Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

polonizacja

polonizacja - proces przyswajania języka lub kultury polskiej przez jednostki i grupy społeczne funkcjonujące wcześniej w ramach innych kultur. Polonizacja może zachodzić zarówno w wyniku mniej lub bardziej wyraźnego przymusu (np. administracyjnego, edukacyjnego) jak i mieć charakter względnie dobrowolny, tzn. nie wiązać się z żadną bezpośrednią presją.

Polonizacja, podobnie jak i inne procesy asymilacyjne zachodziła w szczególności w sytuacji, gdy element polski wyraźnie dominował w danej społeczności terytorialnej, zaś przyjęcie języka polskiego wiązało się z podniesieniem własnego prestiżu, statusu społecznego itp. Polonizacja w takim sensie zachodziła na przestrzeni wieków np. wśród szlachty Rusi oraz Litwy, które przyjmowały za własny język polski, przejmując także polski tryb życia, w znacznym stopniu rezygnując przy tym z własnych tradycji, języka i kultury. Administracyjne działania zmierzające do polonizacji mniejszości narodowych próbowano prowadzić w II RP pod wpływem programu politycznego unifikacji narodowej Narodowej Demokracji. Zdecydowane działania polonizacyjne pozostałych po II wojnie światowej na terenie kraju przedstawicieli mniejszości narodowych prowadziła administracja państwowa PRL (zob. FJN).

Demografia

Społeczeństwo I Rzeczypospolitej składało się przede wszystkim z Polaków, Litwinów i Rusinów. W 1618 przedstawicieli tych narodowości było w przybliżeniu kolejno 4,5 mln, 0,75 mln i 5 mln na łączną liczbę 11 mln mieszkańców państwa. Istotne mniejszości stanowili m.in. Łotysze, Niemcy i Żydzi. Polacy, ze względu na przyłączenie znacznych terenów Rusi nie stanowili większości w Koronie ani na Litwie.

Rzeczywista przynależność etniczna miała jednak drugorzędne znaczenie. Wśród wyższych warstw społeczeństwa Litwy i Rusi następował szybki proces polonizacji, wyrażający się przede wszystkim w rozpowszechnieniu języka i kultury polskiej, a także religii katolickiej. Liczba osób, które ze względu na używany język i przyjętą kulturę można by określić jako Polaków wzrastała stopniowo z około 40% społeczeństwa w 1650 do 50% w 1791. Polonizacja wynikała z wyższego rozwoju kulturalnego, gospodarczego i administracyjnego Korony. To w niej znajdowały się główne instytucje państwowe (urzędy stołeczne, trybunały, dwór królewski), największe miasta, a także drugi najstarszy uniwersytet w Europie Środkowej. Proces ten, a także kolonizacja Rusi polskimi osadnikami doprowadziły do spięć na tle narodowościowym. Ważnym ich czynnikiem była wyznawana religia. Większość przedstawicieli szlachty polskiej i spolonizowanej była katolikami lub protestantami, natomiast ludność chłopska na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej wyznawała prawosławie. Konflikty dodatkowo narosły po zawiązaniu unii brzeskiej. W dużym stopniu to właśnie z kwestiami religijnymi wiązały się powstania kozackie, w tym najważniejsze powstanie Chmielnickiego.

Pod wpływem reformacji duża część szlachty przyjęła wyznania protestanckie (luteranizm, kalwinizm i arianizm). W okresie zawiązywania unii lubelskiej pojawiały się nawet propozycje utworzenia kościoła narodowego. Różnorodność wyznawanym religii, a także tolerancyjne traktowanie jednej z największych w Europie mniejszości żydowskich sprawiło, że Rzeczpospolita zyskała przydomek "państwa bez stosów". Wprawdzie w efekcie kontrreformacji większość szlachty powróciła do kościoła katolickiego, ale proces ten przebiegał pokojowo, głównie poprzez propagandę i szkolnictwo jezuickie. Dopiero po potopie szwedzkim doszło do prześladowań braci polskich i ich wygnania z kraju.

Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64% do 69% populacji. W pewnych rejonach Polacy stanowili mniejszość, na przykład na Kresach Wschodnich, gdzie przewagę mieli Ukraińcy (identyfikowani wówczas z Rusinami), Białorusini lub Litwini. Polacy przeważali jednak na Wileńszczyźnie i w ówczesnym województwie lwowskim. Na zachodzie przeważali w niektórych okolicach Niemcy. W wielu miejscowościach dominowała ludność żydowska. W Narodowym Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 96% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23% (471,5 tys. osób) zadeklarowało przynależność do innej narodowości, natomiast 2,03% ludności (774,9 tys. osób) nie określiło swej przynależności narodowościowej. Najbardziej liczne mniejszości narodowe i etniczne stanowią Ślązacy (173,2 tys.) Niemcy (152,9 tys.), Białorusini (48,7 tys), Ukraińcy (31,0 tys), Romowie (12,9 tys), Rosjanie (6,1 tys.), Łemkowie (5,9 tys.) i Litwini (5,8 tys.).

Polonizacja Prus

Prusowie najeżdżani byli już w IX wieku, jednak bez trwałych efektów. Gdy nie powiodła się misja chrystianizacyjna biskupów Wojciecha w roku 997 i Brunona z Kwerfurtu w roku 1009, doszło do polskich wypraw Bolesława Chrobrego. Kolejne wyprawy polskie odbyły się w latach 1107/1108 i 1110/1111, podjęte przez Bolesława Krzywoustego. Jednak podobnie jak poprzednie, nie pozostawiły trwałych zdobyczy. W roku 1141 do Prus wyruszył biskup ołomuniecki Henryk Zdik, zapewne nie bez porozumienia z polskimi książętami, jednak bez trwałych rezultatów.

W 1147 odbyła się wyprawa na Prusy zorganizowana przez Bolesława Kędzierzawego na fali zainteresowania drugą krucjatą lewantyńską. Wyprawa ta wywołała pruski odwet i najazd na ziemie polskie w roku 1149. Kolejne wyprawy w latach 1149-1157 zaowocowały podbiciem części ziem pruskich. Kolejna próba chrystianizacji nie powiodła się na skutek buntu Prusów, a w roku 1166 zginął w karnej wyprawie młodszy brat Bolesława, książę Henryk Sandomierski.

Podbici Prusowie przejęli z biegiem lat język i kulturę niemiecką, natomiast na południu i wschodzie zasymilowali się z Polakami, (Mazurami) i Litwinami. Pogańskie obyczaje Prusów przetrwały sporadycznie w Sambii do pierwszej połowy XVI w. Jeszcze w 1561 r. pastor Abel Will z Pobethen opublikował Mały katechizm Marcina Lutra w języku pruskim, jednak mowa ta ostatecznie wymarła na przełomie XVII i XVIII wieku.

W okresie administrowania dobrami kapituły warmińskiej przez Mikołaja Kopernika kontynuowany był proces intensywnego zagospodarowywania ziem spustoszonych w wyniku wojen z zakonem krzyżackim, sprowadzania osadników i osadzania ich we wsiach, wymiany gospodarstw chłopskich i dbałości o uprawę ziemi. Kopernik podróżował często po administrowanych terenach. Zapisy potwierdzają, że w opustoszałych wsiach polskich Kopernik chętnie lokował chłopów napływających z Mazowsza. W Locationes mansorum desertorum figuruje wielu Wojtków, Szczepanów, Stanisławów, Andrzejów, którzy zasiedlając Warmię, przyczyniali się do jej polonizacji i zmieniali w sposób zasadniczy oblicze etniczne tego regionu – dotychczas charakteryzującego się przewagą ludności pochodzenia staropruskiego i kolonistów niemieckich.

Próby polonizacji Pomorzan

W średniowieczu region Pomorza zamieszkiwany był przez słowiańskie plemiona: Pomorzan (Kaszubów) w części przedodrzańskiej oraz Połabian (Ranów, Wieletów, Obodrzyców i innych) w części zaodrzańskiej. Główne ośrodki znajdowały się w (licząc od wschodu) Gdańsku, Kołobrzegu, Wolinie (potem Szczecinie), Arkonie.

Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz Odnowiciel oraz Bolesław Krzywousty. W 1090 Sieciech, palatyn Bolesława Krzywoustego, poprzez dowodzone przez siebie rycerstwo polskie zdołał na krótko opanować i przyłączyć Pomorze Gdańskie. W ważniejszych grodach pomorskich umieszczono polskie załogi, resztę spalono, w celu pozbycia się oporu. W kilka miesięcy później doszło do buntu miejscowych elit, który doprowadził do przywrócenia stanu niezależności od Księstwa Polskiego.

W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa. W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków.

W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii.

Polonizacja Litwy

Element etnicznie polski zaczął napływać na Litwę od czasów średniowiecza, i procentowo stanowił mniejszość wśród żywiołu litewskiego i białoruskiego. Większość polskich osadników pochodziła z Mazowsza. W XVI wieku była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę, Ruś Czerwoną, a także Prusy.

Język polski został przyjęty na Litwie przez warstwy polityczne i kulturowo czynne w połowie XVI wieku, chociaż stopniowa polonizacja miejscowej szlachty sięgała początkami wieku XV. Polonizacja Litwy była rezultatem procesów historycznych tj. unii polsko-litewskiej, ale przede wszystkim unii lubelskiej 1569, chrystianizacji Litwy, 1387 Auksztota, i 1413 – Żmudzi. W dziedzinie sztuki i architektury przejawy polonizacji poprzez napływ zachodnich idei jest jednak najstarszy i sięga XIV w. Świadectwami wczesnego gotyku na Litwie są m.in. kościół św. Jana, podziemia katedry, kościół Franciszkanów i św. Mikołaja w Wilnie., zamek w Trokach a nawet mury cerkwi Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie. Polonizacja tego kraju nie miała zawsze charakteru dobrowolnego, stosowano nieraz przymus wyznaniowy w stosunku do poddanych. Głównym czynnikiem polonizującym stał się podobnie jak i na innych obszarach Rzeczypospolitej kościół, dwór i miasto, gdzie na zasadzie przejmowania wzorów kulturowych warstwy społecznie niższe przejmowały wzory kulturowe warstw wyższych. W roku 1697 na Litwie, na wniosek miejscowej szlachty (tzw. zrównanie praw) wprowadzono język polski jako urzędowy, w miejsce dotychczas obowiązującego języka starobiałoruskiego. W wieku XVIII polonizacja ziem objętych granicami Rzeczypospolitej Obojga Narodów była już procesem zakończonym, a polonizacja Wilna stanem dokonanym. Proces ten przebiegał już bez nakazów i zakazów, bez przymusu, głównie pod wpływem dominacji cywilizacyjnej i oddziaływań administracyjnych. Od XVIII wieku działalność polonizacyjną Litwy prowadziła w sposób zorganizowany Komisja Edukacji Narodowej, Litewska Szkoła Główna oraz Uniwersytet Wileński.

W drugiej połowie XIX wieku litewską odpowiedzią na rozwój procesów polonizacyjnych było powstanie w sytuacji zagrożenia samookreślenia narodowego, litewskiego ruchu narodowego zmierzającego do zepchnięcia żywiołu polskiego do defensywy. Po okresie polonizacji – przede wszystkim elit, w związku z funkcjonowaniem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, od II poł. XIX w., Litwini rozbudowują własną kulturę i język. W okresie międzywojennym język litewski został poddany zabiegom oczyszczenia z wpływów języków słowiańskich (głównie polskiego). Utworzona w 1988 na Litwie organizacja Vilnija, od początku miała antypolski charakter. Zarzuca Polsce i Polakom – w tym mniejszości polskiej na Litwie dążenie do polonizacji Litwy i oderwania Wileńszczyzny. Równocześnie Vilnija popiera litwinizację polskiej mniejszości, która według Vilniji składa się ze spolszczonych Litwinów, których należy "przywrócić do ich korzeni". Organizacja domaga się m.in. zaprzestania działalności szkół nielitewskich (polskich) na Litwie i zmniejszenia wpływu partii politycznej polskiej mniejszości (Akcja Wyborcza Polaków na Litwie). Vilnija prowadzi także kampanie historyczno-propagandowe, m.in. domagając się polskich przeprosin za bunt Żeligowskiego i międzywojenną "okupację litewskiego Wilna", a także demonizując AK, oskarżając ją o ludobójstwo na Litwinach (m.in. wyolbrzymiając mord w Dubinkach).


Inne hasła zawierające informacje o "polonizacja":

Antoni Lange ...

Rusyfikacja narodu"Wydawnictwo PWN, Kraków, 2001Przypisy↑ Comrade Stalin's toast to the Russian people Zobacz też germanizacja polonizacja Noc apuchtinowska ...

Ugoda perejasławska ...

Historia Ukrainy w Galicji . W pierwszych latach po rozbiorach dominującym procesem była tam dobrowolna polonizacja , a właściwie jedynym ośrodkiem rozwoju ruchu ukraińskiego był wspierany przez Austrię ...

Germanizacja znanych losów takiego dziecka jest historia Alojzego Twardeckiego . Zobacz też germanizacja na ziemiach polskich polonizacja polakożerstwo Hakata Ostflucht kulturkampf antypolonizm Drang nach Osten Mitteleuropa powstania śląskie powstania wielkopolskie rugi pruskie rusyfikacja Serbołużyczanie Słowianie połabscy Czeskie Odrodzenie Narodowe Niemcy sudeccy Kraj Sudecki Cytat armeński Hatshower Przypisy↑ ...

Kościół rzymskokatolicki na Ukrainie katolikami obrządku łacińskiego, niż odwrotnie, a co za tym idzie silniejsza była polonizacja Ukraińców, niż ukrainizacja Polaków. W 1910 r. w Galicji Wschodniej mieszkało ...

Politechnika Lwowska uczelni technicznej we Lwowie1.1.2 Okres działalności do Wiosny Ludów1.1.3 Okres przejściowy1.1.4 Stopniowa polonizacja i przekształcenia Akademii w Szkołę Politechniczną1.2 Szkoła Politechniczna we Lwowie (1877-1918)1.3 ...

Żmudzini było określanie tej krainy jako Księstwa Żmudzkiego.W XVII i XVIII wieku nastąpiła polonizacja szlachty i duchowieństwa żmudzkiego, na podobieństwo litewskiej, przy zachowaniu poczucia odrębności ...

Wieliczka ...

Joachim Lelewel ...


Inne lekcje zawierające informacje o "polonizacja":

045 Unie Polski w XIV i XV w. (plansza 13) ...

219 Oświata, nauka, kultura i sport w II Rzeczypospolitej (plansza 2) ...

109 Zróżnicowanie religijne i kulturowe Rzeczpospolitej (plansza 12) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie