Świerk pospolity
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	świerk
Gatunek	świerk pospolity
Nazwa systematyczna
Picea abies ( L. ) H. Karst
Deut. Fl. 324. 1881
Synonimy
Picea excelsa (Lam.) Link 1841 Picea montana Schur 1851 Picea rubra A.Dietr. 1824 Picea vulgaris Link 1830 Pinus excelsa Lam. 1778
Status ochronny
Kategoria zagrożenia ( CzKGZ ) EX EW CR EN VU NT LC Kategoria: niższego ryzyka
Zasięg występowania

Świerk pospolity (Picea abies ( L. ) H.Karst) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Jest to jedyny gatunek świerka występujący naturalnie w Polsce . Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej i zachodniej Polsce (tzw. pas bezświerkowy). Zasięg tego gatunku rozciąga się na północy Europy od Norwegii do Rosji , występuje także w Alpach , Sudetach , Karpatach oraz na Bałkanach . Na wschodzie sięga Uralu , gdzie stopniowo wypiera go świerk syberyjski (Picea obovata). Północna granica występowania przebiega w Norwegii (70°N).

Na niektórych obszarach Ameryki Północnej świerk pospolity zadomowił się, jednak nie jest na tyle ekspansywny, aby został uznany za gatunek inwazyjny.

Morfologia

Pokrój

Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo.

Szyszka

Kora

Pień

Osiąga wysokość 40–50 m, średnica pnia do 1,5 m. Kora czerwonobrązowa lub szarobrązowa, początkowo gładka, z wiekiem łuskowata.

Drewno

O przyjemnym, jasnożółtawym zabarwieniu, miękkie.

Liście

Krótkie (1–3 cm), zaostrzone igły o kwadratowym przekroju poprzecznym. Ułożone równomiernie na gałęziach. Utrzymują się na gałązkach przez 5-7 lat.

Kwiaty

Drzewo jednopienne , kwitnie wiosną. Kwiaty żeńskie czerwonofioletowe, szyszeczkowate, długości 2 cm, wyrastają pionowo na końcach pędów. Kwiaty męskie to podłużne kotki, żółte, długości 1–1,5 cm, zwisają blisko końca pędu.

Szyszki

Długie (10–15 cm), gładkie i zwisające. Początkowo zielone, później jasnobrązowe. Opadają w całości. Nasiona brązowe lub czarne o długości 2-5 mm posiadają podłużne skrzydełka długości 1-2 cm. Nasiona świerka stanowią istotne źródło pożywienia wielu ptaków i mniejszych zwierząt leśnych, w tym dzięciołów , wiewiórek i ryjówek .

Korzeń

Wyróżnia się wyjątkowo płytkim i rozległym systemem korzeniowym (tzw. system talerzowy), wskutek czego jest podatny na wywroty (wiatrowały).

Pokrój drzewa

Ekologia

W górach bory świerkowe tworzą piętro regla górnego (piętro górskie wyższe) występując na obszarach do 2200 m n.p.m. W tajdze tworzy lasy mieszane z brzozą i sosną . Szkodzą mu przymrozki , susze , upały i silny wiatr . Świerk ma większe wymagania glebowe, aniżeli sosna. Lepiej rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Preferuje luźne, świeże, wilgotne gleby gliniaste. Wymaga większej wilgotności gleby i powietrza. Wrażliwy na przymrozki. Mało odporny na działanie wiatru, ze względu na płytko rozwijający się system korzeniowy oraz gęstej koronie, najczęściej o dużej średnicy, która zwiększa możliwość wywrotów. Niebezpieczeństwo to wzrasta szczególnie przy nagłym odsłonięciu drzewostanu lub/i jego szybkim i silnym przerzedzeniu. Świerk dobrze znosi ocienienie – jest gatunkiem cienioznośnym.

Drzewostany świerkowe są cieniste, pod okapem świerków jest niższa temperatura aniżeli w otoczeniu oraz większa wilgotność powietrza. Słabsze są też prądy powietrza, odkłada się więcej ściółki, a do gleby dochodzi mniej opadów, których znaczny procent jest zatrzymywany w koronach drzew. Świerki mają tendencję do zakwaszania gleb, na których rosną.

Zastosowanie

• Świerk pospolity jest ważnym źródłem lekkiego drewna . Używany jest do pozyskiwania celulozy oraz w budownictwie .
• Wykorzystywany do konstrukcji pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych.
• Uprawiany z przeznaczeniem na drzewko bożonarodzeniowe .
• Roślina ozdobna – w wielu odmianach sadzona w parkach i ogrodach.

Zmienność

Na południowych krańcach zasięgu świerk pospolity intensywnie krzyżuje się ze świerkiem syberyjskim (Picea obovata) dając Picea × fennica. Mieszańce wykazują różną gradację cech pośrednich, co utrudnia jednoznaczne ustalenie granic występowania obydwu gatunków. W niektórych pracach świerk syberyjski jest uznawany za podgatunek świerka pospolitego. Jednak w typowych formach drzewa te znacznie się różnią, świerk syberyjski ma krótsze szyszki, długości 5–10 cm, z zaokrąglonymi łuskami.

Populacje świerka pospolitego w południowo-wschodniej Europie mają z reguły dłuższe szyszki z bardziej zaostrzonymi łuskami. Czasem wyodrębniane są jako Picea abies var. acuminata, jednak w znaczącej większości cechy pokrywają się z resztą zasięgu.

P. abies 'Cupressina'

Wyhodowano szereg odmian ogrodowych, różniących się m.in. pokrojem i barwą igieł, w tym:

• P. abies 'Barryi'
• P. abies 'Birdnest'
• P. abies 'Cupressina'
• P. abies 'Inversa' – pokrój płaczący, z pędami bocznymi przylegającymi do pnia, młode szyszki karminowe.
• P. abies 'Nidiformis'

Ciekawostki

• Najstarszy świerk w Polsce (350 lat) rośnie w Strzelcach Opolskich , a najwyższy w Zawoi na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego .
• Uważa się, że legendarne skrzypce Stradivariusa zawdzięczają swój niespotykany dźwięk między innymi szczególnym własnościom drewna świerkowego z Czech, z którego zostały wykonane.
• Świerki istebniańskie, z których pozyskuje się drewno używane w lutnictwie (nazywane drewnem rezonansowym) charakteryzują się gonną strzałą i równomiernym rozmieszczeniem cewek. Istebna znajduje się na pograniczu polsko-czesko-słowackim.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Świerk z Puszczy Białowieskiej (prawdopodobnie najwyższy ze znanych w Polsce)