Łowiectwo (gospodarka łowiecka) – zespół planowanych i skoordynowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i leśną . Współcześnie łowiectwo jest rozpatrywane w szerokim kontekście, określanym też jako gospodarka łowiecka. Obejmuje ona: hodowlę i ochronę zwierzyny oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub odłowów, a następnie wprowadzenie do obrotu gospodarczego.

Ambona myśliwska, podstawowe urządzenie łowieckie do obserwacji i polowania

Łowiectwo w Polsce

Łowiectwo w obecnym kształcie ma stosunkowo krótką historię, zaś historią "łowów" (inaczej polowania) sięga epoki człowieka pierwotnego .

Łowy – polowanie było jedną z najważniejszych czynności pierwotnych ludzi przez wiele tysiącleci. Nie było wówczas pojęcia "własności" i zwierzyna była niczyja. Polowania były głównym źródłem utrzymania i przeżycia ludzi – oprócz pożywienia pozyskiwano w ten sposób skóry na okrycia, a kości i rogi na proste narzędzia. Na przestrzeni wieków, w wyniku zachodzących zmian cywilizacyjnych jak i społecznych, z powodu trzebienia puszcz , rozwoju rolnictwa , polowania przestały być głównym zajęciem człowieka, a stały się okazją do wykazania swojej siły, zręczności i męstwa w bezpośrednich spotkaniach z dzikim zwierzem. Poczynając od ok. X w. łowy zaczęły być w coraz większym stopniu przywilejem ludzi tzw. "dobrze urodzonych", cesarzy, królów, duchowieństwa i rycerstwa. Łowy stały się również głównym źródłem zaopatrzenia wojsk podczas wypraw wojennych.

Od tego też czasu datują się pierwsze ograniczenia w zakresie łowieckim, które nie miało na celu "ochrony dzikiego zwierza" lecz przede wszystkim zabezpieczenia interesów i przywilejów jednostek i grup społecznych. Ówczesne przepisy prawne wydawali jedynie władcy, którzy posiadali nieograniczone prawa polowań. Głównym przywilejem władców były tzw. "łowy wielkie" ('venatio magna') czyli polowania na "grubego zwierza" ( tura , żubra , dzika , jelenia , niedźwiedzia ) natomiast tzw. "łowy małe" ('venatio parva') czyli polowania na "drobnego zwierza" ( ptactwo , lisy , bobry , zające ) mogli uprawiać nawet poddani.

W XIII w. na skutek licznych nadań łowieckich oraz przechodzenia tych uprawnień na dostojników i duchowieństwo , monopol panujących stopniowo wygasa i tak już w XV w. , przywilej ten należy prawie wyłącznie do rycerstwa i jest ściśle powiązany z własnością gruntów . Wtedy właśnie wydawane są pierwsze przepisy wykazujące troskę właściciela o utrzymanie pogłowia zwierzyny, zwłaszcza grubej, tej ginącej. Dowodem tego jest edykt króla Zygmunta III z roku 1597 zakazujący poddanym z okolic Jaktorowa użytkowania łąk , po to, aby: " turowie , zwierz nasz mieli swe dawne stanowiska".

Wyłączność polowania możnowładców ziemskich obwarowana była wieloma przepisami, niekiedy bardzo surowymi. I tak np. według postanowień Statutu I Litewskiego z 1529 roku, pojmanie człowieka na polowaniu w cudzej puszczy z urzędu kończyło się skazaniem na śmierć : "a jeśliby strzelca pojmano nad zwierzem ubitym w cudzej puszczy, wtedy ma wiedzion być do urzędu, a z urzędu ma być na śmierć skazan jako inni złodzieje ". W wieku XVI tj. w okresie rozkwitu ustawodawstwa łowieckiego kary te złagodzono, lecz w dalszym ciągu były one surowe. Wydane kolejno w latach 1529 , 1566 i 1588 trzy tzw. Statuty Litewskie utrzymały się, aż do roku 1775 , kiedy to wydano ustawę łowiecką, która była ostatnim takim aktem prawnym wydanym w Polsce przedrozbiorowej.

W okresie rozbiorów, w różnych częściach byłej Polski, obowiązywały prawa łowieckie państw rozbiorowych. Dopiero w roku 1927 mocą rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej unormowano ponownie sprawy łowieckie w Polsce okresu międzywojennego . Zawarte tam przepisy w dalszym ciągu wiązały prawo polowań z własnością gruntu.

Według obecnego prawa łowieckiego (Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie. Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 jednolity tekst z uwzględnieniem zmian z dnia 26.07.2001 r. Dz. U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1366 oraz z dnia 20.06.2003 r. Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984 , gospodarowanie zwierzyną należy do państwa , a jego podstawą stanowią odpowiednie plany hodowlane. Ustawa ta wskazuje bardzo wyraźnie na konieczność ochrony i hodowli zwierzyny dla potrzeb ogólnospołecznych jak również wskazuje na wpływy zmieniających się uwarunkowań społecznych i ekonomicznych na stosunek człowieka do przyrody , a w tym do łowiectwa.

Biologia i ekologia zwierząt łownych

Zwierzynę dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

• zwierzynę grubą, do której zaliczamy: żubry , łosie , jelenie , daniele , sarny , muflony , dziki , rysie , wilki i dropie . Zwierzynę grubą dzieli się na:
  • zwierzynę płową – łosie, jelenie, jelenie sika, daniele i sarny
  • zwierzynę czarną – żubry, dziki i muflony
• zwierzynę drobną (pozostała zwierzyna, nie będąca zwierzyną grubą), do której zaliczamy: lisy , jenoty , borsuki , wydry , kuny leśne , tchórze , wiewiórki , piżmaki , zające szaraki , króliki , głuszce , cietrzewie , jarząbki , bażanty , kuropatwy , przepiórki , czaple siwe , słonki , dubelty , kszyki , bekasiki , derkacze , bataliony , łyski , dzikie gęsi , dzikie kaczki , grzywacze , kwiczoły , paszkoty .

Ochrona gatunkowa zwierząt

Hodowla zwierząt łownych

Gospodarstwo łowieckie jest częścią gospodarstwa leśnego lub też rolnego i jest ich uboczną produkcją, a więc hodowla zwierząt łownych musi być realizowana w ten sposób, aby nie utrudniać i nie zmniejszać produkcji głównej. W zależności od charakteru i rodzaju zagospodarowywanego terenu łowieckiego zwanego obwodem łowieckim lub też łowiskiem , zaplanować i realizować należy nie tylko ochronę zwierząt łownych, a więc osiągnięcia na jednostce powierzchni określonej liczby (pogłowia) zwierząt łownych, ale przede wszystkim dążyć musimy do ochrony środowiska (biotopu) w jakim zwierzyna ta bytuje. Poza głównym celem jakim jest hodowla zwierzyny, istnieją nie mniej ważne cele poboczne jak niematerialne korzyści z prawidłowo zagospodarowanego i zdrowego środowiska naturalnego w postaci doznań estetycznych i duchowych, a także kultywowania tradycji i zwyczajów myśliwskich.

Pozyskiwanie zwierząt łownych

Zgodnie i według prawa łowieckiego pozyskanie zwierząt łownych to "polowanie", poprzez które rozumie się: tropienie, ściganie, strzelanie oraz odławianie dozwolonymi metodami, żywej zwierzyny celem wejścia w jej posiadanie. A więc zgodnie i według prawa łowieckiego wszelkie legalne pozyskanie zwierzyny jest polowaniem. Zwykle polowanie kojarzymy przede wszystkim ze strzelaniem, a pozyskiwanie zwierzyny żywej z odłowami.

Końcowym efektem racjonalnej hodowli zwierzyny grubej i drobnej jest uzyskanie zdrowych i dobrze rozwiniętych zwierząt o optymalnym ciężarze tuszy i najokazalszych trofeach.

Zabiegiem zmierzającym do osiągnięcia powyższego celu jest przeprowadzanie odstrzałów hodowlanych, mających na celu przede wszystkim usunięciem z łowiska:

• zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli (sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie),
• zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie celem dostosowania jej pogłowia do realnej pojemności łowiska , jego możliwości pokarmowych i utrzymania właściwego stosunku płci.

Odstrzały hodowlane można podzielić na następujące rodzaje:

• odstrzały sanitarne,
• odstrzały redukcyjne,
• odstrzały selekcyjne.

Zgodnie z prawem łowieckim polować wolno tylko i wyłącznie na terenach obwodów łowieckich, a więc polowanie na terenach nie wchodzących w skład obwodów łowieckich jest zabronione i może odbywać się tylko na podstawie specjalnego zezwolenia ministra rolnictwa i leśnictwa. Polowanie w obwodzie łowieckim może być wykonywane na podstawie zatwierdzonego planu hodowlano-łowieckiego. Częścią składową takiego planu jest min. plan odstrzału zwierzyny.

Polowania dzielą się na:

• polowanie indywidualne, gdzie rozróżniamy polowania:
  • polowanie na deptaka bez lub z psem myśliwskim,
  • polowanie na czatach ,
  • polowanie z podchodu,
  • polowanie z podjazdu,
  • polowanie po tropie,
  • polowanie na wabia,

• polowanie zbiorowe, które dzielą się na:
  • polowanie polne,
  • polowanie wodne,
  • polowanie leśne na zwierzynę drobną,
  • polowanie leśne na zwierzynę grubą,
  • polowanie na dziki z psami

• sokolnictwo , czyli polowanie z ptakami łowczymi,

Broń i akcesoria myśliwskie

Broń myśliwską dzielimy na:

a) śrutową

 - dubeltówka - broń o dwu gładkich lufach ułożonych poziomo - bock(nadlufka) - broń o dwu gładkich lufach ułożonych pionowo - powtarzalną - jednolufowa, tzw pump action - samopowtarzalną - jednolufowa tzw automat śrutowy

b) kulową

 - sztucer jednolufowy - łamany, powtarzalny(repetier), samopowtarzalny - sztucer dwulufowy - górski(dwie lufy w różnych kalibrach), ekspress(dwie lufy w tym samym kalibrze)

c) kombinowaną

 - kniejówka - jedna lufa gładka i jedna gwintowana ułożona poziomo lub pionowo, w przypadku ułożenia pionowego lufa kulowa może być lufą górną lub dolną - dryling - broń o trzech lufach, dwu gładkich i jednej gwintowanej lub odwrotnie(ekspress dryling) - firling - broń o czterech lufach

Akcesoria myśliwskie potrzebne na polowaniu to min luneta na broni, lornetka, nóż myśliwski.

Psy myśliwskie

Pies od pradziejów był towarzyszem i pomocnikiem pierwotnego łowcy w jego polowaniach na zwierzynę. Poprzez świadomy dobór genetyczny , człowiek wykorzystując wrodzone pasje łowieckie psa, wyselekcjonował i wyhodował różne rasy tzw. psów użytkowych w tym wyspecjalizowanych do polowania.

Za psy myśliwskie uznawane są:

• aportery w tym:
  • Chesapeake Bay retriever
  • Curly coated retriever
  • Flat coated retriever
  • Golden retriever
  • Labrador retriever
  • Nova Scotia Duck Tolling Retriever

• legawce w tym:
  • Wyżeł niemiecki krótkowłosy
  • Wyżeł niemiecki szorstkowłosy
  • Wyżeł niemiecki długowłosy
  • Wyżeł angielski
  • Pointer
  • Seter irlandzki
  • Seter angielski
  • Seter szkocki

• płochacze w tym:
  • Cocker spaniel angielski
  • Springer spaniel angielski
  • Springer spaniel walijski
  • wachtelhund

• gończe w tym:
  • Ogar polski
  • Gończy polski

• posokowce w tym:
  • Posokowiec hanowerski
  • Posokowiec bawarski

• norowce w tym:
  • Jamnik krótkowłosy
  • Jamnik szorstkowłosy
  • Jamnik długowłosy
  • Niemiecki terier myśliwski (jagterier)
  • Terier szkocki
  • Foksterier krótkowłosy
  • Foksterier szorstkowłosy

Planowanie łowieckie

Prawo łowieckie

Prawo łowieckie to zbiór aktów prawnych regulujących szeroko pojęte łowiectwo a więc samo polowanie i zasady jego wykonywania, gospodarkę łowiecką, ochronę przyrody i ochronę zwierząt, broń i amunicję mysliwską.

Prawo łowieckie

Podstawowym aktem prawnym jest wydane w formie ustawy Prawo Łowieckie (Dz.U. 1995 nr 147 poz. 713 – Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie.) regulujące zagadnienia związane z łowiectwem, gospadarką łowiecką, funkcjonowaniem Polskiego Związku Łowieckiego oraz kół łowieckich, strażą łowiecką, wykonywaniem polowania (potocznie polowaniem), szkodami łowieckimi oraz przepisami karnymi związanymi bezpośrednio z łowiectwem.

Dodatkowe akty prawne

Zagadnienia związane z łowiectwem poza Ustawą Prawo Łowieckie regulowane są różnież poprzez szereg dodatkowych dokumentów prawnych takich jak:

• Ustawa z dnia 21 maja 1999. O broni i amunicji. Dokument reguluje zagadnienia związane z bronią i amunicją myśliwską oraz strzelnicami myśliwskimi.
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997. O ochronie zwierząt.
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997. O zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej
• Ustawa z dnia 16 października 1991. O ochronie przyrody.
• Ustawa z dnia 28 września 1991. O lasach.
• Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985. O rybactwie śródlądowym.

Do poszczególnych ustaw wydawane są szczegółowe rozporządzenia.

Szkody łowieckie i odszkodowania

Etyka łowiecka

Etyka łowiecka stanowi zbiór zasad moralnych (kodeks etyczny), zawierający wzorce postępowania wobec: zwierzyny, myśliwych , pomocników, psa myśliwskiego , ptaka łowczego, środowiska naturalnego, organizacji łowieckiej oraz społeczeństwa. Obecnie jest nie tylko nakazem moralnym, ale również nakazem wynikającym z prawodawstwa.

Dziczyzna w tradycyjnej kuchni polskiej

Dziczyzna dzięki racjonalnej gospodarce łowieckiej przestała być wyłącznie przywilejem ludzi bogatych. Mięso z upolowanej dziczyzny ma największe zastosowanie w gospodarstwach domowych samych myśliwych, ale też znajduje się na stołach przeciętnego obywatela nie mającego nic wspólnego z polowaniem.

Mylne jest mniemanie, iż z dziczyzny przyrządzać można tylko kosztowne i wykwintne dania. W wielu sklepach i hipermarketach znajduje się w sprzedaży wiele gatunków dziczyzny, z której sporządzić można różnego rodzaju dania z:

• dzika:
  • pieczeń z szynki, combra , łopatki.
  • sos ostry do mięsa ze starszej sztuki
  • gulasz
  • kotlety mielone
  • klops
  • gołąbki
  • galaretka z głowizny
  • sos pomidorowy do zimnego mięsa

• sarniny
  • rosół i sztuka mięsa z karku
  • czernina
  • wątróbka
  • boczek a la flaczki
  • mięso z łopatki z młodymi jarzynami
  • pasztet

• jelenia, daniela:
  • polędwica
  • zraziki z polędwicy

• zająca
• kuropatwy, kaczki

• resztek z każdej dziczyzny oraz

• wyroby masarskie:
  • kiełbasa leśna parzona, półsucha
  • kiełbasa z dziczyzny parzona
  • kiełbasa serdelowa z dziczyzny
  • kiełbasa pomorska
  • kiełbasa myśliwska surowa, półsucha, trwała

Linki zewnętrzne

• Prawo łowieckie na witrynie PZŁ
• Kodeksy etyczne na witrynie PZŁ
• Recenzja książki Zenona Kruczyńskiego o myślistwie