Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Zygmunt I Stary

Zygmunt I Stary

Zygmunt I Stary
Z Bożej łaski król Polski, ziemi krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, sieradzkiej, Kujaw, wielki książę Litwy, pan i dziedzic Rusi, Prus, Chelmna, Elbląga i Pomorza, książę mazowiecki
Król Polski
Okres panowaniaod 1506
do 1548
Poprzednik Aleksander Jagiellończyk
Następca Zygmunt II August
wielki książę litewski
Okres panowaniaod 1506
do 1548
Poprzednik Aleksander Jagiellończyk
Następca Zygmunt II August
Dane biograficzne
Dynastia Jagiellonowie
Urodzony 1 stycznia 1467 w Kozienicach
Zmarł 1 kwietnia 1548 w Krakowie
Ojciec Kazimierz IV Jagiellończyk
Matka Elżbieta Rakuszanka
Rodzeństwo Władysław II Jagiellończyk
Święty Kazimierz
Jan I Olbracht
Aleksander Jagiellończyk
Fryderyk Jagiellończyk
Odznaczenia
Order Złotego Runa
Polska i Litwa w 1526
Zygmunt I Stary i Piotr Tomicki pod protekcją św. Stanisława

Zygmunt I Stary, lit. Žygimantas Senasis, biał. Жыгімонт Стары (ur. 1 stycznia 1467 w Kozienicach , zm. 1 kwietnia 1548 w Krakowie ) – od 1506 król polski i wielki książę litewski . Przedostatni z dynastii Jagiellonów na tronie polskim.

Był przedostatnim z sześciu synów Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki , ojcem m.in. Zygmunta II Augusta . Dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą ( 1512 ), a po jej śmierci z Boną z rodu Sforzów ( 1518 ).

Zanim został królem, zarządzał w imieniu swego brata, króla węgierskiego i czeskiego Władysława II Jagiellończyka , księstwem głogowskim ( 1499 ) i Księstwem Opawskim ( 1501 ). W 1504 został namiestnikiem całego Śląska i Łużyc Dolnych .

Spis treści

Panowanie

Koronacja

Po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka wyniesiony na tron litewski przez radę wielkoksiążęcą w Wilnie ( 20 października 1506 ) i obrany królem polskim na Sejmie piotrkowskim ( 8 grudnia 1506 ). Koronowany w katedrze wawelskiej 24 stycznia 1507 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Andrzeja Boryszewskiego .

W lutym 1507 nakłonił sejm litewski do przyjęcia uchwały o gotowości do wojny z Wielkim Księstwem Moskiewskim . Dwuletnia III wojna litewsko-moskiewska 1507 - 1508 doprowadziła do obrony przez Litwę stanu jej posiadania.

Polityka wewnętrzna

Sprawując rządy Zygmunt I korzystał z rady senatorów i kompetentnych ministrów kierujących kancelarią królewską, urzędem podskarbińskim i wielkorządcami krakowskimi. Pomimo że był niechętny systemowi parlamentarnemu i niezależności politycznej szlachty, zwoływał coroczne sejmy, z reguły uzyskując uchwały podatkowe (pobory) na obronę potoczną. Jednakże niepowodzeniem skończyły się próby stworzenia stałego funduszu na obronność z podatków zależnych od dochodów.

Do sukcesów można zaliczyć częściowe oddłużenie skarbu. Zygmunt I oddzielił rachunkowość dotyczącą podatków publicznych od skarbu królewskiego. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, zabiegał o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian ( 1519 ), zasady procesowe ( 1523 ), zamierzał ujednolicić prawo w całym kraju (correctura iurium, zwana korekturą Taszyckiego, 1532 , odrzucona przez sejm 1540 ).

Uporządkował gospodarkę celną ("nowe cło"), dbał o rozwój miast królewskich, odzyskał dla skarbu liczne kompleksy dóbr koronnej domeny królewskiej, znajdujące się pod zastawem. W działalności finansowej króla wspierała królowa Bona, dążąca do powiększenia dóbr królewskich, także w drodze zakupów i poprawy efektywności gospodarowania.

W rokoszu lwowskim ( wojna kokosza ) 1537 wysunięto postulaty egzekwowania praw średniej szlachty niezadowolonej z działań dworu (tzw. Egzekucja Praw). Żądania szlachty skierowane były przeciw hegemonii elit senatorsko-ministerialnych (co wiązało się z nieprzestrzeganiem zakazów łączenia określonych urzędów świeckich i kościelnych, tzw. incompatibilitas ), oraz z pomijaniem przy nominacjach na urzędy ziemskie zasady zamieszkiwania na obszarze jurysdykcji urzędu (tzw. "osiadłości"), sprzeciwiano się również wydatnej roli w życiu politycznym królowej i jej akcji wykupu w Koronie zastawionych królewszczyzn, wychowywaniu Zygmunta Augusta na dworze matki (bez zapewnienia mu edukacji politycznej i rycerskiej) oraz zbyt wysokiemu "nowemu cłu". Z powodu braku stanowczej postawy wśród przywódców szlachty, po długotrwałych rokowaniach, rokosz zakończył się kompromisem. Szlachta rozjechała się do domów, nie angażując się w wyprawę wojenną organizowaną przez króla ( magnaci twierdzili, że jedynym wynikiem rokoszu miało być wyjedzenie drobiu w okolicy obozu, stąd pogardliwa nazwa " wojna kokosza ").

Osiągnięciem było włączenie Mazowsza do Polski (po wygaśnięciu w 1526 męskiej linii książąt czersko-warszawskich) jako województwa mazowieckiego ( 1529 ), oraz wprowadzenie do sejmu posłów mazowieckich sejmików ziemskich.

Za namową swojej żony – Bony, uzyskał przyznanie, za swego życia, swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi tronu wielkoksiążęcego na Litwie ( 1522 ), jak i tronu polskiego ( 1529 ) (w wyniku elekcji vivente rege ). Był to pierwszy i zarazem ostatni, tego typu wybór władcy na tron królewski w Polsce.

Rozwaga i pokojowe usposobienie Zygmunta I Starego sprawiły, że w chwili śmierci cieszył się ogólnym szacunkiem w kraju i za granicą. Okres jego panowania określany jest jako złoty wiek w Polsce .

Polityka zagraniczna

W polityce zagranicznej Zygmunt I Stary przede wszystkim przeciwstawiał się okrążeniu przez wrogów. Wielkie Księstwo Litewskie było zagrożone atakiem ze strony Wielkiego Księstwa Moskiewskiego , w wyniku wojny 1507-1508 i wojny litewsko-moskiewskiej 1512-1522 utraciło w 1514 Smoleńsk (mimo świetnego zwycięstwa polsko-litewskiego w bitwie pod Orszą ), a w 1522 Nowogród Siewierski . Wasyl III sprzymierzył się z cesarzem Maksymilianem I , a brak akceptacji przez cesarstwo postanowień pokoju toruńskiego ( 1466 ) dopomagał wyłamywaniu się wielkich mistrzów krzyżackich z lenniczej zależności względem Polski. Obawiano się przymierza między nowym wielkim mistrzem, Albrechtem Hohenzollernem , a Moskwą. Współdziałając z bratem, królem Czech i Węgier Władysławem II Jagiellończykiem , doprowadził do rozbicia antypolskiego sojuszu państw habsburskich i państw skandynawskich pod panowaniem dynastii oldenburskiej. Zjazd wiedeński w 1515 roku, zakończony cofnięciem przez cesarza poparcia dla Moskwy i uznaniem praw Polski do lenna Prus , rozwiązał ręce Zygmuntowi I na północy. W wyniku ostatniej wojny z zakonem krzyżackim ( 1519 - 1521 ) doszło w 1525 roku do podpisania traktatu krakowskiego . Jako prawny opiekun małoletniego Ludwika II Jagiellończyka przyczynił się do wyboru Karola V Habsburga na cesarza rzymskiego w 1519 roku[1]. Zygmunt Stary zaakceptował przejście majątków i urzędów krzyżackich spod władzy kościelnej pod świecką i przyjął hołd lenny Albrechta jako luterańskiego księcia Prus ( hołd pruski ). Polsce zaś traktat zapewnił prawo aneksji Prus Książęcych po wygaśnięciu rodu Albrechta po mieczu. W styczniu 1525 wybuchł tumult gdański , gdy zrewoltowane pospólstwo i plebs luterański wystąpiły przeciwko biskupowi kujawskiemu Maciejowi Drzewickiemu , podważając prawa polskiego kościoła do jurysdykcji duchownej w tym mieście. 17 kwietnia 1526 roku Zygmunt I Stary na czele 8 000 wojska wkroczył do Gdańska, uśmierzając bunt i ścinając jego przywódców.

V wojna moskiewska , mimo zdobycia Staroduba ( 1535 ), nie przywróciła Wielkiemu Księstwu Litewskiemu Smoleńska. Mocą zawartego w 1537 pokoju Litwa zachowała zdobyty Homel . Walki trwały również na pograniczu z Tatarami krymskimi (ich najazdy odpierano przy pomocy obrony potocznej i "podarków") i Mołdawianami (zwycięstwo hetmana Jana Amora Tarnowskiego pod Obertynem w 1531 roku uregulowało stosunki na Pokuciu ).

Zygmunt I Stary a rozwój sztuki

Zygmunt I Stary był wybitnym mecenasem sztuki. Jego zasługą jest bardzo wczesne wprowadzenie sztuki renesansowej do Polski, która (pomijając Węgry ) wyprzedziła w tym względzie inne kraje europejskie. Nie będąc jeszcze królem, ufundował renesansowy nagrobek swego brata, króla Jana I Olbrachta w katedrze wawelskiej (ok. 1505 ). Za jego rządów między innymi przebudowano w tym samym stylu Zamek Królewski na Wawelu , który może się poszczycić największym renesansowym dziedzińcem w Europie, a ufundowana przez niego Kaplica Zygmuntowska przy katedrze wawelskiej jest nazywana "perłą toskańskiego renesansu na północ od Alp". W 1540 r. ufundował on także Kapelę Rorantystów – męski zespół wokalny działający w katedrze wawelskiej jeszcze przez wiele lat po jego śmierci.

Genealogia

Władysław IIJagiełło
ur. ok. 1351
zm. 1 VI 1434
ZofiaHolszańska
ur. ok. 1405
zm. 21 IX 1461
Albrecht IIHabsburg
ur. 16 VIII 1397
zm. 27 X 1439
ElżbietaLuksemburska
ur. 1409
zm. 1442
     
   
  Kazimierz IVJagiellończyk
ur. 30 XI 1427
zm. 7 VI 1492
ElżbietaRakuszanka
ur. 1436
zm. 30 VIII 1505
   
  
1
KatarzynaTelniczanka
ur. ok. 1480
zm. 1528
OO   1498 (związek nieformalny)
2
BarbaraZápolya
ur. 1495
zm. 2 X 1515
OO   8 II 1512
Zygmunt I
Stary

ur. 1 I 1467
zm. 1 IV 1548
3
BonaSforza
ur. 2 II 1494
zm. 19 XI 1557
OO   18 IV 1518
          
          
  1  1  1  2  2
Jan z Książąt Litewskich
 ur. 8 I 1499
 zm. 18 II 1538
 
Regina
 ur. 1500/1501
 zm. 20 V 1526
 
Katarzyna
 ur. ok. 1503
 zm. po 9 IX 1548
 
Jadwiga Jagiellonka
 ur. 15 III 1513
 zm. 7 II 1573
 
Anna Jagiellonka
 ur. 1 VII 1515
 zm. 8 V 1520
 
  3  3  3  3  3
Izabela Jagiellonka
 ur. 18 I 1519
 zm. 15 IX 1559
 
Zygmunt II August
 ur. 1 VIII 1520
 zm. 7 VII 1572
 
Zofia Jagiellonka
 ur. 13 VII 1522
 zm. 28 V 1575
 
Anna Jagiellonka
 ur. 18 X 1523
 zm. 9 IX 1596
 
Katarzyna Jagiellonka
 ur. 1 XI 1526
 zm. 16 IX 1583
 
  3        
Olbracht Jagiellończyk
 ur. 20 IX 1527
 zm. 20 IX 1527
 


Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. Zdzisław Spieralski , Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 82-83.


Poprzednik
Dionizy z Zahradku
Książę głogowski
1499 - 1506
Następca
Kazimierz II
Poprzednik
Aleksander Jagiellończyk
król Polski
1506 - 1548
Następca
Zygmunt II August
Poprzednik
Aleksander Jagiellończyk
wielki książę Litwy
1506 - 1548
Następca
Zygmunt II August


Inne hasła zawierające informacje o "Zygmunt I Stary":

Adwentyzm ...

Tampere ...

Brno ...

1484 ...

1499 ...

XVI wiek c. Karola V, cesarza rzymskiego Władcy Polski w XVI wieku 1501 - 1506  : Aleksander Jagiellończyk 1506 - 1548  : Zygmunt I Stary 1548 - 1572  : Zygmunt II August (koronowany w 1530) 1573 - 1575  : Henryk Walezy 1576 - 1586  : Stefan ...

Klasztor w Pożajściu ...

1408 ...

1398 ...

1411 ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Zygmunt I Stary":

Pochwała przyjaźni i hartu ducha w opowiadaniu ˝Stary człowiek i morze˝ (plansza 11) ...

Pochwała przyjaźni i hartu ducha w opowiadaniu ˝Stary człowiek i morze˝ (plansza 14) ...

218b Sprawa polska podczas II wojny światowej (plansza 7) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie