Prowadzę w szkole podstawowej Koło ekologiczne "Robaczek" w ramach zajęć pozalekcyjnych. Opracowałam własny program zajęć stawiając na samodzielne badanie świata przez uczniów. Warsztaty terenowe są najbardziej lubiane przez młodych ludzi, a ja od wielu lat wiem, że to czego uczeń dotknie i posmakuje pozostaje w pamięci najgłębiej. Na jednym z takich warsztatów ocenialiśmy stopień zanieczyszczenia powietrza związkami siarki za pomocą skali porostowej oraz stopień jego zapylenia z wykorzystaniem pasków taśmy samoprzylepnej.
Zajęcia Koła Ekologicznego dla uczniów szkoły podstawowej. Temat: Badanie stopnia zanieczyszczenia powietrza na naszym osiedlu. (2 godz. warsztat terenowy)
Cele lekcji: ogólne:
- poznanie porostów jako wskaźników zanieczyszczenia powietrza;
- zastosowanie skali porostowej w celu określenia stopnia zanieczyszczenia powietrza związkami siarki;
- określanie stopnia zapylenia powietrza;
- doskonalenie współpracy w zespole;
- zachęcenie uczniów do samodzielności w badaniu świata.
operacyjne: Uczeń:
- określi miejsca występowania porostów
- rozpozna rodzaje plechy porostów
- potrafi korzystać ze skali porostowej
- określa % pokrycia drzewa porostami
- oznacza gatunek drzewa posługując się kluczem
- planuje obserwacje i działania badawcze
- samodzielnie prowadzi obserwacje
- opisuje spostrzeżenia i obserwacje
- sporządza przejrzystą notatkę z wyników obserwacji
- dokonuje oceny zanieczyszczenia powietrza
- wykrywa związki przyczynowo – skutkowe
- sprawnie pracuje w zespole ucząc się koleżeńskości i współodpowiedzialności w pracy zespołowej
- kształtuje swoje przekonania o konieczności ochrony powietrza
Metody pracy: praktyczne – warsztat terenowy; badawcze – eksperyment naturalny; obserwacyjne – obserwacja (kierowana i samodzielna); pogadanka
Formy pracy: grupowa
Środki dydaktyczne: skala porostowa, paski taśmy samoprzylepnej, nożyczki, lupy, karty pracy zespołowej, przybory do pisania, karteczki z nazwami ról w zespole, „Przewodnik do rozpoznawania drzew”, medale „Strażnik powietrza”
Tok zajęć: Kilka dni przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel wraz z uczniami wyznacza ścieżkę dydaktyczną na terenie osiedla.
Przystanek 1: przy ruchliwej trasie w pobliżu szkoły.
Przystanek 2: jedna z osiedlowych uliczek.
Przystanek 3: park miejski.
Na drzewach w kilku miejscach uczniowie mocują paski taśmy samoprzylepnej, klejem do góry.
Faza wstępna: W dniu zajęć przed wyjściem w teren nauczyciel przeprowadza pogadankę na temat bezpieczeństwa podczas zajęć. Zapoznaje uczniów z celem warsztatów, omawia poszczególne zadania. Dzieli uczniów na zespoły 4 – osobowe: częstuje cukierkami opakowanymi w różnokolorowe papierki. Uczniowie, którzy mają takie same cukierki tworzą jeden zespół.
Członkowie zespołu dzielą się zaproponowanymi przez nauczyciela rolami:
- lider – nadzoruje pracę zespołu
- ekspert – odpowiada za zdobywanie informacji niezbędnych w czasie pracy
- sprawozdawca – notuje spostrzeżenia i prezentuje stanowisko grupy
- strażnik czasu – kontroluje tempo i czas pracy grupy
Uczniowie przypinają sobie karteczki z nazwami ról. Nauczyciel rozdaje karty pracy zespołowe i niezbędne pomoce. Upewnia się, że treść zadań jest zrozumiała, przypomina zasady współpracy w grupie. Zapowiada konkurs na najlepiej wykonane zadania.
Faza realizacyjna: Idąc wcześniej wyznaczoną ścieżką zespoły wykonują zadania zamieszczone w kartach pracy.
- Po dotarciu do przystanku 1 nauczyciel przeprowadza pogadankę przypominającą wiadomości o porostach:
- Co to są porosty?
- Gdzie żyją porosty? (w tym miejscu należy zaznaczyć, że porosty nie występują na wszystkich gatunkach drzew)
- Jakie formy plechy mogą mieć porosty?
- Jaka jest budowa wewnętrzna porostów?
- Dlaczego porosty są przykładem symbiozy?
- Dlaczego porosty są organizmami pionierskimi i kosmopolitycznymi?
- Uczniowie zapoznają się ze skalą porostową. Nauczyciel wyjaśnia, że porosty są organizmami wrażliwymi na zanieczyszczenia powietrza związkami siarki, gdyż to one powodują ich niszczenie. Wrażliwość porostów wynika z braku tkanki okrywającej, co stwarza możliwość bezpośredniej infiltracji gazów i pyłów do wnętrza plechy oraz z pobierania wody bezpośrednio z opadów atmosferycznych.
- Uczniowie przystępują do pracy zespołowej według instrukcji w karcie pracy (zadanie1). Zapisują wyniki obserwacji.
Uwaga: Obserwując obecność porostów nadrzewnych zwracamy uczniom uwagę na następujące fakty:
- porosty nie występują lub rozwijają się słabo na gatunkach obcego pochodzenia np. grochodrzew, klon jesionolistny, kasztanowiec
- istnieją gatunki, na których porosty rozwijają się bardzo dobrze, na innych rozwijają się słabiej
- na rozwój plechy porostów wpływa stopień zagęszczenia drzew, dostępność światła i wody, otwartość przestrzeni, pH kory drzewa
- strefa normalnej wegetacji występuje na nielicznych terenach w Polsce
- Nauczyciel wyjaśnia w jakim celu wcześniej zostały przyklejone paski taśmy samoprzylepnej na drzewach. Do lepkiej powierzchni taśmy przykleiły się pyły. Na podstawie ich ilości określimy stopień zapylenia powietrza. Uczniowie wykonują zadanie2 w karcie pracy. 5. W taki sam sposób zespoły pracują również na przystanku 2 i 3.
Faza podsumowująca: Po zakończeniu pracy zespołów na przystanku 3 (w parku), uczniowie dokonują porównania wyników obserwacji w różnych miejscach na terenie osiedla i wysuwają wnioski końcowe. Sprawozdawcy grup prezentują wyniki pracy. Nauczyciel rozstrzyga ogłoszony na początku zajęć konkurs przyznając członkom najlepszego zespołu medal „Strażnik powietrza”.
KARTA PRACY ZESPOŁOWEJ Temat: Badanie stopnia zanieczyszczenia powietrza na naszym osiedlu.
Data: . . .
Skład zespołu:
- . . . . . . . . . . ..
- . . . . . . . . . . ..
- . . . . . . . . . . ..
- . . . . . . . . . . ..
Zadanie 1
- Wyznacz swoje stanowisko pracy. W tym celu wybierz grupę 3 – 4 drzew blisko siebie położonych, na których występują porosty.
- Wybierz w swoim stanowisku drzewo, na którym występuje najwięcej porostów. Oznacz gatunek drzewa, posługując się przewodnikiem.
- Obserwując porosty nadrzewne wypełnij tabelkę (obserwacje prowadź do wysokości 1,5 m na pniu drzewa).
- Tabela wyników obserwacji.
Przystanek 1
gatunek drzewa |
% pokrycia drzewa porostami |
w tym formy |
krzaczkowate |
listkowate |
skorupiaste |
|
|
|
|
|
Przystanek 2
gatunek drzewa |
% pokrycia drzewa porostami |
w tym formy |
krzaczkowate |
listkowate |
skorupiaste |
|
|
|
|
|
Przystanek 3
gatunek drzewa |
% pokrycia drzewa porostami |
w tym formy |
krzaczkowate |
listkowate |
skorupiaste |
|
|
|
|
|
Skala: 0 - brak porostów, 1 – nieliczne, 2 – do 25%, 3 – 25-50%, 4 – 50-75%, 5 – 75-100%
e) Określ stopień zanieczyszczenia powietrza na danym terenie wg skali porostowej na podstawie ogólnego wyniku obserwacji.
Użyj następujących określeń:
pustynia porostowa (brak lub nieliczne skorupiaste)
strefa osłabionej wegetacji, strefa walki (skorupiaste i listkowate nieliczne)
strefa normalnej wegetacji (z porostami krzaczkowatymi)
Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....
Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...
Stopień zanieczyszczenia powietrza na przystanku 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
zadanie 2
- Odszukaj w swoim stanowisku zamieszczone wcześniej paski taśmy samoprzylepnej.
- Określ ilość pyłów, które przykleiły się do taśmy używając skali:
1 - niewielka ilość pyłów
2 – średnia ilość pyłów
3 – duża ilość pyłów
Przystanek 1 Stopień zapylenia powietrza: . . . . .
Przystanek 2 Stopień zapylenia powietrza: . . . . . .
Przystanek 3 Stopień zapylenia powietrza: . . . . . ..
Małgorzata Królikiewicz
nauczyciel przyrody