Żory
Herb Flaga Herb Żor Flaga Żor
Województwo	śląskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Żory miejska
Prawa miejskie	1272
Prezydent miasta	Waldemar Socha
Powierzchnia	64,59[1] km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	62 022[2] 960, 4[1] os./km² 659 000 ( ROW )
Strefa numeracyjna	+48 32
Kod pocztowy	44-240
Tablice rejestracyjne	SZO
Położenie na mapie Polski Żory
50°03'N 18°42'E / 50.05, 18.7 Na mapach: 50°03'N 18°42'E / 50.05, 18.7
TERC ( TERYT )	247901
SIMC	0945746
Miasta partnerskie	Kamp-Lintfort Mezőkövesd Pozwoł Montceau-les-Mines
Urząd miejski Aleja Wojska Polskiego 25 44-240 Żory
Strona internetowa miasta

Żory ( śl. Žory^[3], niem. Sohrau) – miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce , w województwie śląskim .

W latach 1945-54 siedziba gminy Żory , a w latach 1977-82 gminy Żory . W latach 1975-1998 Żory administracyjnie należały do województwa katowickiego .

Jest jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego . Siedziba dekanatu . Stan ludności obecnie wynosi około 62 tysiące mieszkańców. Obecnie miasto spełnia rolę handlową, usługową, logistyczną oraz małej przedsiębiorczości.

Położenie

Żory leżą na Górnym Śląsku na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeką Rudą . Obszar miasta wynosi 64,64 km² , co daje mu miejsce w pierwszej sześćdziesiątce na liście polskich miast pod względem powierzchni . Żory graniczą z powiatami mikołowskim , pszczyńskim i rybnickim oraz miastami Jastrzębie-Zdrój i Rybnik .

Interaktywny Plan Miasta ^[4]

Nazwa miasta

Nazwa miasta ewoluowała od najdawniejszej Sari, która do dziś jest łacińskim odpowiednikiem nazwy Żor. Następnie powoli zmieniając się przez Zari i Żary doszła do obecnej Żory. Od początku jednak nazwa nawiązywała do ognia, w związku ze średniowieczną metodą wypalania lasów pod budowę osad.

Administracja

Miasto jest członkiem Związku Subregionu Zachodniego .

Podział administracyjny

Żory składają się z 9 dzielnic oraz 7 osiedli, które z uchwałą z dnia 29 czerwca 2007 roku są również dzielnicami. Oprócz nich istnieją także 2 inne, które nie posiadają żadnego statusu i wchodzą w skład danej dzielnicy gdzie się znajdują. Wszystkie sołectwa w tym dniu utraciły swój statut i uzyskały miano dzielnicy^[5].

Historia

Podział na dzielnice Żor

W okresie tworzenia się polskiej państwowości ziemie dzisiejszych Żor zamieszkiwało lechickie plemię Golęszyców . W drugiej połowie IX wieku ziemie te znajdowały się w granicach państwa wielkomorawskiego , a następnie, ok. 921 r. – czeskiego .

Po raz pierwszy nazwa wsi Żory pojawiła się w 1258. 24 lutego 1272 książę opolsko–raciborski Władysław podpisał umowę, zawierającą postanowienie o przejściu wsi pod jego władzę oraz o lokacji miasta (na prawie magdeburskim ). Miało ono obowiązujący do dziś owalny kształt z prostokątnym rynkiem , dwiema bramami ( krakowską i cieszyńską) i murami. Prawdopodobnie już w 1292 r. książę raciborski Przemysław stał się lennikiem króla czeskiego , ale przyjmuje się, że okres lenny rozpoczyna się w 1327 r. W 1336 roku księstwo przechodzi w ręce Przemyślidów . W latach 1345, 1433 i 1473 Żory były oblegane odpowiednio przez wojska polskie , husyckie i węgierskie . W latach 1521–1532 księstwo po raz ostatni znajdowało pod władaniem Piasta, po czym władzę na 20 lat przejęli Hohenzollernowie .

W 1526 roku Żory stały się częścią państwa Habsburgów . W roku 1627 podczas wojny trzydziestoletniej wojska protestanckie zajęły Żory. Następnie wojska katolickie zdobyły i zrabowały miasto. W latach 1645–1666 Żory były rządzone przez Wazów (w ramach zastawu całego księstwa). W 1742 roku miasto po pierwszej wojnie śląskiej stało się częścią państwa pruskiego . XIX wiek zaznaczył się industrializacją (huta "Waleska", odlewnia żeliwa "Pawła" i młyn parowy), zbudowano połączenia kolejowe do Orzesza (1884) i Gliwic (1888). W latach 1919–1921 miały miejsce trzy powstania śląskie , w których brali udział również mieszkańcy Żor. W III Powstaniu śląskim miasto zostało zajęte w nocy z 2/3 maja 1921 roku poprzez zwarty atak oddziałów powstańczych z kierunku północno-wschodniego przeprowadzony przez 2.batalion Nikodema Sobika z pułku żorskiego Antoniego Haberki oraz z kierunku zachodniego przeprowadzonego przez 3.batalion Feliksa Michalskiego z pułku żorskiego. Oddziały te wspierał także batalion dowodzony przez Józefa Szenderę z pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja, który atakował miasto od południa. Powstańcy opanowali dworzec, pocztę, budynek Policji Plebiscytowej oraz zdobyli 11 karabinów maszynowych^[]. Po Plebiscycie w 1922 roku miasto znalazło się w granicach Polski jako część województwa śląskiego , chociaż w samych Żorach zdecydowanie zwyciężyła opcja niemiecka (2353 do 1036)^[6].

1 września 1939 miasto zajął Wehrmacht , a w październiku Żory zostały bezpośrednio włączone do III Rzeszy . W mieście utworzono polenlager nr 95 (1942–1945). Przez Żory ewakuowano w styczniu 1945 roku więźniów obozu koncentracyjnego Birkenau w ramach tzw. marszu śmierci . Od stycznia do marca tego roku trwały walki sił Armii Czerwonej z wojskami niemieckimi o Żory, w czasie których 80% zabudowy miasta zostało doszczętnie zniszczone.

Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. W latach 70. i 80. XX wieku miał miejsce intensywny przyrost demograficzny Żor, związany z rozwojem górnictwa węgla kamiennego i budową osiedli w technologii wielkiej płyty . Po 1989 roku górnictwo zostało objęte restrukturyzacją, co wpłynęło na gwałtowny wzrost bezrobocia w Żorach. W ramach walki z tym zjawiskiem utworzono podstrefę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i Żorski Park Przemysłowy , a miasto zmieniło charakter z przemysłowego na handlowo–usługowy.

Pożary

Specyficzną częścią historii miasta są liczne pożary, w tym m.in.:

• 1552 – spłonęła połowa miasta
• 1661 – spłonął drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
• 1702 – spłonęła doszczętnie drewniana zabudowa miasta
• 1807 – spłonął średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny

Na pamiątkę pożaru z 1702, w jego rocznicę (11 maja), od ponad 300 lat obchodzone jest jedyne w Europie Święto Ogniowe .

Zabytki

• Kościół gotycki pw. św. św. Filipa i Jakuba
• Mury obronne
• Kapliczka przy ul. Murarskiej
• Kamienne krzyże pokutne na starym cmentarzu przy ul. Męczenników Oświęcimskich oraz w dzielnicy Rogoźna na posesji przy ul. Wodzisławskiej
• Gichta – pozostałość po hucie "Waleska" z 1836 r.
• Niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego przy ul. Murarskiej
• Pałac klasycystyczny z XVII/XVIII w. w dzielnicy Baranowice
• Stare miasto
• cmentarz żydowski – 1818 r.
• Kapliczka przy ul. Rybnickiej w Rowniu.

Komunikacja i infrastruktura

Żory leżą na południe od autostrady A4 . Dodatkowo przez Żory (dzielnice: Rowień-Folwarki i Rój ) będzie przebiegać obecnie budowana autostrada A1 łącząca południe z północą kraju. Przez Żory przebiegają następujące drogi:

• Droga krajowa nr 81 ( Katowice ( A4 ) – Mikołów – Łaziska Górne – Żory – Skoczów ( S1 ) – Harbutowice )
• Droga wojewódzka nr 935 ( Racibórz – Rybnik – Żory – Pszczyna )
• Droga wojewódzka nr 924 ( Kuźnia Nieborowska – Knurów – Czerwionka-Leszczyny – Żory)
• Droga wojewódzka nr 932 ( Wodzisław Śląski – Świerklany – Żory)
• Autostrada A1 ( Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Gliwice – Żory – Gorzyczki ), znajdujący się w trakcie budowy.

Komunikacja miejska w Żorach jest organizowana przez MZK Jastrzębie-Zdrój . W mieście działają też linie miejskie ZTZ Rybnik oraz MZK Tychy .

Edukacja

Żory oferują pełną gamę usług z zakresu edukacyjnego od form przedszkolnych aż do wydziałów zamiejscowych uczelni wyższych. Znajduje się tu 13 publicznych przedszkoli oraz liczne placówki oświatowe.

Kultura

Miasto posiada Miejski Ośrodek Kultury, w którym znajduje się sala widowiskowa gdzie dzieją się najważniejsze spektakle teatralne w Żorach, na pierwszym piętrze można podziwiać galerie na wybrany temat, a na drugim piętrze muzeum pokazujące kulturę Afryki choć nie tylko. Oprócz tego ośrodka działają też inne działające na terenie całego miasta. Miejska Biblioteka Publiczna znajduje się na osiedlu Pawlikowskiego i posiada 9 filii (z czego jedna w szpitalu).

Kina: Scena "Na Starówce" – jedna sala kinowa.

W Żorach działa Miejska Biblioteka Publiczna, która posiada także 7 filii^[7].

Sport

Kluby

• LKS Jedność Rogoźna
• MTS Żory (piłka ręczna kobiet) – dawniej TS Pogoń 1922 Żory. Mistrz Polski juniorek w sezonie 2003/2004, Wicemistrz Juniorek w 2007
• Hawajskie Koszule (koszykówka mężczyzn) – II liga
• KS Żory (piłka nożna)
• LKS Żory Rój (piłka nożna)
• Iskra Rowień (piłka nożna)
• MKS Polaris Żory (piłka nożna)
• Baranowice (piłka nożna)
• Gepardy Żory (baseball) – ekstraklasa
• LKS Żory Rój (piłka nożna)
• MOSIR MUKS Sari Żory (siatkówka dziewcząt)

Działalność Sportowa

• MOSiR Żory
• OLPN Żory

Orlik 2012

Obecnie na terenie Żor znajdują się trzy boiska wybudowane w ramach programu Orlik 2012 . Planowana jest budowa kolejnych dwóch obiektów.

Religia

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Jadwigi Śląskiej w Baranowicach przy ul. Strażackiej 3 (Żory)
  • Parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kleszczowie przy ul. Pszczyńskiej 59 (Żory)
  • Parafia św. Brata Alberta na Kleszczówce przy ul.Jodłowej 12 (Żory)
  • Parafia św. Józefa Robotnika w Osinach przy ul. Głównej 99 (Żory)
  • Parafia NMP Matki Kościoła w Rogoźnej przy ul. Wodzisławskiej 138a (Żory)
  • Parafia Niepokalanego Serca NMP w Rowniu przy ul. Wiśniowej 9 (Żory)
  • Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Roju przy ul. Wodzisławskiej 207 (Żory Rój )
  • Parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego w Rudziczce przy ul. Szkolnej 1
  • Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Suszcu przy ul. św. Jana 55
  • Parafia Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach przy ul. Garncarskiej 16
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Żorach przy ul. Okrężnej 1
  • Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Żorach przy ul. Boryńskiej 54
• Kościoły protestanckie
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska pw. Zbawiciela w Żorach przy ul. Osińskiej 4
  • Kościół Zielonoświątkowy , zbór "Elim" w Rynku 23
  • Kościół Wolnych Chrześcijan przy ul. Kłapczyka 41c
  • Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego przy ul. Augustyna Biskupa 36
• Inne
  • Świadkowie Jehowy , Sala Królestwa przy ul.Hańcówka 8

Statystyki

• Zmiany w liczbie ludności Żor na przestrzeni ponad 200 lat^[8]:

Największą populację Żory odnotowały w 1994 – 67 107 mieszkańców.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (2007) w PLN – 2 132,51 zł, czyli 74,4% średniej krajowej^[9].

Struktura ludności

• Ogółem – 60 938 (stan na 31.12.2008)
• Mężczyźni – 29 909 (49,1%)^[10]
• Kobiety – 31 029 (50,9%)^[10]
• Bezrobocie – 8,8% (1736 osób)^[11]

Infrastruktura techniczna

• hotspot na Rynku i w jego najbliższej okolicy^[12].

Ludzie związani z Żorami

• Sonia Bohosiewicz – od 1998 roku aktorka Teatru Starego w Krakowie
• Henryk Frelich- aktor Teatru Wybrzeże, Teatru Wyspiańskiego, obecnie lekarz stomatolog
• Ignatz Grünfeld – katowicki mistrz i przedsiębiorca budowlany oraz radny miejski
• Krystian Lupa – polski reżyser teatralny, scenograf, grafik, autor scenariuszy teatralnych^[13]
• Zygmunt Łukaszczyk – wojewoda śląski od 30 listopada 2007
• Jerzy Makula – lotnik, wielokrotny mistrz świata w lotach szybowcowych
• ks. dr Johannes Nikel – biblista, prepozyt kapituły katedralnej we Wrocławiu
• Alojzy Orszulik – emerytowany biskup łowicki , uczestnik rozmów w Magdalence
• Ryszard Andrzej Ostrowski – polski polityk, radca prawny , poseł na Sejm III kadencji
• Wiesław Pieregorólka, dyrygent
• Stanisław Sojka – muzyk
• Otto Stern – fizyk, noblista
• Iwona Węgrowska – (pseudonim Abra) – piosenkarka oraz uczestniczka piątej (VIP) edycji Baru
• Józef Polok – polski aktor, satyryk i biznesmen.
• Marek Probosz – polski aktor, reżyser, scenarzysta i producent filmowy, pisarz i wykładowca w szkole kształcącej aktorów.
• Bartosz Gajda – polski aktor, członek kabaretu Łowcy.B .
• Stefanie Zweig – niemicka pisarka pochodzenia żydowskiego.Jej autobiograficzna nowela Nirgendwo in Afrika (Nigdzie w Afryce) z 1998 roku, została zekranizowana a film otrzymał w 2002 roku Oskara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W filmie tym wspomina dzieciństwo i pobyt u dziadka w Żorach (Sohrau) który prowadził przed wojną Hotel Zweig położony na rynku na rogu ulicy Szerokiej. Obecnie w budynku tym znajduje się na parterze Bank BPH a na piętrze salon bilardowy.
• Adam Zdziebło - wiceminister rozwoju regionalnego

Miasta partnerskie

• Kamp-Lintfort ( Niemcy )
• Mezőkövesd ( Węgry )
• Pasvalys (Pozwoł) ( Litwa )
• Montceau-les-Mines ( Francja )

Zobacz też

• Synagoga w Żorach
• ludność Żor
• Rybnicki Okręg Węglowy
• Chór Voce Segreto

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Portal Urzędu Miasta Żory
• Interaktywny Plan Miasta Żory
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi