Aksamitna rewolucja - to określenie wydarzeń roku
1989
w
Czechosłowacji
, które doprowadziły do obalenia systemu komunistycznego oraz elit sprawujących władzę, a także
transformacji ustrojowej
, która niedługo później nastąpiła, pozwalając Czechosłowacji wstąpić na drogę demokracji parlamentarnej.
Geneza
Głównym powodem wybuchu aksamitnej "rewolucji" były podobne wydarzenia w innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. W Polsce już przeprowadzono częściowo wolne wybory, władze komunistyczne ustąpiły również w
NRD
i na Węgrzech. Wiadomo było wtedy, że wybuch rewolucji w Czechosłowacji jest tylko kwestią czasu. Dodatkowo przez cały kraj, od końca
1988
roku, zaczęły przetaczać się demonstracje coraz bardziej uderzające w rozpadający się system komunistyczny.
Przebieg wydarzeń
Jeśli przyjąć, że
rewolucja
w Polsce trwała od powstania „Solidarności” w
1980
roku, to zakończyła się sukcesem po 10 latach. Na Węgrzech trwało to 10 miesięcy, a w Czechosłowacji niewiele ponad 10 dni. Przebieg rewolucji w Pradze miał inny charakter, chociażby dlatego, że zmiany ustrojowe nie pociągnęły za sobą kryzysu gospodarczego, jak to miało miejsce na Węgrzech, a szczególnie w Polsce, ze względu na nastawienie czechosłowackich władz komunistycznych na lekki przemysł i konsumpcję obywateli.
17 listopada
Za początek wydarzeń należy uznać dzień 17 listopada 1989. Studenckiej organizacji udało się na ten dzień uzyskać pozwolenie na przeprowadzenie pokojowej demonstracji w 50 rocznicę męczeńskiej śmierci Jana Opletala, czeskiego studenta zamordowanego przez hitlerowców. Tłum narastał, zaczęto też wznosić hasła przeciwko władzom komunistycznym. Demonstranci zdecydowali przenieść się na
plac Wacława
, który był miejscem historycznych wydarzeń przede wszystkim w
1968
roku, gdy wojska Układu Warszawskiego rozpędziły rewolucję. Drogę na plac zablokowała policja i choć demonstranci wręczali policjantom kwiaty[], demonstracja została bardzo brutalnie spacyfikowana.
18 listopada
To wydarzenie było katalizatorem wydarzeń, które miały miejsce potem. W nocy rozpoczął się strajk studentów, do których następnego dnia przyłączyli się aktorzy. Na 27 listopada zaplanowano 2-godzinny strajk generalny.
19 listopada
Václav Havel
zwołał spotkanie wszystkich grup opozycyjnych, z
Kartą 77
na czele. Wtedy to postanowiono powołać do życia Forum Obywatelskie, które było ruchem społecznym na wzór polskiej „Solidarności”, a choć nie miało takich rozmiarów i nie było związkiem zawodowym, przyczyniło się w równym stopniu co "Solidarność" do obalenia lokalnego systemu komunistycznego. Forum Obywatelskie zażądało rezygnacji czołowych osobistości w gronie komunistów, w tym prezydenta Gustava Husáka, którego obarczano winą za dewastację życia kraju po roku 1968. Forum postanowiło także poprzeć propozycję strajku generalnego, obejmując przy okazji kierownictwo nad rewolucją w Czechach. Na Słowacji powstała odrębna organizacja – Społeczeństwo Przeciw Przemocy, która była podobna w dążeniach wobec władzy do Forum Obywatelskiego.
20 listopada
Dnia następnego odbyła się ogromna pokojowa demonstracja na placu Wacława. Niektóre źródła podają[], że wzięło w niej udział dwieście tysięcy ludzi. Policja nie interweniowała. Z balkonu udostępnionego opozycji przez Wydawnictwo Partii Socjalistycznej do tłumu przemawiał Havel. Powtórzył żądania Forum Obywatelskiego względem komunistów, a tłum głośno skandował, chcąc wymusić na władzach dymisję.[] Rozpoczęto zbieranie deklaracji o chęci przyłączenia się do strajku. W tym samym czasie doszło do pierwszych rozmów ówczesnego premiera Adamca z Forum. Opozycja zażądała usunięcia odpowiedzialnych za państwowy kryzys osób z rządu i władzy w partii komunistycznej, zwiększenia swobód obywatelskich, a także legalizacji związku. Z upływem kolejnych dni żądania zaczęły być coraz większe, tak że nikt nie wyobrażał sobie, by do władzy nie została dopuszczona opozycja.
27 listopada
27 listopada miał miejsce strajk generalny. Tłum zażądał wolnych wyborów. Mimo ogromnej skali demonstracji i działań opozycji, premier
Adamec
nie zdecydował się na większe zmiany w elitach władzy. Forum Obywatelskie było rozczarowane jego postawą i nadal dążyło do zmian w rządzie. Na 11 grudnia zapowiedziano kolejny strajk generalny. Forum nie było w stanie dojść do porozumienia z Adamcem, jednak sytuacja międzynarodowa zaczęła się zmieniać. Po wolność sięgnęły już wtedy
Polska
,
Węgry
i
NRD
.
Michaił Gorbaczow
, lider radzieckiej partii komunistycznej dał ciche przyzwolenie na zmiany w Czechosłowacji, przy okazji potępiając akcję wojsk Układu Warszawskiego z roku 1968[].
7 grudnia
Nieoczekiwanie 7 grudnia do dymisji podał się Adamec, a prezydent Husák desygnował na premiera dotychczasowego wicepremiera, Słowaka,
Mariána Čalfę
. Ten poszedł na ustępstwa względem opozycji, przychylnie podchodząc do propozycji Forum Obywatelskiego co do obsadzenia stanowisk w rządzie. Do rządu weszło wielu członków opozycji, a komuniści stali się wśród ministrów prawdziwą rzadkością. 10 grudnia
Gustáv Husák
zatwierdził nowy skład rządu, po czym ustąpił ze stanowiska prezydenta. Triumf opozycji został osiągnięty w szybkim tempie. Natychmiast odwołano planowany na następny dzień strajk generalny. Ministrowie rozpoczęli przemiany w państwie zmierzające w kierunku demokracji parlamentarnej, charakterystycznej dla państw zachodnich. Problemem wciąż był wybór nowego prezydenta. Opozycja chciała, by został nim Havel. Władze komunistyczne proponowały, by doszło w tej kwestii do wyborów powszechnych, jednak ostatecznie zostały zmuszone do ustąpienia. 29 grudnia Václav Havel został zaprzysiężony na prezydenta Czechosłowacji. Wybory do Parlamentu przewidziano na czerwiec roku 1990.
Efekty
Aksamitna rewolucja stała się początkiem demokratycznych przemian społecznych, które rozpoczęły drogę państw Europy Środkowo-Wschodniej do pełnej integracji z Europą Zachodnią. Doprowadzono do delegalizacji
Komunistycznej Partii Czechosłowacji
. Transformacja polityczna w Czechosłowacji przyspieszyła również przemiany w
Rumunii
oraz
Bułgarii
.
