Popielica (Glis glis) –
ssak
z
rodziny
popielicowatych
(Gliridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Glis. W Polsce popielica jest
gatunkiem zagrożonym wyginięciem
i jest objęta
ochroną gatunkową
. Znajduje się w
Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt
oraz objęta jest
Konwencją Berneńską
.
Występowanie
Popielica występuje w Europie Środkowej i południowej (od Francji i północnej Hiszpanii aż po Wołgę), na Kaukazie, w północnej Azji Mniejszej, w Iranie i Turkiestanie. W Polsce w odpowiednich środowiskach w górach i na pogórzu występuje dość licznie, jednak na niżu jej stanowiska są znacznie rzadsze. Częściej jest spotykana w Krainie Świętokrzyskiej i na południowej Lubelszczyźnie, nieliczne stanowiska znane są w reszcie kraju (jednak w północnej części Polski jest ich zaledwie kilka).
Opis
Jest to duży
gryzoń
, wielkością zbliżony do
szczura
. Jeżeli mamy okazję się jej dobrze przyjrzeć, nie ma możliwości pomyłki z żadnym innym zwierzęciem. Futerko na grzbiecie jest koloru szarego (popielatego), na brzuszku jasne (białe lub białoszare). U starych osobników grzbiet może mieć rudawy odcień. Granica między barwą grzbietu i brzucha jest wyraźna. Uszy spore, wyraźnie widoczne (mocno wystające z futerka), z wierzchu szaro pigmentowane, od wewnątrz cieliste. Oczy duże, ciemne. Ogon puszysty, popielaty. Długość ciała 13-18 cm, ogona 12-15 cm.
W porównaniu z innymi pilchowatymi popielicę łatwo odróżnić po wielkości (jest wyraźnie większa od
orzesznicy
czy
koszatki
), kolorze futerka (
orzesznica
jest brązowopomarańczowa, pozostałe gatunki są szarobrązowe, często z rudym odcieniem), szaro-białym ubarwieniu pyszczka (brak czarnej przepaski, biegnącej od oka do ucha, charakterystycznej dla
żołędnicy
i
koszatki
).
Popielice podczas żerowania wydają bardzo charakterystyczne głosy. Przypominają one gardłowe chrząknięcia lub kwiknięcia, brzmiące jak kriii lub uiii, i trwają około 1-2 sekundy. Dochodzą one z koron drzew i są nie do pomylenia z głosami innych gatunków zwierząt. Szczyt aktywności głosowej popielic przypada na drugą połowę sierpnia, jednak w miejscach dużych zagęszczeń tych zwierząt aktywne są przez cały okres letni. W latach, kiedy brakuje im pokarmu, aktywność głosowa tych ssaków spada do zera.
Gatunek występuje w starszych
lasach liściastych
i
mieszanych
. Wystarczają jej drzewostany jednopiętrowe, jednak bardzo ważne jest pełne zwarcie koron drzew. Najczęściej spotykana jest w drzewostanach bukowych lub z domieszką starych buków,
grądowych
oraz w
lasach mieszanych
.
Popielice są aktywne nocą, dzień przesypiając w kryjówkach. Poruszają się prawie wyłącznie w koronach drzew, bardzo zwinnie przebiegając po nawet dość cienkich gałęziach i przeskakując między nimi. Poza poszukiwaniem miejsca hibernacji sporadycznie schodzą na ziemię.
Ze snu zimowego popielice budzą się bardzo późno – najczęściej w maju, rzadziej na początku czerwca. Po długim okresie żerowania samice rodzą raz do roku w sierpniu do 11 młodych. Najczęściej dopiero osobniki w drugim roku życia uzyskują
dojrzałość płciową
. Gniazda zakładane są w dziuplach, bardzo rzadko na strychach śródleśnych lub przyleśnych budynków. Gniazdo zbudowane jest z liści znajdujących się najbliżej otworu wejściowego do dziupli, przy czym zrywane są wyłącznie świeże liście. Młode rodzą się nagie i ślepe, ważą 1-2 gramy, po około 22 dniach otwierają oczy, zaś gniazdo opuszczają po około miesiącu.
Rozród popielic jest uzależniony od obfitości pożywienia. W latach, kiedy dominujący gatunek drzewa (
buk
,
dąb
lub
grab
) nie owocuje, popielice praktycznie nie przystępują do rozrodu. Wówczas wzbudzają się ze snu zimowego później (początek czerwca), zaś zasypiają już we wrześniu.
Późnym latem lub wczesną jesienią popielice zapadają w
sen zimowy
. Wówczas schodzą z drzew na ziemię i zakopują się w niej na głębokość 30–50 cm. Często wykorzystują okolice śródleśnych budynków, zakopując się przy ich fundamentach lub pod klepiskami. Zimuje najczęściej jeden osobnik, rzadziej kilka (samica z potomstwem). Hibernują zwinięte w kłębek, przykryte ogonkami. Wszystkie procesy życiowe są wówczas silnie zwolnione – serce bije w tempie kilku uderzeń na minutę, temperatura ciała obniża się do kilku stopni powyżej zera. Przesypiają całą zimę bez przebudzenia.
Podstawowym pokarmem popielicy są owoce i nasiona drzew. Późną wiosną i wczesnym latem są to najczęściej owoce miękkie (czereśnie, jabłka), później – owoce drzew leśnych (
bukiew
,
żołędzie
, orzechy laskowe, owoce
grabu
i wiele innych). Wczesną wiosną odżywia się pączkami drzew i młodymi listkami. Pokarm zwierzęcy stanowi niewielki udział w jej diecie. Zjada
bezkręgowce
, a także lęgi ptaków (jaja i pisklęta).
Zagrożenia i ochrona
Podstawowe zagrożenia dotyczą przekształceń naturalnego środowiska, czyli zmian w drzewostanach: przerzedzanie drzewostanów (powoduje rozluźnienie zwarcia koron drzew i niemożność przemieszczania się popielic), fragmentacja drzewostanów (powstają małe, izolowane populacje tych gryzoni; bardzo często nawet niewielkie drogi śródleśne, nad którymi korony drzew się nie stykają, stanowią dla popielic barierę nie do przebycia); zmniejszanie się powierzchni starych drzewostanów, w których popielice znajdują odpowiednie warunki do życia (baza pokarmowa, kryjówki).
W Polsce realizowano dwa projekty, mające na celu ochrone popielic. Na terenach, gdzie popielice nie występują, zaś warunki środowiskowe wydają się dla nich odpowiednie, można przeprowadzać
introdukcje
/
reintrodukcje
tych ssaków. W Polsce przeprowadzono (Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” oraz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu) dwie udane akcje tego typu. Na terenie
Sierakowskiego Parku Krajobrazowego
popielica występowała jedynie na jednym stanowisku – dokonano udanej reintrodukcji w innych, sprzyjających miejscach.
Obecnie prowadzi się większy eksperyment – reintroducji tego gatunku do podszczecińskiej
Puszczy Bukowej
, gdzie popielica najprawdopodobniej niegdyś występowała. Jednak w XVII w. (co pokazują stare mapy) kompleks ten był doszczętnie wycięty, co spowodowało wymarcie tamtejszej populacji. Niestety – po odnowieniu się Puszczy popielice nie mogły zasiedlić tego terenu, gdyż brakowało połączeń korytarzami leśnymi z innymi terenami zasiedlonymi przez popielice. W roku 2003 wpuszczono pierwszych 25 osobników, w kolejnych latach wpuszczano następne 20-30 zwierząt. Początek eksperymentu jest bardzo udany – wiele wypuszczonych zwierząt jest stale śledzonych przez naukowców (mają założone nadajniki telemetryczne) i okazuje się, że w nowym miejscu radzą sobie bardzo dobrze.
Braki kryjówek można zniwelować poprzez wieszanie budek lęgowych zastępujących dziuple. Mają one dość niecodzienny wygląd – otwór wejściowy znajduje się od strony pnia. W roku 2005 rozwieszono (
Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian"
) ponad 600 budek na granicy Radomszczyzny i Kielecczyzny. Jeszcze w tym samym roku w 19 budkach stwierdzono popielice lub ślady ich występowania.
Ciekawostki
- W czasach panowania Rzymu były hodowane do celów kulinarnych
- W średniowieczu futra z popielic ( chodzi o szare wiewiórki a nie o ten gatunek gryzonia cf
http://www.cnrtl.fr/lexicographie/vair
) były noszone przez najzamożniejszą warstwę społeczną.
- Pantofelki z popieliczki ("pantoufles de vair") miał
Kopciuszek
w oryginalnej wersji tej bajki, wydanej w 1697 roku przez Charlesa Perrault w zbiorze
Bajki Babci Gąski
. W późniejszym wydaniu zamiast słówka "vair" (popielica), omyłkowo użyto "verre" (
szkło
), dlatego obecnie znane są dwie wersje: z pantofelkami z popieliczki oraz ze szklanymi pantofelkami[3].
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ (
ang.
) Melville R., W. and Smith J., D., D. (1987):Official lists and index of names and works in zoology. The International Trust for Zoological Nomenclature, London. .
pełny tekst w formacie PDF
[dostęp 24 lutego 2008]
- ↑
Glis glis
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Przypis tłumaczki w BAJKI Ch. Perrault w opracowaniu Hanny Januszewskiej, wyd. Siedmioróg, Wrocław 1995