PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY DLA DZIECI Z RODZIN Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM
Terapia dzieci z problemem alkoholowym ma kilka celów:
- pomoc w zrozumieniu przez dziecko tego, co się wokół niego dzieje, po to by uświadomić mu, że nie jest za to odpowiedzialne ( odciążenie dziecka z odpowiedzialności za to, co dzieje się w jego rodzinie w związku z alkoholizmem rodzica ).
Jedną ze strategii oddziaływań terapeutycznych jest uczenie dziecka zgody na to, że nie ma ono kontroli nad zachowaniem i życiem innych (rodziców), wraz z równoczesnym uświadomieniem mu możliwości dysponowania własnym życiem.
- Oczyszczenie z zalegającego cierpienia –umożliwienia ekspresji uczuć, które dzieci muszą w innych sytuacjach(w domu ,w szkole) tłumić bądź ukrywać.
- Przeżycie siebie w roli dziecka ze wszystkimi przysługującymi dziecku prawami.
Prawa Kaplera: Nie jesteś w żaden sposób odpowiedzialny za to, co się stało z tobą i w twoim domu. Dzieci nie są za to odpowiedzialne. Dorośli mogą, jeśli zechcą sami rozwiązać swoje problemy. Dzieci mogą zająć się tylko swoimi dziecięcymi problemami. Masz prawo mówić o swoich kłopotach i dostać każdą potrzebną ci pomoc od dorosłych. Dorośli są od tego aby pomagać dzieciom. Mówienie o swoich kłopotach jest dobre i pozwala uzyskać potrzebną ci pomoc . Korzystanie z pomocy daje ci więcej szans. Masz prawo do beztroski , zabawy i nie przejmowania się sprawami innych bardziej niż swoim. Nie jesteś sam i nie musisz się tak czuć .Zadaniem dorosłych jest zajmować się tobą. Możesz popełniać błędy i nie radzić sobie świetnie. To naturalne, że dzieci nie radzą sobie z czymś i nie są przez to odrzucane . Niezależnie od tego co robisz jesteś kochany i atrakcyjny. Masz prawo do troski od innych i bezwzględnej ochrony ciebie .Zadaniem dorosłych jest troszczyć się o ciebie i bronić cię zawsze gdy tego potrzebujesz. Masz prawo czuć to co czujesz i oczekiwać od dorosłych, że to szanują. Twoje uczucia są tak samo dobre i poważne jak ich.
- Zwiększenie umiejętności związanych z dbaniem o własny rozwój i zaspokajaniem swoich potrzeb.
- Zbudowanie systemu oparcia i ochrony siebie.
- Wzmocnienie poczucia własnej wartości i dbanie o siebie.
Zasadą, na której opiera się funkcjonowanie grupy jest idea wzajemnego wsparcia i niesienia sobie pomocy w najtrudniejszych chwilach. Realizacja wyżej wymienionych celów odbywa się przez :
- Dostarczanie dzieciom wiedzy ( np. szeroko pojęta edukacja alkoholowa, poznanie emocji i sposobów radzenia sobie z nimi )
- Rozmowy o kłopotach i przeżyciach .
- Zajęcia, zabawy(od ruchowych, przez plastyczne, muzyczne, teatralne) pozwalające pobyć dzieckiem w sposób twórczy
- Ćwiczenie różnych , przydatnych w życiu umiejętności (np. atrakcyjnego prezentowania się , konstruktywnych sposobów komunikowania się itp.) Istotne jest by grupa terapeutyczna dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym nie była utożsamiona jako alkoholowa. Należy zajmować się różnymi sprawami nie zaś tylko problemami alkoholowymi
ETAPY PRACY W GRUPIE SOCJOTERAPEŁTYCZNEJ
Praca socjoterapeutyczna z dziećmi ma przebiegać w kilku etapach: I etap
- Przełamanie onieśmielenia członków grupy –przełamanie barier psychicznych tkwiących w dzieciach związanych najczęściej z lękiem przed otwartym wyrażaniem siebie, z obawą przed ośmieszaniem. Rozluźnienie emocjonalne jest bardzo ważne w początkowej fazie kontaktów z grupą.
- Wzajemne poznawanie uczestników i oswojenie ze sobą – pierwszy etap tworzenia grupy. W każdej grupie znajdują się osoby nieśmiałe, zahamowane, mające kłopoty z autoprezentacją – ćwiczenia służące wzajemnemu poznaniu dają szansę wszystkim, a szczególne tym stojącym na uboczu grupy
Wzajemne poznawanie się:
- przyśpiesza i ułatwia nawiązywanie bliższych kontaktów,
- pozwala dobrze wykorzystać talenty poszczególnych członków dla obsadzenia ważnych w funkcjonowaniu grupy ról,
- ułatwia wypracowanie wspólnych celów i norm,
- sprzyja integracji i zwiększa satysfakcję z bycia razem,
- umożliwia wszystkim prezentację swoich upodobań czy predyspozycji,
- stwarza możliwość odnalezienia osób o podobnych zamiłowaniach.
- Ustalenie reguł pracy grupy.
- Wypracowanie systemu norm obwiązujących w grupie.
- budowanie poczucia wspólnoty grupowej,
- poszerzenie wiedzy na temat potrzeb grupy,
- poszukiwanie i analiza celów grupowych,
- zwiększenie uczucia solidarności grupowej i uświadomienie własnego wkładu w rozwój funkcjonowania grupy,
- sformułowanie „ kodeksu moralnego” grupy,
- uświadomienie znaczenia reguł i norm grupowych dla współżycia i współpracy,
- zwiększenie poczucia tożsamości grupowej.
- Budowanie zaufania.
W grupie, w której członkowie nie mają do siebie zaufania, trudno jest poczuć się dobrze i bezpiecznie, zwierzyć z problemów czy prosić o pomoc. Członkowie takiej grupy angażują dużo energii w obronę tajemnic oraz ukrywania swoich prawdziwych uczuć i myśli. Takie zachowania blokują możliwość zmiany, pogłębiają poczucie zagrożenia i wyobcowania z grupy. Pierwszym i podstawowym działaniem zmierzającym do zbudowania w grupie klimatu zaufania i bezpieczeństwa było stworzenie warunków do wzajemnego poznania. Łatwiej jest być otwartym wobec osób, które się dobrze zna, niż wobec tych, których reakcji nie sposób przewidzieć. Ćwiczenia z tego zakresu dają dzieciom okazję do:
- zastanowienia się, w jakim stopniu i dlaczego ufają swoim kolegom w grupie,
- refleksji nad własną gotowością do otwartego komunikowania się,
- przeżycia doświadczenia obdarzania zaufania innych,
- bardziej otwartego porozumiewania się i nawiązywania bliższych więzi emocjonalnych z członkami grupy.
Należy uświadomić dzieciom, że każdy mówi innym osobie tyle tylko, ile chce; tak otwarcie, na ile go stać.
- Zabawy i rozmowy z dziećmi, na temat ich aktualnych przeżyć.
- Uczenie podstawowych umiejętności interpersonalnych – rozwijanie empatii i zrozumienia.
Poziom empatii w dużej mierze warunkuje jakość kontaktów z innymi ludźmi. Jeśli człowiek potrafi odczytać jakie emocje przeżywa druga osoba – lepiej jego zachowanie, może ofiarować mu emocjonalne wsparcie i skuteczną pomoc. Bez tej umiejętności trudno jest nawiązywać bliskie stosunki, zaspokoić wzajemnie potrzebę miłości , bezpieczeństwa akceptacji. Empatia wpływa na ogólne postawy wobec ludzi. Poszerza się nasza wiedza o człowieku i o sobie samym. Rozumiejąc reakcje innych, potrafimy patrzeć na sytuację oczami drugiego człowieka, wyobrazić sobie co on odczuwa – stajemy się bardziej tolerancyjni, cierpliwi i wyrozumiali. Empatia zapewnia harmonię i ciepło w stosunkach międzyludzkich. Ćwiczenia z tego zakresu:
- rozwijają wyobraźnię ,
- uczą patrzeć na sytuację z różnych punktów widzenia,
- pogłębiają zdolności empatycznego rozumienia i odczuwania
- sprzyjają poznaniu się dzieci na głębszym poziomie i poprawiają wzajemne stosunki w grupie.
II etap
- Podstawowa edukacja o chorobie alkoholowej i rodzinie z problemem alkoholowym.
- Ogólne rozmowy o problemach dzieci w takich rodzinach (co przeżywają , co się z nimi dzieje ) i skali problemu ( dzieci z takim doświadczeniem jest wiele ) –krótkie mini – wykłady ok. 10 min.
III etap
- Rozmowy z dziećmi o ich przeżyciach domowych –pierwszy moment powrotu do przeszłości (pomoc w odreagowaniu emocji i napięć ).
- Wprowadzenie normy mówienia o aktualnych trudnościach.
- Ćwiczenie umiejętności uważnego słuchania , nie przeszkadzania gdy ktoś mówi o ważnych dla siebie sprawach.
Na tym etapie zostaną wykorzystane ćwiczenia obejmujące różne aspekty procesu komunikacji . Głównym ich zadaniem jest :
- umożliwienie dzieciom zrozumienia istoty procesu komunikacji i poznanie przyczyn zakłóceń,
- doskonalenie umiejętności związanych z nawiązywaniem kontaktu, uważnym słuchaniem i komunikowaniem zrozumienia,
- pomoc w jaśniejszym wyrażaniu własnych uczuć i myśli (zignorowanie lub stłumienie uczucia powodują wiele problemów w psychicznym funkcjonowaniu człowieka i zakłócają komunikację
IV etap Zajęcia rozwojowe – TWORZYMY SIEBIE
- Ćwiczenia nowych umiejętności, uczenie się zaspokajania potrzeb dziecięcych ( jest to szczególnie istotne , gdyż dzieci te cechuje często niedorozwój potrzeby zabawy i odpoczynku.
- Uczenie konstruktywnych metod spędzania czasu wolnego.
- Uczenie się korzystania ze swoich mocnych stron (pogłębienie wiedzy o samym sobie i wzmocnienie poczucia własnej wartości) :
- rzetelna wiedza osobie pomaga sensownie kierować własnym życiem,
- orientacja w swoich potrzebach, aspiracjach i możliwościach pozwala pełniej realizować życiowe cele,
Ćwiczenia z zakresu „Samopoznania” mają na celu zachęcanie dzieci do penetrowania różnych obszarów samoświadomości – potrzeb , wartości , filozofii życiowej: niekiedy dotyczą strefy bardzo intymnej , niechętnie ujawnianej innym, dlatego też dzieci muszą mieć pewność , że nikt wbrew ich woli nie wejdzie do nich wewnętrznego świata . To, jak myślimy o sobie i co do siebie czujemy , wpływa na sposób w jaki traktujemy własną osobę i innych ludzi . Samoakceptacja wyzwala zaufanie i wiarę we własne siły , skłania nas do wykorzystywania możliwości i korygowania zachowania pod wpływem krytyki . Wykorzystywanie ćwiczeń wzmacniających poczucie własnej wartości ma za zadanie :
- pomoc uczniom w zmianie stosunku do samych siebie ,
- ułatwienie dostrzeżenia mocnych stron i nauczanie jak korzystnie je prezentować ,
- wzmocnienie wiary we własne możliwości ,
- dostarczanie pozytywnych informacji od innych osób o nas samych , ułatwiając w ten sposób weryfikację dotychczasowych sąsiadów ,
- utrwalenie nawyków szukania w ludziach przede wszystkim tego , co dobre i wartościowe ,
- nauczanie wyrażania aprobaty i akceptacji,
- Ćwiczenie umiejętności asertywnych
Życie w grupie wymaga liczenia się z potrzebami i interesami innych , ale nie oznacza wcale rezygnacji z własnych potrzeb i praw. Asertywność to umiejętność pełnego wyrażanie siebie w kontakcie z innymi . Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie , uczucie i stanowcze wyrażanie swoich uczuć , postaw , opinii i pragnień w sposób respektujący uczucia , postawy, opinie i pragnienia drugiej osoby. Ćwiczenia pomagają dzieciom uświadomić sobie własne prawa w kontaktach społecznych , nauczą , co to znaczy być asertywnym , jak realizować swoje potrzeby i prośby , mówić „nie ” oraz jak bronić własnych przekonań i opinii. Nabyte umiejętności asertywne odgrywają znaczną rolę w przeciwstawieniu się negatywnym wpływom otoczenia , są też ważnym elementem w profilaktyce uzależnień .
- Uczenie się umiejętności radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych z rówieśnikami i dorosłymi.
- Rozwijanie indywidualnych talentów , zamiłowań .
Wszelkiego rodzaju twórczość artystyczna – plastyczna , literacka , muzyczna , teatralna daje nam okazję do przeżycia radości , ułatwia wyrażanie siebie – swoich myśli i nastrojów , pozwala przeżyć satysfakcję z własnych dokonań , wzmacnia wiarę w siebie i poprawia , samoocenę , jest przyjemnością , relaksem , zabawą . V etap Budowanie systemu oparcia i ochrony siebie .
- Zwiększenie umiejętności związanych z dbaniem o własny rozwój i zaspokojeniem swoich potrzeb .
Ćwiczenia wykorzystane na tym etapie z grupą spełniają następujące funkcje :
- uczą , jak konstruować i realizować program pracy nad własnym rozwojem ,
- ułatwiają sformułowanie osobistych celów ,
- wzbudzają motywacje samodoskonalenia ,
- uczą umiejętności podejmowania decyzji ,
- służą rozwijaniu poczucia sprawstwa – poszerzeniu świadomości wpływu na otoczenie , swoje życie i własny rozwój oraz kształtowaniu zaradności życiowej .
- Budowanie systemu zaufania.
Literatura pomocnicza :
- Areonson E. Człowiek – istota społeczna. Warszawa PWN 1995r.
- Chomczyńska – Miliszkiewicz M. , Pankowska D. –Polubić szkołę. Ćwiczenia grupowe do pracy wychowawczej. Warszawa WSiP 1995r.
- Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne . Program profilaktyczny dla młodzieży. Ćwiczenia grupowe. Warszawa MEN 1991r.
- Jakubowska . B, Łypacewicz A., Rylke H. ( red) Ja i inni. Warszawa WSiP 1989r .
- Mellibruda J. Poszukiwanie samego siebie . Warszawa Nasza Księgarnia 1980r.
- Wiśniewska M. Psychologiczne gry i ćwiczenia grupowe.
- Włodarski Z. Jestem człowiekiem i żyję wśród ludzi. Warszawa WSiP 1991r.
Opracowała : Wanda Szumska |