Ozdobna postać Świętego Mikołaja
Święty Mikołaj (
ang.
Santa Claus, Father Christmas) – postać starszego mężczyzny z brodą ubranego w czerwony strój, który wedle różnych legend i bajek w okresie świąt
Bożego Narodzenia
rozwozi dzieciom prezenty saniami ciągniętymi przez zaprzęg reniferów. Według różnych wersji zamieszkuje wraz z grupą
elfów
Laponię
lub
biegun północny
.
Dzięki sprawnej promocji praktycznie zastąpił on w powszechnej świadomości tradycyjny wizerunek
świętego Mikołaja biskupa
.
Obecnie powszechna forma tej postaci wywodzi się z kultury brytyjskiej i amerykańskiej, gdzie jest jedną z atrakcji bożonarodzeniowych. W większej części Europy, w tym w Polsce, dzień Świętego Mikołaja obchodzony jest tradycyjnie
6 grudnia
jako wspomnienie świętego Mikołaja, biskupa
Miry
. Rankiem tego dnia dzieci, które przez cały mijający rok były grzeczne, znajdują prezenty, ukryte pod poduszką, w buciku lub w innym specjalnie przygotowanym w tym celu miejscu (np. w skarpecie).
Na skutek przenikania do europejskiej tradycji elementów kultury anglosaskiej (w szczególności amerykańskiej) także w Europie Święty Mikołaj utożsamiany jest coraz częściej z
Bożym Narodzeniem
i świątecznymi prezentami.
Historia postaci
Święty
Mikołaj, biskup Miry
, ze względu na przypisywane mu legendą uczynki (m.in. cały majątek rozdał biednym), został pierwowzorem postaci rozdającej prezenty dzieciom. Przedstawiany jako starzec z okazałą brodą, często w
infule
i
pastorałem
, z workiem prezentów i pękiem rózeg w ręce. 6 grudnia (w rocznicę śmierci świętego) grzecznym dzieciom przynosi prezenty (zwykle słodycze), a niegrzecznym (na ostrzeżenie) rózgę.
Jedna z legend głosi, że pewien człowiek, który popadł w nędzę, postanowił sprzedać swoje trzy córki do domu publicznego. Gdy biskup dowiedział się o tym, nocą wrzucił przez
komin
trzy sakiewki z pieniędzmi. Wpadły one do pończoch i trzewiczków, które owe córki umieściły przy kominku dla wysuszenia. Stąd w krajach, gdzie w powszechnym użyciu były kominki, powstał zwyczaj wystawiania przy nich bucików lub skarpet na prezenty. Tam, gdzie kominków nie używano, Mikołaj po cichutku wsuwa prezenty pod poduszkę śpiącego dziecka.
Początkowo św. Mikołaj przybywał z południa. W średniowiecznym Amsterdamie
Sinterklaas
przypływał żaglowcem z dalekich ciepłych mórz, a wór z prezentami niósł ciemnoskóry sługa zwany
Zwarte Piet
. Człowiek z ciepłych krajów nie bardzo pasował do zaśnieżonego zimowego pejzażu.[] Toteż gdy w roku 1822 Clemens Clarke Moore napisał poemat, w którym św. Mikołaj przybywa saniami zaprzężonymi w
renifery
z bieguna północnego, wkrótce przyjęło się to do tradycji.
Niezgodności kalendarza gregoriańskiego z kalendarzem juliańskim sprawiły, że dzień św. Mikołaja według starego stylu wypadał blisko dnia Bożego Narodzenia w nowym stylu. Podsunęło to pomysł,[] aby prezenty przynosiło, zamiast świętego, Dzieciątko Jezus. Jezusa przedstawiało ubrane na biało dziecko, worek z prezentami niósł mężczyzna przebrany za mędrca – jednego z trzech, którzy przynieśli dary Dzieciątku. Ten zwyczaj jednak się nie przyjął, mężczyzna znów stał się św. Mikołajem, dziecko zaś zostało jego pomocnicą Śnieżynką. Jednak w niektórych krajach św. Mikołaj został bożonarodzeniowym dziadkiem: Père Noël we Francji, Julemand w Norwegii, Babo Natale we Włoszech.
W kontekście polskim,
Aleksander Brückner
w Encyklopedii Staropolskiej określił to jako zwyczaj późny, miejski, niemiecki. W rzeczywistości jednak zwyczaj obdarowywania się prezentami jest znacznie starszy, archaiczny. Choć bezpośrednich korzeni obdarowywania się prezentami najczęściej doszukujemy się w rzymskich Saturnaliach, to w przypadku Słowian postać swiętego Mikołaja wyraźnie wywodzona jest z kultu
Welesa
, bóstwa związanego z ziemią, zaświatami i magią (a u Germanów analogicznie z
Odynem
)[1][2][3].
Lokalne odpowiedniki
W Rosji św. Mikołaj był również otoczony kultem jako patron uciśnionych i skrzywdzonych, ale przejętą z zachodu postać rozdającą dzieciom prezenty nazwano
Dziadkiem Mrozem
(
ros
Дед Мороз), ze względu na podobieństwo do bajkowej postaci nazywanej Moroz Krasnyj Nos. Zgodnie z tradycją, rozdaje on prezenty wraz ze
Śnieżynką
(
ros.
Снегурочка).
W tradycji bizantyjskiej jego odpowiednikiem jest
Święty Bazyli
, który obdarowuje prezentami dzieci w dniu
1 stycznia
.
W
Wielkopolsce
i na
Kaszubach
prezenty na
Boże Narodzenie
tradycyjnie przynosił
Gwiazdor
, która to postać obecnie zlała się ze świętym Mikołajem.
Mikołaj współcześnie
Święty Mikołaj jako przyjaciel dzieci
Według popularnej
miejskiej legendy
, obecny wizerunek – czerwony płaszcz i czapka – został opracowany w
1930
roku na zlecenie koncernu
Coca-Cola
przez
amerykańskiego
artystę, Freda Mizena, jednak pierwsze wizerunki Mikołaja w tym stroju pojawiły się już w
latach 20.
, kilka lat zanim został użyty w reklamie napoju.[] Na pewno jednak reklama ta pomogła utrwalić w powszechnej świadomości ten kostium świętego. Rok później nowy wizerunek św. Mikołaja przygotował, także na zlecenie
Coca-Coli
, Huddon Sundblom.
Najbardziej charakterystyczny element stroju Świętego Mikołaja - czerwona czapka z białym pomponem, stała się jednym z komercyjnych symboli świąt Bożego Narodzenia.
Współcześnie, ze względów komercyjnych, wizerunek św. Mikołaja jest używany przez handlowców, a okres wręczania prezentów rozciągnął się od imienin Mikołaja do Nowego Roku. Jako postać reklamowa Mikołaj jest popularny w okresie świątecznym także w krajach Azji, dokąd trafił z
USA
. Towarzyszy kończącym rok handlowym promocjom nawet w
Chinach
, gdzie jest znany jako Staruszek Bożonarodzeniowy (圣诞老人).
Adres świętego Mikołaja
Oficjalny urząd pocztowy św. Mikołaja w mieście Drøbak, na południu Norwegii
Listy z życzeniami do świętego Mikołaja dzieci mogą wysyłać na adresy trzech urzędów pocztowych:
Zobacz też
Literatura przedmiotu
- Nicola Lagioia, Babbo Natale. Dove si racconta come la Coca-Cola ha plasmato il nostro immaginario Fazi, 2005,
- Arnaud D'Apremont, La vera storia di Babbo Natale, L'Età dell'Acquario, 2005,
- Claude Lévi Strauss, Babbo Natale giustiziato, Sellerio, 2002,
- Michael G. Ploog, Babbo Natale. La leggenda di Santa Claus, Alessandro, 2001,
- Claudio Corvino, Erberto Petoia, Storia e leggende di Babbo Natale e della Befana, Newton Compton, 1999,
- Claudia Maschio, Storia e magia del Natale: Alla scoperta di origini, tradizioni, fiabe e leggende, Edit Junior, 2005,
- David Sedaris. The Santaland Diaries and Seasons Greetings: Two Plays. New York: Dramatists Play Service, 1998.
- Phyllis Siefker, Santa Claus, Last of the Wild Men, McFarland & Company, 1997,
- Carlo Sacchettoni, La storia di Babbo Natale , Edizioni Mediterranee, 1996,
- Elvira Stefania Tiberini, Da san Nicola a santa Claus: un'analisi antropologica, Bagatto, 1987,
- Raymond Briggs, Babbo Natale, Einaudi Ragazzi, 1974,
Przypisy
Linki zewnętrzne
