|
Вялікае Княства Літоўскае Magnus Ducatus Lituaniae Wielkie Księstwo Litewskie |
←
| XIII wiek-1569 (1795)[1] |
→
|
|
|
|
Państwo
|
Rzeczpospolita Obojga Narodów
|
Język urzędowy
|
Język ruski
(do
1699
),
łacina
,
Język polski
(od
1699
) |
Język używany |
ruski
,
cerkiewnosłowiański
,
ukraiński
,
staropolski
,
średniopolski
,
litewski
|
Stolica
|
Nowogródek
,
Wilno
|
Ustrój polityczny
|
demokracja szlachecka
|
Typ państwa |
monarchia elekcyjna
|
Ostatnia
głowa państwa
| ostatni
wielki książę
Stanisław August Poniatowski
|
Utworzenie |
XII wiek
|
Likwidacja |
unia realna
z
Koroną Polską
(ostatecznie w
1795
)
1 lipca
1569
|
Religia
dominująca |
Katolicyzm
(obrządku
łacińskiego
i
greckiego
),
Prawosławie
|
Terytoria zależne
|
Księstwa Wierchowskie
,
Kurlandia
,
Inflanty
(kondominium) |
| Mapa Litwy |
|
Wielkie Księstwo Litewskie w XIII-XV wieku
Polska i Litwa w latach 1386-1434
Wielkie Księstwo Litewskie (WKL,
lit.
Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė,
białorus.
Вялікае Княства Літоўскае/Wialikaje Kniastwa Litoŭskaje,
ukr.
Велике Князівство Литовське/Wełyke Kniaziwstwo Łytowśke,
ros.
Великое Княжество Литовское/Wielikoje Kniażestwo Litowskoje,
rus.
Великое князство Литовское, Руское, Жомойтское и иных,
łac.
Magnus Ducatus Lituaniae) – państwo obejmujące ziemie (od morza do morza, od Bałtyku po Morze Czarne) dzisiejszej
Litwy
,
Białorusi
, północno-wschodniej
Polski
i większej części
Ukrainy
, zachodnich kresów
Rosji
od
XIII w.
do
1795
.
Po raz pierwszy nazwy Litwa użyto w stosunku do ziem zamieszkałych przez
Bałtów
i terenów dzisiejszej
Litwy
, także Bałtowie- przodkowie dzisiejszych Litwinów zapoczątkowali tworzenie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Pierwszą stolicą Litwy był
Kiernów
(do 1230 r.), później
Troki
, a za rządów Giedymina stolica Litwy została przeniesiona do
Wilna
. Król
Mendog
natomiast rezydował w
Nowogródku
.
WKL zamieszkiwały przede wszystkim narody
słowiańskie
(przodkowie dzisiejszych
Białorusinów
i
Ukraińców
), zaś plemiona
bałtyckie
(przodkowie dzisiejszych
Litwinów
) zasiedlały głównie tereny dzisiejszej Litwy. Językiem urzędowym był
słowiański
język starobiałoruski
(w tym języku spisano m.in.
Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego
i prowadzono
Metrykę Litewską
) do
1699
. Język ten nazywany był litewskim, jednak nie miał kompletnie nic wspólnego z tym co dziś znamy pod nazwą
język litewski
. Następnie na terenie WKL urzędowym był
polski
, posługiwano się również
łaciną
i
litewskim
. Na obszarze WKL zamieszkiwali też przedstawiciele innych narodów, np. w okolicy
Trok
do dziś mieszkają
Karaimi
, kultywujący swoją tradycyjną kulturę i język.
W XIII w. król
Mendog
zjednoczył
Litwę
i utworzył małe, ale szybko rozwijające się państwo ze stolicą w
Nowogródku
.
Litwa, konkurując z
Wielkim Księstwem Moskiewskim
, jednoczyła księstwa ruskie pod swoim zwierzchnictwem. W
1320
r.
Giedymin
zawarł sojusz z księciem twerskim. Wykorzystując osłabienie księstw ruskich swój protektorat Litwa narzuciła
Smoleńskowi
(przed
1326
),
Pskowowi
(
1322
),
księstwu Halicko-Wołyńskiemu
(ok.
1320
–
1324
) oraz
Kijowowi
(
1325
). Lokalni książęta (
kniaziowie
) zachowywali swoją władzę, ale podlegali wielkiemu księciu. W pewnym momencie granica WKL zbliżyła się do
Moskwy
na około 130 km. Litwini dwukrotnie oblegali
Kreml moskiewski
w
1368
i
1370
.
W połowie XIV wieku Księstwo składało się z Litwy etnicznej (Litwa właściwa, Litwa Zawilejska, Litwa Powilejska, Żmudź - razem około 80 000 km2, czyli około 10% terytorium kraju) oraz z ziem ruskich (Księstwo Kijowskie, Księstwo Czernihowsko-Siewierskie,
Księstwo Wołyńskie
,
Księstwo Podolskie
- pozostałe 90% powierzchni kraju). Litwa etniczna liczyła około 300 000 mieszkańców, ziemie ruskie około 1 700 000 mieszkańców[2].
Giedymin miał siedmiu synów. Dwaj z nich (
Kiejstut
i
Olgierd
) ostatecznie podporządkowali sobie braci i ustanowili wspólne rządy na Litwie. Kiejstut był ojcem
Witolda
, a Olgierd
Jagiełły
.
W Polsce przyjął się nie do końca zgodny z rzeczywistością pogląd, iż w
XIV
w. Litwa była już jedynym
niechrześcijańskim
państwem w
Europie
. Fakt ten mieli wykorzystywać sąsiadujący z Wielkim Księstwem
Krzyżacy
jako pretekst do napaści na to państwo. Litwini wchodzili w konflikty także z
Polską
(Koroną), ale nie przybierały one tak dużych rozmiarów. Napaści Krzyżaków stały się na tyle uciążliwe, że władający Litwą Jagiełło postanowił przyjąć za pośrednictwem Polski chrzest. Królem w Polsce była wówczas niepełnoletnia
Jadwiga Andegaweńska
. Oba państwa miały wspólny interes - ich wrogiem był zakon krzyżacki. Na zjeździe w
Krewie
(niedaleko
Wilna
) podjęto decyzję o chrzcie Litwy i małżeństwie Jadwigi z Jagiełłą (na chrzcie przyjął imię - Władysław). Doszło do tego, że Jagiełło władał oboma państwami jako król Polski i wielki książę Litwy. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły
unię personalną
(
unia w Krewie
w
1385
r.). Państwa były połączone pod panowaniem jednego władcy, ale zachowały odrębność. Zastrzeżenie było takie, że państwa nie mogą znaleźć się pod panowaniem różnych władców.
Powyższy, powszechnie przyjęty w Polsce, pogląd na chrystianizację Litwy jest nie do końca zgodny z rzeczywistością z uwagi na fakt, iż absolutna większość ziem wchodzących w skład Wielkiego Księstwa była ziemiami ruskimi, które zostały schrystianizowane w 988 r. w obrządku prawosławnym, wraz z przyjęciem chrztu przez Ruś Kijowską. Wielkie Księstwo Litewskie za panowania Jagiełły było państwem pogańskim jedynie na ziemiach rdzennie litewskich, które stanowiły około 10% powierzchni państwa. Sam Jagiełło został po urodzeniu ochrzczony, przez swoją matkę - ruską księżniczkę Juliannę, w Kościele prawosławnym. Jagiełło był już więc chrześcijaninem, gdy w wieku dorosłym ponownie przyjął chrzest w Kościele katolickim[3].
W
1401
brat stryjeczny Jagiełły,
Witold
, podpisał akt
unii wileńsko-radomskiej
, uzyskując tym samym dla siebie tytuł wielkiego księcia Litwy. Jagiełło został jednak księciem zwierzchnim Wielkiego Księstwa Litewskiego i to on był wodzem naczelnym sił polsko-litewskich w
bitwie pod Grunwaldem
(
1410
r.). Witold bezskutecznie próbował rozbić
Złotą Ordę
, ponosząc klęskę w
bitwie nad Worsklą
(
12
lub
16
[4] sierpnia
1399
).
Wielkie Księstwo Moskiewskie
parło na zachód, podbijając w
1478
Nowogród Wielki
), w
1485
Iwan III
oderwał od Litwy tereny nad górną
Oką
i
Wiaźmą
(
1494
), w latach
1500
-
1503
Rosjanie opanowali ziemię czernihowsko-siewierską oraz Smoleńszczyznę ze Smoleńskiem (
1514
). W wielu wojnach (
1512
-
1522
;
1534
-
1537
) Litwa odzyskała jedynie
Homel
i
Starodub
(
wojny litewsko-rosyjskie
).
W
1569
r., za panowania
Zygmunta Augusta
, na
sejmie
w
Lublinie
doszło do zawarcia
unii realnej
między dwoma państwami. Bezskutecznie sprzeciwiała się temu część litewskich magnatów, bojących się o utratę dominującej pozycji na Litwie. Postanowienia
unii lubelskiej
były następujące:
- wspólny sejm i władca Korony i Litwy
- wspólna polityka zagraniczna
- odrębne wojska, prawo, skarby i urzędy
- do Korony przyłączono południowe województwa Wielkiego Księstwa (ziemie dzisiejszej Ukrainy)
Oba państwa utworzyły
Rzeczpospolitą Obojga Narodów
, ale wciąż zachowywały pewną odrębność. Dopiero na
Sejmie Czteroletnim
podjęto uchwałę o całkowitym połączeniu Korony i Litwy (także wojsk i skarbów). Chciano w ten sposób zapobiec rozbiorom. Nie udało się to jednak i w czasie
III rozbioru
ziemie litewskie weszły w skład
Imperium Rosyjskiego
. W 1812 WKL dzieliło się na cztery departamenty - białostocki, grodzieński, miński i wileński [5].
Obecnie na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego funkcjonują samodzielne państwa -
Litwa
,
Białoruś
, częściowo
Ukraina
i
Łotwa
, skrawki należą do
Polski
i
Rosji
.
Herb
Wielkiego Księstwa Litewskiego,
Pogoń
, widnieje dzisiaj w symbolice
Litwy
, a do
1995
r. była również godłem
Białorusi
.
Podział administracyjny Wielkiego Księstwa
-
województwo wileńskie
- powiat wileński
- powiat oszmiański
- powiat lidzki
- powiat wiłkomierski
- powiat brasławski
-
województwo trockie
- powiat trocki
- powiat grodzieński
- powiat kowieński
- powiat upicki
-
Księstwo żmudzkie
-
trakty
:
Ejragoła
,
Wilki
,
Wielona
,
Rosienie
,
Widukle
,
Kroże
, Tendziagoła, Jaswony,
Szawle
, Wielkie Dyrwiany, Małe Dyrwiany,
Berżany
,
Użwenty
,
Telsze
,
Retów
,
Pojurze
, Wieszwiany, Korszew,
Szadów
, Gondinga,
Twery
, Potumsza,
Birżyniany
,
Połąga
,
Powondeń
, Mendingiany, Korklany, Zokany, Użgiris.
-
województwo nowogródzkie
-
województwo brzeskie
-
województwo mińskie
- powiat miński
- powiat rzeczycki
- powiat mozyrski
-
województwo mścisławskie
-
województwo witebskie
- ziemia orszańska (od
1667
z województwa smoleńskiego)
-
województwo połockie
-
województwo smoleńskie
do
1611
i od
1667
r. tytularne
- powiat smoleński
- powiat starodubowski
do góry
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Formalne zawarcie unii realnej nie zakończyło istnienia Wielkiego Księstwa
- ↑
Karol Grünberg
, Bolesław Sprengel - "Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku", Warszawa 2005, , s. 35
- ↑ Nicolas Zernov, Wschodnie chrześcijaństwo. PAX 1967, str. 119.
- ↑ A. Supruniuk, Wojewoda płocki Abraham Socha. Przyczynek do genealogii Nałęczów mazowieckich, [w:] A. Supruniuk, Szkice o rycerstwie mazowieckim XIV/XV wieku, Toruń 2008, , s. 7-8.
- ↑
http://books.google.com/books?id=GYc7S4WXeGAC&pg=PA264&lpg=PA264&dq=%22departament+wile%C5%84ski%22&source=bl&ots=eER4wWP8xl&sig=xJ1BnV2IUcxF2A055nsZ466FfaE&hl=pl&ei=6z_MS6OBHsSFOMGL2Y8G&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAYQ6AEwAA#v=onepage&q=%22departament%20wile%C5%84ski%22&f=false
Linki zewnętrzne