Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Zapora wodna

Zapora wodna

Zapora Tehri na rzece Bhagirathi
Zapora Solina na rzece San

Zapora wodna – bariera przegradzająca dolinę rzeki w celu spiętrzenia wody, zwykle betonowa , żelbetowa lub ziemna.

Zapora wodna może być postawiona dla różnych celów:

Różnicę poziomów wody przed i za zaporą wykorzystuje się w elektrowniach wodnych do wytwarzania energii elektrycznej . W elektrowniach szczytowo-pompowych energię elektryczną wytwarza się w dzień, gdy zapotrzebowanie na nią jest najwyższe, a w nocy, wykorzystując nadmiar mocy, turbiny uzupełniają wodę w zbiorniku pompując ją ze zbiorników u podstawy zapory.

Zaporą wodną nazywamy również sztuczną przeszkodę wodną w postaci zatopionego lub zabagnionego terenu, utrudniająca przemieszczanie się wojsk. Zaporę tego rodzaju tworzy się przez niszczenie: tam, grobli , śluz itp.

Spis treści

Historia

Polskie słowo tama, używane powszechnie na określenie zapory wodnej, pochodzi od średnioangielskiego słowa dam[1], które z kolei wywodzi się z języka średnioniderlandzkiego , którego ślady można zaobserwować w nazwach wielu miast, jak choćby Amsterdam czy Rotterdam [2].

Pierwsze antyczne zapory wodne powstały w Mezopotamii i na Bliskim Wschodzie . Używano ich tam do kontrolowania poziomów wód Tygrysu i Eufratu , które podczas obfitych opadów deszczu stawały się nieprzewidywalne.

Najstarsza znana zapora wodna znajduje się w Jawie w Jordanii , 100 km na północny wschód od Ammanu . Konstrukcja typu grawitacyjnego była kamiennym murem wysokim na 9 m i szerokim na 1 m. Wspierał ją wał ziemny o szerokości 50 m. Zaporę tę datuje się na 3000 rok p.n.e.[3][4] Innym antycznym przykładem jest Sadd Al-Kafara at Wadi Al-Garawi, 25 km na południe od Kairu . 102-metrowa w najdłuższym miejscu i szeroka na 87 metrów konstrukcja została wzniesiona około roku 2800[5] lub 2600 p.n.e.[6] jako zapora różnicująca[7], by kontrolować wylewy rzeki. Została zniszczona przez silne opady deszczu tuż przed lub tuż po ukończeniu budowy[5][6]. Przykładami tam wzniesionych przez Rzymian mogą być trzy budowle w Subiaco na rzece Anio we Włoszech lub zapory w Méridzie w Hiszpanii .

Za najstarszą istniejącą po dziś dzień zaporę wodną uważa się tamę Quatinah we współczesnej Syrii . Jej powstanie datuje się na czasy panowania egipskiego faraona Sethi (1319 - 1304 r. p.n.e.). W późniejszym okresie została powiększona przez Rzymian oraz współcześnie w latach 1934-38. Zapora wciąż zaopatruje w wodę syryjskie miaso Hims .

Zapora Kallanai

Kallanai jest potężną zaporą z nieociosanego kamienia, długą na 300 m, wysoką na 4,5 m i szeroką na 20 m, położoną na rzece Kaveri w Indiach . Jej podstawowe struktury zostały wybudowane w II w n.e.[8]. Zbudowano ją w celu podzielenia wód rzeki na cały żyzny region Delta poprzez kanały irygacyjne .

Du Jiang Yan jest najstarszym istniejącym do dziś systemem nawadniającym zawierającym zaporę wodną w Chinach. Jego budowę ukończono w roku 251 p.n.e. Potężna ziemna tama, zaprojektowana przez ministra państwa Chu , Sunshu Ao, zalewała dolinę w północnej części dzisiejszej prowincji Anhui , tworząc olbrzymi zbiornik wodny (100 km średnicy). Zbiornik ten znajduje się tam do dziś[9].

W Iranie zapór używano do podnoszenia wody za pomocą kół wodnych . Pierwsza taka konstrukcja zbudowana została w Dezful , gdzie podnosiła wodę na 50 cubitów i zaopatrywała w nią całe miasto. Tamy różnicujące były również znane[10]. Pul-i-Bulaiti były zaporami budowanymi przy młynach , wprowadzonymi przez muzułmańskich inżynierów. Pierwszą wzniesiono w Szustar na rzece Karun . Wiele innych tego typu budowano później w całym świecie muzułmańskim[10]. Wodę prowadzono z tyłu zapory przez dużą rurę, by napędzała koło wodne [11].

W Holandii , leżącej głównie na depresjach , zapór używano do blokowania rzek, by uregulować poziom ich wody, i powstrzymania morza przed wdarciem się na tereny poniżej jego poziomu. Tego typu tamy często stanowiły początek istnienia miasta, stąd często pojawiały się w ich nazwach, na przykład Amsterdam (dawniej Amstelredam) powstał po ustawieniu zapory na rzece Amstel pod koniec XII wieku , natomiast Rotterdam od tamy na rzece Rotte, dopływie Nieuwe Maas. Główny plac Amsterdamu, rzekome miejsce oryginalnego położenia zapory, wciąż nosi nazwę de Dam ( hol. zapora).

Najwyższe zapory

Na świecie

RzekaPaństwoWysokość zapory (m)Typ zaporyRok uruchomienia
Nurek Wachsz Tadżykistan 300ziemna 1980
Jinping (1. kaskada)Yalong Chiny 300betonowanieukończona
Xiaowan Mekong Chiny 292betonowanieukończona
Grande DixenceDixence Szwajcaria 285betonowa 1962
XiluoduJinsha Jiang Chiny 273betonowanieukończona
Inguri Inguri Gruzja 271,5betonowa 1984
Vajont Vajont Włochy 261,6betonowa 1961
Chicoasén Grijalva Meksyk 261ziemna 1980
TehriBhagirathi Indie 261ziemna 1990
Álvaro Obregón Yaqui Meksyk 260betonowa 1946

W Polsce

RzekaWysokość zapory (m)Typ zaporyRok uruchomienia
Solina San 82betonowa 1968
Pilchowice Bóbr 69kamienno-betonowa 1912
Czorsztyn Dunajec 60ziemna 1997
Świnna Poręba Skawa 50ziemnanieukończona
Rożnów Dunajec 49betonowa 1941
Leśna Kwisa 45kamienno-betonowa 1907
Lubachów Bystrzyca 44kamienna 1917
Dobczyce Raba 41ziemno-betonowa 1986
Besko Wisłok 38betonowa 1978
Bukówka Bóbr 38ziemna 1987

Przypisy

  1. The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition
  2. Źródło: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (Magazyn holenderskiej literatury i języka), 1947. Pierwsza pojawienie się słowa dam znajduje się w dokumencie z roku 1165 , choć znana jest miejscowość Obdam wymieniona w 1120 . Wyraz ten wydaje się być spokrewniony z greckim taphos, oznaczającym grób lub kurhan.
  3. Günther Garbrecht: "Wasserspeicher (Talsperren) in der Antike", Antike Welt, 2nd special edition: Antiker Wasserbau (1986), ss. 51-64 (52)
  4. S.W. Helms: "Jawa Excavations 1975. Third Preliminary Report", Levant 1977
  5. 5,0 5,1 Günther Garbrecht: "Wasserspeicher (Talsperren) in der Antike", Antike Welt, 2nd special edition: Antiker Wasserbau (1986), pp.51-64 (52f.)
  6. 6,0 6,1 Mohamed Bazza: Overview of the history of water resources and irrigation management in the near east region ( ang. ). Food and Agriculture Organization of the United Nations, 30 października 2006. [dostęp 4 czerwca 2009].
  7. Tłumaczenie z angielskiego terminu diversion dam
  8. Bijker Wiebe. Scholar search Dikes and Dams, Thick with Politics . „Isis”. 98 (2007). Ss. 109-123. doi:10.1086/512835 . 
  9. Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 4, Part 3. Taipei: Caves Books, Ltd.
  10. 10,0 10,1 Donald Routledge Hill (1996), "Engineering", s. 759 w Encyklopedii Historii Nauki Arabskiej - Rushdī Rāshid, Régis Morelon: Encyclopedia of the history of Arabic science. London: Routledge, 1996, ss. 751–795. . 
  11. Adam Lucas: Wind, Water, Work: Ancient And Medieval Milling Technology (Technology and Change in History). Brill Academic Publishers, s. 62. . 

Zobacz też


Inne hasła zawierające informacje o "Zapora wodna":

Wag ...

Poniemoń (dzielnica Kowna) ...

Maine ...

Wodorotlenek wapnia ...

Kamienna (dopływ Bobru) ...

Bóbr (dopływ Odry) ...

Sporty wodne ...

Torfowisko ...

Polska Czerwona Księga Roślin ...

Salwinia pływająca ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Zapora wodna":

Zagrożenia gleb (plansza 21) ...

Zróżnicowanie i przydatność rolnicza gleb w Polsce (plansza 16) ...

027a. Ssaki – sukces złożoności (plansza 27) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie