Kariera szkolna dziecka – sukces czy porażka? Od czego ona zależy, czy odpowiedzialne jest tylko dziecko, czy też warunki szkolne i rodzinne? Jakie czynniki mogą wpływać na sukcesy ucznia a jakie mogą przyczynić się do jego szkolnej klęski.? Z mojej 19-letniej praktyki szkolnej wynika, że wiele niekorzystnych czynników można wyeliminować lub je złagodzić, ale to zależy w dużej mierze od osób dorosłych.
Kariera szkolna dziecka zależy od wielu czynników. Czynniki te warunkują sukcesy szkolne ucznia lub jego porażki. Czynniki, które przyczyniają się do pomyślnego rozwoju dziecka w szkole, jak również te łamiące linię życiową, związane są z osobą samego dziecka, rodziną, szkołą i deficytami rozwojowymi. Przede wszystkim od osób dorosłych i szkoły zależy, czy dziecko będzie odnosiło w szkole sukcesy, ( formalne - związane ze średnią ocen; rzeczowe-związane z pracami ucznia; uczuciowe-związane z dumą i satysfakcją dziecka; obiektywne; subiektywne) czy też poniesie klęskę, będzie unikało szkoły, zniechęci się do nauki, wcześniej niż rówieśnicy zakończy karierę szkolną. Wiele niekorzystnych czynników można wyeliminować, zmniejszyć ich działanie, wiele z nich może stać się czynnikami wspierającymi sukcesy szkolne dziecka.
Na początek przyjrzyjmy się czynnikom, które mogą spowodować trudności w nauce. Możemy je podzielić na trzy zasadnicze grupy:
- Czynniki tzw. ryzyka związane z rozwojem. Należą do nich:
- deficyty rozwojowe
- stan zdrowia dziecka
- nadpobudliwość psychoruchowa
- choroby centralnego układu nerwowego
- brak dojrzałości szkolnej
- brak motywacji
- mała sprawność manualna
- Czynniki związane z rodziną. Należą do nich:
- atmosfera panująca w domu
- wydarzenia traumatyczne
- brak zainteresowań
- brak opieki nad dzieckiem
- brak czasu lub niewiele czasu poświęcanemu dziecku
- kary
- zła sytuacja materialna rodziny
- przerost ambicji rodziców
- nadopiekuńczość
- brak aspiracji
- brak kontroli nad dzieckiem
- Czynniki związane ze szkołą. Należą do nich:
- stres związany z rozłąką dziecka i rodzica
- zła pozycja w grupie
- liczne klasy
- brak adaptacji do szkoły
- warunki materialne szkoły – baza dydaktyczna
- nauczyciel
- tempo pracy w klasie
- obszerny materiał
- organizacja pracy szkoły
Czynnikami wspierającymi sukcesy szkolne dziecka są czynniki związane również z jego osobą , szkołą i rodzicami. Należą do nich:
- Czynniki związane z dzieckiem:
- ciekawość świata
- otwartość na świat i innych ludzi
- chęć przebywania z rówieśnikami
- sprawność fizyczna i manualna
- wytrwałość
- koncentracja uwagi
- łatwość nawiązywania kontaktu
- akceptowanie samego siebie
- odporność na krytykę
- dojrzałość szkolna
- Czynniki związane z rodziną:
- rodzina pełna
- mocna więź panująca między członkami rodziny
- stabilna sytuacja materialna rodziny
- odpowiednie warunki do życia i nauki
- czas przeznaczony dla dziecka
- zainteresowanie sprawami dziecka
- poziom intelektualny rodziców
- konsekwentny system wychowawczy (nagroda-kara, prawa-obowiązki)
- sprawiedliwi rodzice
- adekwatna ocena możliwości dziecka
- Czynniki związane ze szkołą:
- przyjazna atmosfera panująca w szkole – traktowanie dziecka podmiotowo, dobry kontakt nauczyciela z uczniem
- osobowość nauczyciela – obiektywny, sprawiedliwy, opiekuńczy, wymagający od siebie i innych...
- baza szkoły – pracownie specjalistyczne, pomoce dydaktyczne...
- mało liczne klasy
- metody aktywizujące stosowane na lekcjach
- wykwalifikowana kadra
- zajęcia pozalekcyjne
- samorządność szkoły
- przestrzeganie reguł
Uświadomienie sobie przez osoby dorosłe czynników warunkujących sukcesy i porażki szkolne dzieci oraz przeanalizowanie ich jest ważnym elementem w pracy z dzieckiem i pomocy mu w karierze szkolnej. Możemy mu pomóc wygrać, w jego walce z trudnościami, możemy go nauczyć radzić sobie z wymaganiami, jakie stawia mu szkoła i świat, jak ma radzić sobie ze sobą, jak sięgać po sukcesy i cieszyć się nimi, jak sprawić aby szkoła była pasmem samych sukcesów.
Opracowała Dorota Rączyńska - nauczycielka Szkoły Podstawowej z Warszawy.