Gulaszowy komunizm (
węg.
gulyáskommunizmus) lub kadaryzm[1] (od
Jánosa Kádára
) - odmiana
realnego socjalizmu
, nieformalna nazwa ustroju
Węgierskiej Republiki Ludowej
począwszy od
lat 60. XX w.
aż do rozpadu komunizmu na
Węgrzech
w
1989
roku. Gulaszowy komunizm zrywał z zasadami wcześniejszego
stalinizmu
, przestrzegając w większym stopniu
praw człowieka
i wprowadzający elementy
wolnego rynku
.
Termin ten jest
metaforą
, pochodzącą od
gulaszu
, popularnego
węgierskiego dania
. Gulasz jest robiony za pomocą różnych składników, tak też było z węgierskim komunizmem, który przestał być "wyłącznie komunistyczny" (tj. powielać bezkrytycznie model polityki radzieckiej)[2]. Czasami określany jako "najszczęśliwszy barak w obozie komunistycznym" (lub "socjalistycznym")[3].
Początki
W roku
1962
, sześć lat po
powstaniu węgierskim
, na VIII Zjeździe
Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej
ogłoszono, że okres "umocnienia socjalizmu" po 1956 roku skończył się i że "podwaliny dla dowodzenia społeczeństwem socjalistycznym" zostały zbudowane, co spowodowało
amnestię
dla większości ludzi skazanych za udział w powstaniu w 1956 roku. Partia, której przewodniczącym był
János Kádár
, stopniowo opanowała działania
policji politycznej
i obierała stosunkowo liberalny kurs
ekonomiczny
i
kulturalny
, co miało na celu pokonać wrogość społeczeństwa w stosunku do Kádára. W
1966
roku Komitet Centralny zatwierdził Nowy Mechanizm Ekonomiczny (węg. új gazdasági mechanizmus), który rozluźnił restrykcje związane z
handlem międzynarodowym
, dał ograniczoną wolność pracującym w
handlu
i pozwolił ograniczonej liczbie ludzi działać w sektorze
usług
. Była to bardzo poważna liberalizacja w porównaniu ze stalinizmem, jednak nie tak daleko idąca, jak reformy z 1956. Politycy zajęli się w różnymi formami zarządzania
kolektywami
, zostawiając tempo
mechanizacji
spółdzielniom
[4]. Co więcej, płacono za dostawy plonów (najczęściej w formie comiesięcznej wypłaty), a nie wymuszano je jak wcześniej[4]. W latach 60. pozwolono połączyć się spokrewnionym spółdzielniom w celu wspólnego prowadzenia produkcji
jedzenia
, działania w przemyśle świetlnym czy usługach[4].
Polityka
Gulaszowy komunizm pozwolił na większą
wolność słowa
, zwiększył rolę opinii publicznej w państwie i zmienił rolę
partii
w rozwoju socjalizmu (interpretowaną raczej jako "służba" aniżeli "dowodzenie"). Ponadto zwiększył zakres społecznej samoekspresji i wprowadził modyfikacji do doktryny
marksizmu-leninizmu
(która to
ideologia
według WSPR przywołuje chęć reform, na przykład takich jakie chciał wprowadzić
Imre Nagy
, który twierdził, że marksizm "powinien się rozwijać i stawać coraz doskonalszym, a nie stać w miejscu"[5];zdania tego nie podzielali
Chruszczow
, który stłumił powstanie na Węgrzech, i
Breżniew
, który wprowadził
doktrynę
i
interweniował w Czechosłowacji
w
1968
roku).
Gospodarka
Środków pieniężnych Węgier miało być więcej po to, by zaspokoić
popyt
konsumentów
poprzez zapewnienie większego wyboru
dóbr
. Niektóre środki w reformie gospodarczej zostały wprowadzone, by zintegrować mechanizmy
rynku
z konstrukcją gospodarki socjalistycznej. Negatywnym rezultatem reformy było zwiększenie napięć ekonomicznych i wysokie
zadłużenie
, które stało się dotkliwie odczuwalne w późnych
latach 80.
Stając się stosunkowo dobrze zorganizowanym krajem bloku wschodniego, Węgry były celem
turystów
z innych państw komunistycznych, dla których zwiedzenie krajów zachodnich nie zawsze było możliwe.
Po roku 1989 Węgry, podobnie jak pozostałe kraju dawnego Bloku Wschodniego, przyjęły demokratyczny system polityczny i zaczęły wprowadzać reformy w kierunku budowy gospodarki kapitalistycznej.
Linki zewnętrzne
Przypisy
