Zaśnięcie Bogurodzicy
Zaśnięcie Marii, panel centralny Poliptyku Grudziądzkiego
Dzień	15 sierpnia (praw. liturgia wg kal. jul. ) 28 sierpnia (praw. wg kal. greg. )
Typ święta	chrześcijańskie
Religie	prawosławie
Upamiętnia	śmierć Bogurodzicy i odebranie jej duszy przez Chrystusa
Inne nazwy	Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (kat.)

Zaśnięcie Bogurodzicy, Zaśnięcie Matki Bożej, Zaśnięcie Marii Panny – ostatnie w roku liturgicznym prawosławne święto z liczby dwunastu głównych świąt Kościoła prawosławnego . W Kościele katolickim znane jest pod nazwą Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny ^[1].

Jest świętem nieruchomym obchodzonym 15/28 sierpnia^[2], tj. 15 sierpnia według liturgii kalendarza juliańskiego a 28 sierpnia wg kalendarza gregoriańskiego . Zostało ustanowione w IV- V wieku .

Ikonografia

W tym samym okresie święto zaczęto przedstawiać w ikonografii , inspirację czerpiąc głównie z pism apokryficznych IV i V wieku. Schemat ikonograficzny Zaśnięcia wykształcił się ostatecznie w sztuce bizantyjskiej w IX wieku.

Opis ikony

W ikonografii chrześcijańskiej scena Zaśnięcia Marii Panny to przedstawienie śmierci Marii , matki Chrystusa ( gr. Κοίμησις [„Koimesis”] — „Zaśnięcie”), w otoczeniu 12 apostołów i Chrystusa odbierającego duszę matki.

Pomimo maryjnego charakteru wydarzenia przedstawianego na ikonach Zaśnięcia, jego centralną postacią nie jest Matka Boża (Bogurodzica), lecz Chrystus . W centrum przedstawienia znajduje się stojący w przy łożu swej matki w nimbie krzyżowym Zbawiciel, trzymający w dłoniach (częściej tylko w lewej dłoni) jej duszę w postaci niemowlęcia w powijakach (prześcieradło pogrzebowe). Zwykle spogląda na ciało matki, spoczywające na ozdobnym łożu (marach). Chrystus przybył po duszę Marii w otoczeniu aniołów , ze wspaniałością równą Przemienieniu . Postać odzianego w czerwono- lub żółto-złote szaty Chrystusa otoczona jest podwójną mandorlą (która pojawiła się w ikonografii tej sceny w XII w. , a od XIV w. nabrała większej doskonałości), w wewnętrznym kręgu której znajdują się (zwykle czterej) aniołowie , często trzymający w dłoniach gromnice . Spotyka się też ikony , na których obecność mocy niebieskich, towarzyszących Chrystusowi, jest zaznaczona tylko przez sześcioskrzydłego serafina u góry mandorli.

Ikona autorstwa El Greco

Początkowo Chrystus nie był obecny na ikonach Zaśnięcia. Pojawił się na nich dopiero w XII w. w Konstantynopolu , skąd scena ta została przyjęta przez ikonografię Bałkan i Rusi .

Pod wpływem Zachodu w XVII wieku, w ikonografii sceny Zaśnięcia spotyka się Chrystusa unoszącego prawą dłoń w geście błogosławieństwa, a dusza Marii ukazywana jest nie w powijakach, lecz w sukience. Wtedy też, również pod wpływem Zachodu, w górnej części kompozycji zaczęto wyobrażać Bogurodzicę na obłokach. Od tego też czasu wokół głów apostołów zaczynają pojawiać się nimby .
Poniżej Chrystusa ikonografia przedstawia złożone na wysokim łożu ciało Matki Bożej, której głowa zwykle wsparta jest o poduszkę, a dłonie złożone na piersi. Ma ona przy tym pozę osoby śpiącej, a nie zmarłej. Sztuka Zachodu w XI w. przyjęła bizantyjski schemat ikonograficzny Zaśnięcia, wprowadzając do niego stopniowo zmiany, m.in. ukazując Marię nie śpiącą, lecz zmarłą i łącząc tę scenę ze sceną Wniebowzięcia , a od XIII w. także Koronacji.

Płaskorzeźba z Francji

Przy łożu Bogurodzicy skupiają się dwie grupy apostołów, przy czym spośród dwunastu nie ma apostoła Tomasza . Wśród nich jest za to apostoł Paweł . Za nimi stoi kilku (zwykle trzech) biskupów w szatach liturgicznych, wśród których Dionizy Areopagita podaje, jako obecnych przy Zaśnięciu, samego siebie oraz Tymoteusza z Efezu . Z kolei kontakion święta jako biskupów wymienia św. Jakuba (brata Pańskiego, apostoła z grona siedemdziesięciu, pierwszego biskupa Jerozolimy ), Hieroteusza i Dionizego Areopagitę . Wśród obecnych można też rozpoznać św. Jana z Damaszku i Kosmę z Majumy .

Rozproszeni po odległych miastach i krajach apostołowie , wiedzeni mocą Bożą, stawili się w Jerozolimie w domu Bogurodzicy na górze Syjon (na miejsce wydarzenia wskazują widniejące w tylnym planie fragmenty architektury), gdzie rozgrywa się scena. Zależnie od przedstawień w dłoniach trzymają gromnice, kadzidła, księgi lub zwoje pisma. Podczas gdy sztuka zachodnia w scenie Zaśnięcia (czy bardziej Wniebowzięcia) spośród wszystkich apostołów eksponuje Piotra , ikonografia prawosławna wyraźnie wyróżnia apostoła Jana (i niekiedy Pawła ), a ikony ruskie ponadto często (strojem i gestem) apostoła Andrzeja .

Zaśnięcie Matki Bożej , szkoła nowogrodzka, koniec XIV w.

Łysiejący i długobrody Jan Teolog (Ewangelista) pochyla swą głowę do ramienia Bogurodzicy, a stojący po przeciwległej stronie apostoł Paweł pochyla się do jej stóp. Za plecami apostołów i biskupów niektóre ikony przedstawiają ponadto postacie opłakujących niewiast, które wyobrażają wiernych Jerozolimy .

Przed łożem, na którym spoczywa ciało Bogurodzicy, w dolnej części, na niektórych ikonach znajduje się podnóżek z gromnicą, którą według Jana z Tesalonik Maria poleciła zapalić czując zbliżająca się śmierć. Poczynając od XIV w. niektóre wersje ikony włączają do sceny Zaśnięcia apokryficzną opowieść o żydowskim kapłanie Jefoniaszu (inna wersja opowieści podaje odmienne imię - Athonios), który usiłował zniesławić Matkę Bożą, wywracając łoże z jej ciałem. Jednak zaledwie go dotknął, pojawił się archanioł Michał z mieczem i obciął mu dłonie , które przyrosły do łoża. Gdy uczynił pokutę i nawrócił się, Bogurodzica sprawiła cud i przywróciła mu ręce.

Niektóre przedstawienia ikonograficzne, nawiązując do tradycji (według której do umierającej Bogurodzicy apostołowie z różnych, odległych miejsc zostali przeniesieni przez aniołów), w tle z obu stron ukazują symetrycznie obłoki z apostołami, niesione przez aniołów w półpostaciach. Inne, szczególnie zachodnie obrazy, akcentują inny element wydarzenia - podanie o wzięciu Bogurodzicy do nieba z ciałem, skąd wywodzi się motyw Wniebowzięcia, obcy prawosławnej teologii i ikonografii. W tej wersji Maria tronująca w mandorli unoszona jest przez aniołów lub przez samego Chrystusa .

Z kolei na prawosławnych ikonach, w górnej części, zwykle jest umieszczany pasek Matki Bożej (jedna z najbardziej czczonych relikwii, przechowywanych w Konstantynopolu ), którego obecność związana jest z ofiarowaniem tej części szaty przez Bogurodzicę apostołowi Tomaszowi , który pojawił się spóźniony, gdy Maria była już unoszona do nieba. Niekiedy przy łożu Bogurodzicy spotykamy też ławeczkę z dzbanem oraz pantoflami.

Przedstawienia Zaśnięcia Marii Panny

• Poliptyk Grudziądzki (ok. 1390)
• Ołtarz Mariacki Wita Stosza (1477-89)

Zobacz też

• Ikonoklazm
• święta prawosławne w Polsce

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Galeria ikony Zaśnięcia Bogurodzicy