Żary
Herb Flaga Herb Żar Flaga Żar
Dewiza : Miasto przyjazne inwestorom – Stolica polskich Łużyc
Województwo	lubuskie
Powiat	żarski
Gmina • rodzaj	Żary miejska
Założono	1030
Prawa miejskie	1260
Burmistrz	Roman Pogorzelec
Powierzchnia	33,49[1] km²
Wysokość	160 m n.p.m.
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	38 724[1] 1156 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	68-200 do 68-205
Tablice rejestracyjne	FZA
Położenie na mapie Polski Żary
51°38'N 15°08'E / 51.633, 15.133 Na mapach: 51°38'N 15°08'E / 51.633, 15.133
TERC ( TERYT )	4081111021
Miasta partnerskie	Weisswasser Longuyon Gárdony
Urząd miejski ul. Rynek 1-5 68-200 Żary
Strona internetowa miasta

Stary Rynek w Żarach

Żary ( łac. Sara, Sarove, niem. Sorau (do XVIII w. – Soraw), dolnołużycki Żarow, krótko po 1945 r. – Żuraw lub Żóraw) – miasto i gmina w zachodniej Polsce , w województwie lubuskim , stolica powiatu żarskiego . W latach 1950 – 1998 miasto należało do województwa zielonogórskiego .

Według danych z 30 czerwca 2004^[2] miasto liczyło 39 029 mieszkańców.

Żary położone są na Wysoczyźnie Żarskiej zwanej Wzniesieniami Żarskimi , na pograniczu Niziny Śląskiej i Niziny Wielkopolskiej . Geograficznie teren ten należy do Śląska i położony jest między dwoma najważniejszymi lewobrzeżnymi dopływami Odry : Bobrem i Nysą Łużycką . Urbanistycznie miasto rozwinęło się w kierunku południowym, gdyż Wzniesienia Żarskie, dość strome od strony północnej utrudniały kolonizację od tej strony. Żary są czwartym co do wielkości miastem w województwie oraz znaczącym ośrodkiem gospodarczym i kulturowym. Są także największym miastem w polskiej części Łużyc i między innymi z tego względu noszą miano stolicy polskich Łużyc ^[3] Żary w latach 80. XX w. w żargonie wojskowym złośliwie były nazywane – wspólnie z Żaganiem i Gubinem – Trójkątem Bermudzkim .

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[4] Żary mają obszar 33,24 km², w tym:

• użytki rolne: 39%
• użytki leśne: 20%

Miasto stanowi 2,39% powierzchni powiatu.

Historia miasta

Nazwa Zara pojawia się pierwszy raz w roku 1007 w kronice Thietmara . Około roku 1030 osada zastaje przyłączona przez Mieszka II do Polski . Przez terytorium plemienne Żarowian przebiegała droga handlowa zwana Traktem Niskim bądź Traktem Solnym . Miał istotne znaczenie dla rozwoju Żar i regionu w średniowieczu i nowszych dziejach.

Prawa miejskie oparte na tzw. prawie magdeburskim Żary uzyskały w 1260 roku. Burzliwa historia sprawiła, że miasto często zmieniało przynależność państwową. Do 1364 obejmowali nad miastem zwierzchnictwo Piastowie śląscy , do 1635 królowie czescy , a do 1815 elektorowie sascy . Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Żary wraz z całymi Dolnymi Łużycami stały się częścią Prus i później Niemiec aż do 1945 roku.

Właścicielami Żar byli: Dewinowie , Packowie, Bibersteinowie oraz Promnitzowie , których okazałe rezydencje przetrwały do dziś w róznym stanie. Przez setki lat miasto było ośrodkiem Wolnego Państwa Stanowego Żary-Trzebiel. W XIV wieku zaczynały powstawać cechy sukienników, płócienników, piwowarów, szewców i farbiarzy. W XIX w. miasto stało się prężnym ośrodkiem przemysłowym, w którym głównie dominowały zakłady włókiennicze, zatrudniające 50% wszystkich pracujących w przemyśle .

Podczas II wojny światowej , od 1942 w Żarach znajdował się oddział zakładów lotniczych Focke-Wulf przeniesiony tutaj z Bremy . Po nalocie alianckim 11 kwietnia 1944 ok. 12:10 spłonęła bądź legła w gruzach duża część zabudowy starego miasta. 13 lutego 1945 ok. 14:00 do Żar wkroczyły wojska 10. Korpusu Pancernego Armii Czerwonej ; miasto zostało całkowicie zdobyte dopiero 16 lutego 1945 . Na mocy postanowień konferencji poczdamskiej miasto przyłączone zostało do Polski .

Zabytki

Pałac Promnitzów oraz wieża zamku Dewinów-Bibersteinów

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Ratusz

Rewitalizacja bloków na żarskiej starówce

Dworzec kolejowy w Żarach i szynobus serii SA133

Pomimo poważnych zniszczeń wojennych, w Żarach zachowało się wiele ciekawych zabytków architektury i pozostał średniowieczny układ urbanistyczny.

Do najważniejszych obiektów zabytkowych należą:

• Zamek Dewinów–Bibersteinów – Zamek gotycki został zbudowany z inicjatywy Albrechta Dziewina w drugiej połowie XIII w. , przebudowany w latach 1540-1549 przez Bibersteinów i uzyskuje renesansowy charakter.
• Sąsiadujący z zamkiem barokowy pałac Promnitzów, zaprojektowany przez włoskiego architekta Giovanniego Simonetti. Został zbudowany w latach 1710- 1728 jako monumentalne, czteroskrzydłowe założenie z dziedzińcem pośrodku.
• Park geometryczny z pałacem ogrodowym i Błękitną Bramą z 1708 .
• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który góruje nad starym miastem. Jest to gotycka świątynia, której zasadniczy kształt nadano w XV w. , zaś północne fragmenty murów kościoła pochodzą z XII w. W latach 1670 – 1672 przy wschodniej ścianie dobudowano barokową kaplicę Promnitzów.
• Nieopodal kościoła odnajdziemy gotycką plebanię i gotycko-renesansowy budynek nadintendentury. Dzisiaj mieści się tutaj archiwum miejskie.
• Dzwonnica z XIV wieku. Wysokość 28 metrów. Jest to dawna gotycka baszta obronna z początków XIV wieku, która została podwyższona i zaadoptowana na dzwonnicę w XVI wieku.
• Kościół pw św. Piotra – wczesnogotycki z drugiej połowy XIII wieku. Zbudowany z kamienia polnego. Jednonawowy z węższym i niższym prezbiterium .
• Ratusz z przełomu XIV i XV w., z renesansowym portalem .
• Warte uwagi są kamieniczki otaczające rynek oraz stojące przy ulicy Bolesława Chrobrego – głównej arterii handlowej miasta. Najstarsze pochodzą z XVII stulecia.
• Pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich, częściowo odrestaurowane, fragmenty murów, dwie wieże
• Zielony Las, ulubione miejsce weekendowych spacerów mieszkańców, przylega do południowych granic miasta. Sporą atrakcją lasu są trzy wieże, m.in. przeciwpożarowa, widokowa, zbudowana przed wojną na najwyższym wzgórzu Wzniesień Żarskich (227 m n.p.m.), oraz "Wieża Promnitza". W pogodne dni można podziwiać z nich panoramę miasta oraz Karkonoszy .

Dzielnice i osiedla Żar

Miasto jest jednolitą gminą o statusie miejskim, bez prawnego podziału jej terytorium na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku), czyli na jednostki pomocnicze gminy . Jednakże w mieście istnieje zwyczajowy podział poszczególnych jego części wynikający ze względu na położenie tych terenów oraz z pewnych uwarunkowań historycznych i urbanistycznych. Dzielnice i osiedla mieszkaniowe nie stanowią oficjalnego podziału administracyjnego miasta. Są to nazwy zwyczajowe, które są powszechnie używane przez mieszkańców.

Dzielnice:

• Śródmieście
• Zatorze
• Kunice
• Lotnisko
• Koszary

Osiedla mieszkaniowe:

• Osiedle Moniuszki
• Osiedle Na Zatorzu
• Osiedle Lotnisko
• Osiedle Zawiszy Czarnego
• Osiedle Sportowa
• Osiedle Odbudowane

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[5]:

Według danych z roku 2002^[6] średni dochód na mieszkańca wynosił 1258,39 zł.

Religia

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej
  • Parafia pw. Miłosierdzia Bożego , ul. Lubelska 9
  • Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusowego , pl. Wyszyńskiego 4
  • Parafia pw. św. Józefa Oblubieńca , ul. Szymanowskiego 4
  • Parafia pw. Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny , l. 11 listopada 30
• Kościół Polskokatolicki
  • Parafia pw. Dobrego Pasterza, pl. Wyszyńskiego 9
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia w Żarach, pl. Wyszyńskiego 7
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Żarach, ul. Podchorążych 14a
• Filia w Żarach Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu
  • Synagoga w Żarach , ul. Zaułek Klasztorny
• Zbór Świadków Jehowy
  • Sala królestwa: ul.Bohaterów Getta 7

Urodzeni w Żarach

• Bożenna Bukiewicz , polityk
• Sebastian Dudek , piłkarz
• Jolanta Fedak , polityk
• Jacek Filipiak , reżyser filmowy(Świadek Koronny)
• Zbigniew Izdebski , polski pedagog i seksuolog
• Antoni Jaszczak , nauczyciel akademicki i były minister budownictwa
• Mariusz Liberda , piłkarz, bramkarz
• Andrzej Niedzielan , piłkarz
• Janusz Rewiński , polski aktor
• Katarzyna Senyk, dziennikarka, prowadzi " Wiadomości " w TVP1
• Tadeusz Ślusarski , mistrz olimpijski w skoku o tyczce
• Józef Tracz , polski zapaśnik, medalista olimpijski
• Mieczysław Tracz , zapaśnik. Starszy brat Józefa Tracza
• Andrzej Tychowski, piłkarz
• Agata Szewioła , polska modelka, Miss Polski 2010
• Ernestyna Winnicka , aktorka (Plebania)
• Paweł Wójcik , dziennikarz, komentator sportowy

Gospodarka i przemysł

Żary są znaczącym ośrodkiem przemysłowym. Położenie w pasie przygranicznym ma duży wpływ na rozwój gospodarczy miasta. Bogate tradycje przemysłowe wraz z korzystnymi warunkami rozwoju, stworzonymi przez władze Żar, sprawiły, że żarskie firmy szybko dostosowały się do nowych warunków ekonomicznych. Coraz większą rolę odgrywa w Żarach przemysł drzewny, elektryczny, metalowy oraz materiałów budowlanych. W wiele żarskich firm zainwestowali obcokrajowcy, korzystając z wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Zainwestowany kapitał zagraniczny to do tej pory około 350 mln dolarów . Żary zajmują 26. miejsce wśród najbardziej atrakcyjnych dla inwestorów miast powiatowych w rankingu sporządzonym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową . W 2006 r. zajęły 2 miejsce w rankingu gmin miejskich i miejsko – wiejskich ogłoszonym przez gazetę " Rzeczpospolita ".

W ostatnich latach w Żarach uległa zmianom organizacja handlu . Poza istniejącymi do tej pory placówkami (często były to małe sklepy), pojawiły się duże markety, prowadzone przez międzynarodowe koncerny . Małe i średnie firmy (często rodzinne), których liczba sięga 5000^[], odgrywają bardzo dużą rolę w mieście. Większość z tych firm nastawiona jest na działalność usługową i handlową. W ostatnich latach w Żarach znacząco wzrosła liczba restauracji oraz miejsc hotelowych, co umożliwia rozwój ruchu turystycznego, przede wszystkim tzw. turystyki przejazdowej.

Komunikacja

Miasto leży ok. 10 km od drogi krajowej nr 18 ( trasa europejska E36 ), na przecięciu się dróg krajowych nr 12 i nr 27 . Otoczone jest obwodnicą oddaną do użytku 12 grudnia 2005 .

Do Berlina jest ok. 180 km, do Wrocławia 150 km. W pobliżu, ok. 25-40 km, znajdują się cztery przejścia graniczne do Niemiec: Zasieki , Olszyna , Łęknica , Przewóz . Przez miasto biegnie szlak kolejowy z Wrocławia – Legnica – Małomice – Żagań – Żary – Forst – Chociebuż – Berlin.

W okresie przed druga wojną miasto posiadało interesującą sieć podmiejskiej kolei elektrycznej, powiązanej z tutejszym zagłębiem wydobywczym węgla brunatnego . Jako, że na zelektryfikowanych liniach wąskotorowych prowadzono przewozy pasażerskie, można mówić o istnieniu tramwajów podmiejskich w przedwojennych Żarach.

Komunikację autobusową w mieście obsługuje MZK Żagań oraz PKS Żary , a podmiejską zapewnia PKS Żary. Ważniejsze linie obsługiwane przez tę firmę to linie z Żar do: Poznania, Wrocławia, Gorzowa Wielkopolskiego, Zakopanego oraz lokalne do Żagania, Zielonej Góry, Gubina i Łęknicy.

Sport i rekreacja

Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów sportowych. Do tych ważniejszych należą:

• Kryta Pływalnia WODNIK ul. Telemanna,
• Klub Sportowy Promień Żary ul. Zwycięzców,
• Klub Sportowy Unia Kunice Wojska Polskiego 56
• Miejski Ludowy Klub Sportowy AGROS ( sekcja zapaśnicza i lekkoatletyczna )
• Stadion "Syrena" ul. Leśna,
• Kąpielisko "Leśna" ul. Leśna,
• Kręgielnia "Pod Papugami" ul. Telemanna,
• Kryte lodowisko ul. Telemana
• a także kompleksy boisk, dwie nowoczesne pełnowymiarowe hale sportowe, siłownie, kryte i otwarte korty tenisowe oraz skatepark.

Kluby: [1] zapaśniczy , piłkarskie: II i III liga, piłki ręcznej, [2] lekkoatletyczny, unihokeja, brydżowy, szachowy.

Media w Żarach - radio, gazety i telewizja

• Radio - najsilniejsze stacje w Żarach
  • Radio Eska [3] (106.6 FM)
  • Radio Złote Przeboje (94.4 FM)
• Nadajniki tych stacji znajdują się na wieży wodociągowej w rynku na ul. Lotników.

• Z okolicznych miejscowości dociera sygnał innych stacji - wymienione najsilniejsze:
  • Polskie Radio Program III (87.8 FM),
  • Polskie Radio Program I (91.2 FM),
  • RMF FM (94,8 FM),
  • RadioZET (97,5 FM),
  • Radio Maryja (101,2 FM),
  • Polskie Radio Program II (104.7 FM),
  • Radio Zachód (106,0 FM).
• Wszystkie te stacje mają swoje nadajniki na RTCN Wichów .

• Ciekawostka - W przyszłości w Żarskim eterze pojawi się rozgłośnia radiowa na częstotliwości 96,5 FM [4] .

• Gazety w regionie
  • Gazeta Regionalna
  • Gazeta Lubuska

• Telewizja
  • Lokalna telewizja TVL - Telewizja Lubuska w sieci Vectra.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa nr. 1 Im.Fryderyka Chopina. ul. Szymanowskiego 8
• Szkoła Podstawowa nr. 2 ul. Witosa 25 /Zapolskiej 12
• Szkoła Podstawowa nr. 3 9 Maja 8
• Szkoła Podstawowa nr. 5 Częstochowska 15a-b
• Szkoła Podstawowa nr.8 Im.Bolesława Chrobrego Ul.Partyzantów 9
• Szkoła Podstawowa nr. 10 Pułaskiego 4
• Społeczna Szkoła Podstawowa Broni Pancernej 5
• Katolicka Szkoła Podstawowa Kalinowskiego 15
• Gimnazjum nr 1 ul. Staszica 16
• Gimnazjum nr 2 ul. Broni Pancernej 8
• Gimnazjum nr 3 ul. Okrzei 19
• Gimnazjum nr 4 ul. Pułaskiego 4
• Społeczne Gimnazjum ul. 11 Listopada 33
• Katolickie Gimnazjum ul. O. R. Kalinowskiego 15
• Gimnazjum Specjalne ul. Spokojna 2
• Gimnazjum Specjalne – Zespół Szkół Specjalnych pl. Inwalidów 12
• I LO im. B. Prusa – ZSO ul. Podwale 16
• Społeczne Liceum Ogólnokształcące ul. 11 Listopada 33
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące ul. O. R. Kalinowskiego 15
• Zespół Szkół Ekonomicznych ul. Długosza 23
• Zespół Szkół Samochodowych ul. 9 Maja 9
• Zespół Szkół Rolniczych ul. Górnośląska 26
• Zespół Szkół Budowlanych ul. Górnośląska 2
• Zespół Szkół Ogólnokształcących i Technicznych ul. Zielonogórska 23
• Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna

Zobacz też

• Kopalnia Węgla Brunatnego Sieniawa
• Synagoga w Żarach
• Synagoga w Żarach (ul. Zaułek Klasztorny)
• Stary cmentarz żydowski w Żarach
• Nowy cmentarz żydowski w Żarach

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

Przypisy