Światowid
Czas powstania	IX w.
Miejsce przechowywania	Muzeum Archeologiczne w Krakowie

Światowid ze Zbrucza, Idol ze Zbrucza, Bałwan ze Zbrucza – potoczna nazwa kamiennego posągu z około IX-X wieku, wydobytego w 1848 roku z rzeki Zbrucz (lewego dopływu Dniestru ), w pobliżu wsi Liczkowce koło Husiatyna na Podolu .

Posąg wykonany jest z wapienia , ma wysokość 2,57 m, posiada niemal kwadratowy przekrój szerokości 29-30 cm i waży ok. pół tony. Obecnie (od 1851 ) znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie .

Przeprowadzone w latach 80. XX wieku badania B.O. Timoszczuka i I.P. Rusanowej wykazały, że posąg prawdopodobnie mógł znajdować się pierwotnie na położonej niedaleko Zbrucza górze Bohod (Bogit), gdzie odkryto kamienny krąg z ośmioma ogniskami i miejscem na czworokątny posąg. Dzięki analizie chemicznej wykryto ślady pokrywającej niegdyś posąg czerwonej farby^[1]. Pomimo autentyczności posągu, jego etniczna atrybucja wśród niektórych uczonych jest nadal sporna, i przypisywana często ludom tureckim , trackim ^[2], irańskim lub Waregom ^[3], a nie Słowianom .

Układ

Posąg zdobią płaskorzeźby ułożone w trzy poziome pasy. Cztery górne figury połączone są wspólnym kapeluszem. Na stronie A u góry znajduje się postać z rogiem w prawej ręce, w środkowym pasie zaś figura żeńska. Na stronie B widnieje postać z pierścieniem (lub naramiennikiem), pod którą znajduje się figura żeńska. Na stronie C umieszczono mężczyznę z szablą u pasa i konia, zaś poniżej nich figurę męską. Na stronie D znajduje się postać męska bez atrybutów, pod nią figura tejże płci. W pasie dolnym posągu umieszczona jest postać z rękami wyciągniętymi do góry. Nie przedstawiono jej na stronie D, gdzie znajduje się jedynie niewielki wizerunek koła.

Symbolika

Detale posągu

Replika Światowida ze Zbrucza w Krakowie obok Wawelu

Znaczenie ideowe posągu jest przedmiotem sporów. Powszechnie przyjęty dawniej pogląd, że posąg przedstawia "Światowida" (czyli poprawnie połabskiego Świętowita ), wydaje się obecnie nie do końca trafiony, gdyż wedle zachowanych opisów kronikarskich jego wyobrażenia różniły się znacznie od słupa zbruczańskiego.

Według koncepcji przedstawionej przez Borysa Rybakowa górny pas posągu wyobraża główne bóstwa słowiańskiego panteonu, kolejno: postać z rogiem Mokosz , postać z pierścieniem Ładę , postać z mieczem i koniem Peruna , zaś postać bez atrybutów Dadźboga . Rybakow posąg jako całość utożsamiał z Rodem , jego zdaniem naczelnym bóstwem słowiańskim. Zdaniem Leszka Pawła Słupeckiego intepretacji takiej przeczy wspólny kapelusz, a cztery postaci wyobrażają cztery aspekty Peruna . Postać u dołu posągu powszechnie utożsamiana jest z Welesem / Trzygłowem .

Przypisuje mu się również ikonograficzne wyobrażenie wszechświata. Powszechnie interpretuje się pas górny jako sferę niebiańską, środkowy jako świat zamieszkany przez ludzi, zaś dolny utożsamiany jest z podziemiami; sam zaś posąg uważany jest za symboliczne przedstawienie axis mundi . Zdaniem uczonych falliczny kształt posągu związany jest z ideą płodności.

Ciekawostki

Kamienna replika Światowida ze Zbrucza znajduje się w Krakowie na przeciwko Wawelu, u zbiegu ulicy św. Idziego i Drogi Do Zamku.

Zobacz też

• Świętowit
• Świętowit woliński
• Mitologia Słowian
• Słowianie
• Liczkowce

Przypisy

Bibliografia

• Kotlarczyk J., Tryumfalny słup słonecznego boga w: Z otchłani wieków 1987 (r. 53), s. 36-41;
• Kozłowski R., Badania technologiczne posągu Światowida z Muzeum Archeologicznego w Krakowie w: Materiały archeologiczne 1964, t. V, s. 61-67;
• Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2007;
• Szyjewski A., Religia Słowian, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.

Linki zewnętrzne

• Muzeum Archeologiczne w Krakowie
• Galeria