Runy (alfabet runiczny) – alfabet używany do zapisu przez ludy germańskie (tzw. alfabet fuþark ). Niekiedy nazwę "runy" odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez ludy tureckie (tzw. alfabet orchoński ) oraz Madziarów ( Węgrów ) (tzw. rowasz ). Używany również w obrzędach magicznych . Staronordyckie słowo *run oznacza 'tajemnicę', 'sekret'.

Fuþark starszy - transliteracja

Fuþark młodszy w dwóch odmianach: u góry – duńskiej, u dołu – szwedzko-norweskiej

Fuþark starszy - powiększenie

Fragment kamienia runicznego ze zbiorów Uniwersytetu w Oslo

Porównanie starszego Fuþarku z alfabetem greckim

Historia i pochodzenie

Według wierzeń nordyckich runy podarował ludziom bóg Odyn ^[1].

Najstarsze znane zapisy runiczne pochodzą z ok. 200 r n.e.^[2] Są one krótkie i trudne do przetłumaczenia. Do ok. 650 r. stosowano tzw. starszy Fuþark nazwany tak od pierwszych sześciu run: F – U – Þ – A – R – K → (zobacz rycinę obok), liczący 24 znaki. Później alfabet runiczny zaczął się różnicować: w Norwegii i Szkocji używano Fuþarku z 16 lub 18 runami, natomiast w Anglii rozwinął się alfabet zwany Fuþorc w różnych odmianach, z 24, 28 lub nawet 31 runami. Zmiana nazwy wiąże się ze zmianą czwartej litery runicznej. Runami zapisywano głównie języki germańskie , choć odnaleziono kilka zapisów w łacinie . Przestano ich używać około roku 1000, poza jedynie Skandynawią , gdzie przetrwały jeszcze kilka wieków. Ale i tam wyparł je wreszcie alfabet łaciński .

Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii (alfabet alpejski). Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z alfabetem fenickim , hebrajskim . Sugerowano również związek z pismem greckim zauważając, że runy starszego Fuþarku częściowo odpowiadają graficznie jak i fonetycznie odpowiednim literom tego alfabetu samogłoski:

• Fehu = Wau
• Uruz = Ypsilon
• Þurisaz = Delta
• Ansuz = Alfa
• Raido = Ro
• Kaunan = Gamma
• Gebo = Chi
• Wunjo = Wau
• Haglaz = Heta
• Naudiz = Ni
• Isaz = Iota
• Jeran = Jot
• Ïhwaz = Jot
• Pertho = Pi
• AAlgiz = Sampi
• Sowilo = Sigma
• Tiwaz = Tau
• Berkanan = Beta
• Ehwaz = Epsilon
• Mannaz = Mi
• Laguz = Lambda
• Iŋwaz = Qoppa
• Dagaz = Delta
• Othalan = Omega

Jednak w porównaniu z okrągłym kształtem liter alfabetu greckiego kształt run starszego Fuþarku jest kanciasty (głównie proste linie, mało łuków). Także kolejność liter greckich i run starszego Fuþarku jest inna.

Runy były używane do zapisu krótkich inskrypcji w drewnie, metalu czy na kamieniach (tzw. kamienie runiczne ). Kształt liter tego alfabetu ułatwiał zapis na takich powierzchniach.

Do run, oprócz ich znaczenia fonetycznego, było także przypisane dodatkowe, słowne znaczenie. Na przykład runa þ (th) oznaczała w Fuþarku, tyle co þurisaz (olbrzym).

Runy w kulturze popularnej

Runy pojawiają się często w literaturze fantasy. Własny alfabet runiczny stworzył na potrzeby realiów Władcy Pierścieni angielski pisarz John Ronald Reuel Tolkien

Według zwolenników New Age runy są symbolami działającymi na zasadzie "promieniowania kształtów". Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według innych runy wywierają wpływ na podświadomość, aktywując siły psychiczne, które są ukryte pod progiem świadomości. Ponadto współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych, jak lęk, strach itp.). Nie zostało to jednak w żaden sposób potwierdzone przez naukę.

Zobacz też

• Unicode/Runiczny
• Unicode/Grecki
• Magia runiczna
• Kamienie runiczne
• Krzyż z Ruthwell

Linki zewnętrzne

• http://www.omniglot.com/writing/runic.htm

Polskie strony na temat run:

• Pochodzenie i historyczne znaczenie run ( pol. )
• http://pysigunda1.webpark.pl
• http://taimeis.webpark.pl
• http://www.astercity.net/~joa_dz/runy/runy.htm
• Zdjęcia kamieni runicznych
• http://www.runy.witryna.info/

1. ↑ A. Szrejter ,, Opowieści o bogach mroźnej Północy " 1
2. ↑ http://pysigunda1.webpark.pl/ 2