1. Wstęp Powszechnie wiadomo, że znajomość języków obcych staje się niezbędną umiejętnością we współczesnym świecie. Jednak nie jest to proces ani łatwy, ani krótki. Wzrasta więc tendencja, aby naukę tę rozpoczynać możliwie wcześnie. W konsekwencji rośnie zapotrzebowanie na nauczycieli języków obcych. Problem w tym, że wielu z nich ma obawy przed nauczaniem małych dzieci. Jako nauczyciel nauczania zintegrowanego i języka angielskiego chciałabym nieco przybliżyć specyfikę pracy na pierwszym etapie edukacji.
2. Od czego zacząć? Punktem wyjścia powinno być uświadomienie sobie, że dzieci inaczej myślą, działają i uczą się niż ich starsi koledzy i dorośli. Są bardziej spontaniczne. Z reguły z entuzjazmem odnoszą się do tego, co się wokół nich dzieje. Będąc bardzo aktywnymi łatwo nawiązują kontakty z innymi. Nie trudno też zauważyć ich bujną wyobraźnię i radość mówienia. Z drugiej strony, nie potrafią się długo koncentrować na jednym zadaniu. Mimo to w dzieciach drzemie ogromny potencjał, który umiejętnie wykorzystany może przynieść wymierne efekty w nauczaniu języka obcego.
3. Nauka języka a gry i zabawy Zabawa jest nieodłączną częścią życia codziennego dzieci w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jest ogniwem łączącym dom i szkołę. Przez zabawę dzieci eksperymentują, odkrywają i oddziaływują na otoczenie. Zatem powinny mieć one swoje znaczące miejsce w procesie nauczania języka obcego. Zabawa może przyjmować różne formy. Jedną z nich jest gra językowa. Często definiuje się ją jako "zabawę podlegającą pewnym regułom, nastawioną na wykonanie pewnego zadania z użyciem języka obcego jako narzędzia porozumiewania się" (Lewis i Bedson, 1995, s. 5). Gry językowe pełnią kilka ważnych funkcji. Według Brzezińskiej i Butorowy (1985) do najważniejszych z nich należą:
funkcja edukacyjna - podczas gry dzieci rozwijają swoje zmysły, wzbogacają wiedzę o świecie i uczą się o sobie samych
funkcja społeczna - uczniowie uczą się przestrzegać ról w różnych sytuacjach, uczą się współpracy
funkcja terapeutyczna - podczas gier dzieci pozbywają się negatywnych emocji, skrępowania i stresu, są spontaniczne, uczą się jak rozwiązać problem i jak wyrażać uczucia
funkcja refleksyjna - dzieci grając różne role pozwalają nauczycielowi zaobserwować ich indywidualne umiejętności, problemy, mocne i słabe strony Do innych zalet, jakie w literaturze metodycznej przypisywane są grom językowym należą:
zachęcanie dzieci do aktywnego użycia języka
stwarzanie warunków do powtarzania i utrwalania poznawanych wyrazów i zwrotów
możliwość uzupełnienia luki w każdym programie edukacyjnym i na każdym poziomie zaawansowania języka
możliwość stosowania w każdej fazie lekcji
4. Dziecko twórcą Inną formą zabawy mogą być szeroko rozumiane zajęcia ze sztuki (art and craft activities). W opinii Wrighta "sztuka to nie tylko hobby, to fundamentalny aspekt ludzkiego zachowania, które zawiera intelektualną i emocjonalną ekspresję i komunikację" (2001, s. 6). Rola języka jest więc tu bardzo istotna. Słuchając lub czytając instrukcje, tworząc, opisując i wyrażając swoje pomysły dzieci w naturalny sposób uczą się języka. W trakcie trwania zabaw plastycznych dzieci mogą wykonać rysunki, figurki, maski, plakaty do różnych projektów, plansze do gier opartych na własnych regułach. W tym celu uruchamiają różne zmysły: dotyku, zapachu, słuchu, wzroku. W naturalny sposób następuje integracja języka i czynności. Tworzenie aktywizuje też różne zdolności dziecka i daje poczucie sukcesu.
5. Dziecko odtwórcą Dzieci uwielbiają słuchać bajek i opowiadań. Często identyfikują się z występującymi w nich postaciami. Zaangażowanie to można wykorzystać poprzez dramę. Według Maleya i Duffa "zajęcia te bazują na naturalnych zdolnościach każdej osoby do naśladowania, mimiki i wyrażania siebie poprzez gesty. Bazują też na jej wyobraźni i pamięci" (1982, s. 6). Odgrywanie różnych ról przez dzieci jest nieodłączną i naturalną formą aktywności, jedną z form uczenia się, a dla nauczyciela jest narzędziem do zrozumienia świata dziecka. Stwarza duże możliwości do stosowania języka obcego, tworzy kontekst do porozumiewania się.
6. Sala lekcyjna Aby nauczanie języka obcego dzieci w klasach młodszych było jeszcze bardziej interesujące i jak najbardziej autentyczne, jak twierdzi Halliwell, "coś więcej niż język musi przekazywać informacje. Tym czymś więcej jest to co widzimy, słyszymy i czujemy dookoła nas" (1992, s. 132). Toteż wydaje się być niezbędne użycie tak wielu materiałów wizualnych, jak tylko to jest możliwe. Mogą to być kolorowe obrazki z podpisami, plakaty, wykresy, mapy, przedmioty autentyczne jak monety, zabawki, foldery, czasopisma, broszury. Dużą wartość stanowią wytwory dzieci: maski, kukiełki, obrazki, laurki itp. Oglądając je dzieci dostrzegają, że ich twórczość została doceniona, iż warto wkładać wysiłek w swoją pracę i komunikację z innymi.
7. Jak to w praktyce wygląda? Jednym ze sposobów zastosowania wszystkich przedstawionych powyżej metod pracy może być projekt (project work). Jest to seria zaplanowanych, powiązanych ze sobą czynności (zadań), ukierunkowanych na osiągnięcie pewnego celu. Aby lepiej zobrazować metodę projektu, posłużę się tabelką przedstawiająca wszystkie elementy wybranego projektu (zapożyczone z Phillips i inni, 1999, s. 26-27) i opisem jednego z jego fragmentów.
7.1. Elementy projektu.
W formie załącznika do pobrania bezpośrednio ze stron serwisu:
7.2. Opis zadania. Gra towarzyska "Piraci" (Phillips i inni, 1999, s. 30-31)
Poziom: początkujący i wyżej
Wiek: 5-9 lat
Czas: 30 minut
Język: słownictwo związane z morzem, pisanie nazw
Umiejętności: słuchanie instrukcji, kolorowanie obrazków, kopiowanie z tablicy
Materiał: obrazki związane z morzem, obraz morza Przebieg:
Nauczyciel przedstawia i ćwiczy wymowę słów z użyciem obrazków: ship (statek), pirate (pirat), lifeboat (łódź ratunkowa), captain (kapitan), crab (krab), jellyfish (meduza), shark (rekin) itp.
Nauczyciel używając obrazków i mimiki uczy kojarzenia ich z pewnymi czynnościami, np. swim (pływać) - wykonać ruchy pływania, shark - znajdź przyjaciół, trzymaj się ich, wołać o pomoc, captain's coming - salutować itp.
Nauczyciel rozpoczyna grę mówiąc: "swim", "pirates" - dzieci stają na jednej nodze, "swim", "crabs" - naśladują sposób porusznia się krabów, itp.
Nauczyciel przyczepia swoje obrazki do tablicy, podaje słownictwo, pisze je pod obrazkami. Ćwiczy ponownie wymowę, a następnie uczniowie przepisują te wyrazy i rysują do nich własne rysunki.
Po zabawie dodatkowym zajęciem może być, w parach lub indywidualnie, rysowanie lub malowanie przez uczniów statku, piratów, rekina i innych morskich stworzeń (tu nauczyciel może uzupełnić słownictwo) tworząc duży plakat, który przyczepiają go w wybranym miejscu. Komentarz: podczas zabawy stoły powinny być ustawione w kształcie podkowy. Daje to wolną przestrzeń do poruszania się, a jednocześnie umożliwia dzieciom przepisywanie z tablicy i rysowanie, a nauczycielowi pomoc i kontrolę.
8. Podsumowanie Nauczanie języka obcego nie musi być procesem żmudnym i nudnym ani dla dziecka, ani dla nauczyciela pod warunkiem, że nauczyciel odkryje potrzeby, zainteresowania i oczekiwania uczniów, będzie stosował metody i techniki, które rozbudzą motywację u dzieci, stworzy przyjazną atmosferę nauki, wtedy w prosty sposób sprowokuje ich do aktywnego udziału w lekcji. Myślę, iż w przypadku dzieci młodszych wszystkie te kryteria spełnią gry językowe, drama i zajęcia twórcze. Rozwijają one nie tylko intelekt dzieci (a więc i umiejętność mówienia, słuchania, czytania i wyobraźnię), ale i zdolności motoryczne (kolorowanie, rysowanie, wycinanie czy pisanie) oraz społeczne (umiejętność współpracy, podejmowania decyzji, dzielenia się wiedzą). Podczas tych zajęć dzieci mogą być ich współtwórcami, czują się szczęśliwsze i osiągają lepsze rezultaty.
9. Bibliografia.
Brzezińska, A. and M. Butorowy. 1985. Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Halliwell, S. 1992. Teaching English in the Primary Classroom. London and New York: Longman
Lewis, A. and G. Bedson. 1999. Games for Children. Oxford: Oxford University Press
Maley, A. and A. Duff. 1982. Drama Techniques in Language Learning. Cambridge and new York: Cambridge University Press
Phillips, D. and S. Burwood and H. Dunford. 1999. Projects with Young Learners. Oxford: Oxford University Press
Wright, A. 2001. Art and Crafts with Children. Oxford: Oxford University Press
Aleksandra Kuczborska Szkoła Podstawowa w Maksymilianowie |