Luís de Camões
Imiona i nazwisko	Luís Vaz de Camões
Data i miejsce urodzenia	ok. 1524 Lizbona
Data i miejsce śmierci	10 czerwca 1580 Lizbona
Narodowość	portugalska
Dziedzina sztuki	poezja filozofia
Styl	Renesans
Ważne dzieła	Os Lusíadas

Luís Vaz de Camões (ok. 1524 w Lizbonie – 10 czerwca 1580 , tamże) – renesansowy poeta , prekursor baroku , wedle tradycji największy pisarz w literaturze portugalskiej ^[1]. Wyklęty i niedoceniony za życia, w epoce romantyzmu stał się postacią legendarną, wzorem wszystkich poetów nieszczęśliwych. Wielokrotnie okrzykiwany "księciem poetów"^[1].

Życie

Camões urodził się około roku 1524 (nie jest to pewna data) w Lizbonie jako jedyny syn Simão Vaz de Camõesa i Any de Sá de Macedo. Edukowany przez dominikanów i jezuitów ukończył uniwersytet w Coimbrze , w 1542 wrócił do Lizbony i w stolicy rozpoczął życie dworzanina . Legenda głosi, iż jako młody chłopak stał się rywalem ówczesnego króla o względy pewnej damy dworu, za co skazany został na banicję .

Podczas wojny w Afryce Północnej ( Maroko ) i w jednej z potyczek Camões stracił jedno oko (zostało ono przebite strzałą). Poeta pożeglował również do Goa we wschodnich Indiach , skąd zesłany został do Makau w Chinach . Na ten okres życia Camõesa przypada napisanie Luzytan.

Do Portugalii wrócił w 1552 (jako jeden z niewielu ocalałych z katastrofy morskiej), jednak już w następnym roku został wygnany do portugalskiej kolonii w Goa i z powodu długów uwięziony na osiem lat. Ponowne pozwolenie na powrót do ojczyzny otrzymał Camões w 1569 . Po opublikowaniu Luzjad otrzymał królewską pensję, jednak po śmierci władcy przestała ona obowiązywać. Stało się to przyczyną ubóstwa poety, którego jedynym źródłem zarobku było żebranie . Camõesem opiekował się wówczas służący, który przybył za nim z Indii.

Poeta zmarł w wieku 56 lat w Lizbonie.

Twórczość

Tytuł Os Lusíadas można przetłumaczyć jako Synowie Luza (Luzjady). Nawiązuje on do mitycznego Luza i plemienia Luzytanów , od których to rzekomo mają wywodzić się Portugalczycy. Epopeja składa się z 10 pieśni i jest oparta na wzorach klasycznych. Opowiada o podróży Vasco da Gamy do Indii , na tym tle ukazuje historię (od czasów mitycznych i rzymskich, po epokę odkryć na Dalekim Wschodzie) i tradycje Portugalczyków. Dzieło wyraża tęsknotę i miłość poety do utraconej ojczyzny.

Camões pisywał także dramaty , sonety , ody, elegie. W swojej twórczości wzorował się na utworach Homera , Wergiliusza czy Petrarki . Twórczość poety odegrała wielką rolę w kształtowaniu się portugalskiej tożsamości narodowej, stała się także – już w XX wieku – swoistą podstawą dyktatury Salazara i jego nacjonalistycznej doktryny.

Klasyczne w formie wiersze Camõesa często przesączone są nastrojem rezygnacji i egzystencjalnego lęku, co zbliża poetę do poetyki mającego zrodzić się niebawem baroku . Ludzka egzystencja w ujęciu Camõesa oparta jest na paradoksie ; w sonetach miłosnych przełamany zostaje tradycyjny wizerunek humanisty ( poety doctusa ) oraz wizja odkrytego przez niego harmonijnego świata. Terencjuszowy ideał Homo sum, humani nil a me alienum puto (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) wbrew renesansowym przekonaniom nabiera u Camõesa pesymistycznego wymiaru, jak we fragmencie:

Mimo iż w większości krótkie utwory Camõesa wyrażają panteistyczny zachwyt nad światem przyrody oraz pochwałę zmysłowych dróg poznania świata, zdarzają się również sonety w dość sugestywny sposób określające życie jako piekło i niekończący się koszmar, którego poeta nie chciałby powtórzyć. Często powracają przy tym motywy wędrówki, poczucia obcości i samotności.

Liryka miłosna Camõesa stale oscyluje między introwertycznym wyrazem cierpień miłosnych kochanka a pochwałą metafizycznego sensu tego cierpienia. Poeta przybiera przy tym ton refleksyjno-filozoficzny, głównym celem tej liryki jest uchwycenie uniwersalnych sensów oraz ontologiczne dociekania istoty miłości. Uczucie miłości przedstawione jest tu dość platonicznie , choć nie wolne jest również od barokowej zmysłowości ciała.

Camões w Polsce

Twórczość Luisa de Camõesa jest w Polsce stosunkowo mało znana; doczekała się bowiem zaledwie trzech dość późnych wydań książkowych:

• Luzytanie, 1890 (1995)
• Poezje wybrane, 1984
• Liryki najpiękniejsze, 2000

Pierwszego (niepełnego) polskiego tłumaczenia Luzytan dokonała Zofia Trzeszczkowska pod swoim artystycznym pseudonimem Adam M-ski. Przekład ten, pomimo walorów artystycznych, wzbudzał jednak wiele zastrzeżeń, dlatego w 1995 Ireneusz Kania na nowo przetłumaczył i wydał portugalski epos. Z kolei przekładami liryki Camõesa zajęli się: Józef Waczków oraz Krystyna Rodowska .

Poeta nie doczekał się również żadnej rzetelnej rozprawy, ani choćby omówienia. Jedynymi w Polsce źródłami wiedzy na temat Camõesa jest posłowie Józefa Waczkowa do wydania Luzytan z 1995 oraz słowo wstępne i nota biograficzna także Józefa Waczkowa do Poezji wybranych z 1984 roku.

Pierwsze tłumaczenie (prawdopodobnie z francuskiego) autorstwa Jacka Idziego Przybylskiego ukazało się w Polsce w 1790 r. (Camoes, Poezje wybrane, seria Biblioteka Poetów, Ludowa Spółdzielnia Wyd., Warszawa 1984)

Dzieła

Za życia poety publikacji doczekała się jedynie epopeja Os Lusíadas. Wiersze w dość dużych ilościach oraz trzy sztuki teatralne krążyły w odpisach oraz prywatnych drukach.

Poematy

• Os Lusíadas (1572)

Zbiory wierszy

• Amor é fogo que arde sem se ver (1595)
• Eu cantarei o amor tão docemente (1595)
• Verdes são os campos (1595)
• Que me quereis, perpétuas saudades? (1595)
• Sobolos rios que vão (1595)
• Transforma-se o amador na cousa amada (1595)
• Mudam-se os tempos, mudam-se as vontades (1595)
• Quem diz que Amor é falso ou enganoso (1595)
• Sete anos de pastor Jacob servia (1595)
• Alma minha gentil, que te partiste (1595)

Sztuki teatralne

• El-Rei Seleuco (1587)
• Auto de Filodemo (1587)
• Anfitriões (1587)

Przypisy