programie, nie może tylko być prowadzona w postaci doraźnych akcji, wymaga planowania i ciągłej realizacji.
Równe istotne dla radzenia sobie z agresja w szkole jest budowanie więzi. Jeśli mamy dobry osobisty kontakt z drugą osobą, trudniej jest zachować się wobec niej agresywnie. Agresji sprzyja anonimowość. Z tego założenia wynika więc potrzeba budowania więzi w szkole na różnych płaszczyznach. Pierwszą płaszczyzną niech będzie pomaganie uczniom w budowaniu lepszych relacji. Nauczyciel może zadbać o integrację klasy, w celu lepszego poznania. Znając lepiej siebie, będą mieli mniej powodów do zachowań agresywnych. Tutaj mamy na celu wspieranie relacji uczeń - uczeń.
Drugą płaszczyzną jest kontakt uczeń - nauczyciel. Gdy konkretny uczeń sprawia nam kłopoty, warto spotkać się z nim poza kontekstem szkoły. Zachowania agresywne ucznia na forum klasy są próbą walki o pozycję w klasie i wtedy uczeń za wszelką cenę nie chce "Przegrać" z nauczycielem. Dlatego warto nawiązać osobisty kontakt z takim uczniem poza klasą. Warto także do takiej rozmowy się przygotować, zbierając informacje o jego pozytywach i zaczynając od nich rozmowę. Większość nauczycieli obserwuje, iż mając osobisty kontakt z wychowankiem, łatwiej jest radzić sobie z nim na lekcji.
Bibliografia: - Danielewska J."Agresja u dzieci - szkoła porozumienia". Warszawa WsiP 2002 - Frączek A. "Problemy psychologicznej teorii agresji"[w]" Psychologia Wychowawcza" nr 3. Warszawa 1975, s.7-18. - Gordon T. "Wychowanie bez porażek". Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994.
Janina Batko Szkoła Podstawowa im. F. Świebockiego w Barcicach |