Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Zagłębie Dąbrowskie

Zagłębie Dąbrowskie

Dąbrowa Górnicza , Pałac Kultury Zagłębia
Neoromański kościół Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi

Zagłębie Dąbrowskie – region historyczno-geograficzny w zachodniej Małopolsce , na pograniczu z Górnym Śląskiem . Obejmuje wschodnią część obecnego województwa śląskiego (stąd często, ale błędnie, zaliczane jest do Śląska ) a według poglądów części historyków również zachodnią część województwa małopolskiego ( Olkusz ). Stanowi północno-wschodnią część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego .

Spis treści

Granice

Zagłębie Dąbrowskie obejmuje nastepujące jednostki administracyjne:

  • Sosnowiec – 221 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
  • Dąbrowa Górnicza – 128 tys. mieszkańców – największy ośrodek przemysłowy i największe obszarowo miasto Zagłębia (189 km kw.)
  • Będzin - 59 tys. mieszkańców – historyczna stolica regionu
  • Czeladź – 34 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
  • Wojkowice – 9 tys. mieszkańców
  • Sławków – 7 tys. mieszkańców – obok Czeladzi i Siewierza jedno z najstarszych miast regionu, historyczne centrum biskupiego klucza sławkowskiego .
  • miasto i gmina Siewierz – 12 tys. mieszkańców – także jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, pierwsze jako stolica wyodrębnionego na terenie obecnego Zagłębia regionu, księstwa siewierskiego .
  • gmina Bobrowniki – 11 tys. mieszkańców
  • gmina Psary – 11 tys. mieszkańców
  • gmina Mierzęcice – 7,3 tys. mieszkańców
  • gmina Ożarowice ( powiat tarnogórski ) – 5,4 tys. mieszkańców.

Zagłębie w swym "najpewniejszym kształcie" obejmuje zatem obszar powiatu będzińskiego , częściowo powiatu tarnogórskiego ( gmina Ożarowice oraz powiatów grodzkich : Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza . Najwyraźniej tożsamość zagłębiowska zarysowana jest bowiem tam, gdzie najwyraźniej daje się poznać odrębność, czyli na granicy ze Śląskiem . Stąd ewenement, że z biegiem czasu miasto graniczne Sosnowiec , stało się również stolicą regionu. Region rozciąga się więc od Sosnowca "promieniście" w kierunku północnym, północno-wschodnim i wschodnim. Z racji tej wyrazistości świadomości regionalnej na pograniczu ze Śląskiem, występuje pewne zróżnicowanie świadomości zasięgu regionu, idąc w tych wspomnianych kierunkach odchodzących promieniście od stolicy. Jedne opinie bowiem głoszą, iż region sięga poza Zawiercie i Olkusz, tworząc "Zagłębie Wielkie", inne natomiast tych miast nie wliczają w skład regionu. Pod względem hydrograficznym region ten można częściowo utożsamić z dorzeczem Przemszy , czyli jako region z Przemszą w centrum, względnie region w niecce dorzecza Warty od północy, oparty na Brynicy od zachodu, a następnie zamknięty od południa na Białej Przemszy , czyli historycznej granicy między Zagłębiem Dąbrowskim a Zagłębiem Krakowskim . Z kolei Szlaku Orlich Gniazd od wschodu.

Trzeba przy tym więc zaznaczyć, że według odczucia i opinii wielu mieszkańców Zagłębie Dąbrowskie ogranicza się wyłącznie do obszaru zakreślonego obecnymi granicami administracyjnymi miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i Wojkowic. Tak postrzegający najczęściej związani są z oglądem, w którym istotą tożsamości zagłębiowskiej jest bowiem etos robotniczy związany głównie z przemysłem wydobywczym, stalowym i włókienniczym swoistego "Pięciomiasta Zagłębiowskiego", czyli wspomnianych wyżej 5 miast najczęściej kojarzonych z Zagłębiem Dąbrowskim. Automatycznie zwolennicy tej opcji muszą więc poza granice regionu wyłączać mieszkańców rolniczych rejonów powiatów będzińskiego, zawierciańskiego – nawet jeżeli jednak łączy te gminy takie samo jak w "Pięciomieście" poczucie odrębności historycznej i językowej od Śląska. Mieszkańcy Zagłębia nie mówią gwarą śląską i ich język nie wykazuje naleciałości niemieckich, jak gwara śląska. Język mieszkańców Zagłębia cechuje akcent ruchomy – w odróżnieniu od akcentu stałego na Śląsku. Mieszkańcy Zagłębia nie identyfikują się też z Galicją, gdzie powszechny jest kult cesarza Franciszka Józefa. Jest to zapewne konsekwencja podziału Małopolski podczas zaborów . Stąd też więc istnieje natomiast większe poczucie wspólnoty z Królestwem Polskim (tzw. Kongresowym) – gdyż wraz z rozwojem górnictwa na tych ziemiach zaczęła kształtować się świadomość odrębności Zagłębia, co działo się w czasach administracyjnej przynależności do Królestwa. Pamiętać jednak należy, że to granice administracyjne regionów i państw się na tym terenie zmieniały, częstokroć za sprawą brutalnych ingerencji władzy obcej. Region był tak usytuowany, że raz przynależał do powiatu olkuskiego, raz do będzińskiego i zawierciańskiego, raz do Księstwa Siewierskiego czy Ziemi Jaworznickiej, jeżeli brać pod uwagę długie losy państwowości polskiej, w której niemal od początku pojawiają się osady w tym regionie. Czas kształtowania nazewnictwa "zagłębiowskiego" to tylko krótki czas – głównie XIX-wieczny – tej długiej historii regionu, choć nawet bezpośrednio po wyjściu z tego okresu widać zachowane szersze ujęcie regionu, np. w zagłębiowskich badaniach M. Kantora- Mirskiego , które obejmowały region w szerokim rozumieniu. Podobnie prezentuje region wydany w 1939 r. w Sosnowcu nakładem Komitetu "Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim". Współcześnie takie postrzeganie regionu przejawia się w odrębnych jednostkach administracyjnych "zagłębiowskich", jak okręg wyborczy nr 32 (do Sejmu) i 31 (do Senatu), jednostka NUTS, diecezja sosnowiecka czy Zagłębiowska Strefa Gospodarcza "Gospodarcza Brama Śląska".

W tym szerszym więc, regionalnym ujęciu do Zagłębia Dąbrowskiego zaliczane są również miejscowości sąsiednie, takie jak:

  • miasto i gmina Myszków – wraz z powiatem ziemskim
    • miasto i gmina Koziegłowy – jedno z najstarszych miast w regionie, historycznie, jak większość powiatu myszkowskiego związane z księstwem siewierskim, czyli w dużej mierze protoplastą Zagłębia Dąbrowskiego
    • miasto i gmina Żarki
    • gmina Niegowa
    • gmina Poraj .

Nazwa

Nazwa "Zagłębie Dąbrowskie" tłumaczy się w zasadzie samoistnie: Zagłębie oznacza teren obniżony względem otaczających go ziem. Poprzez silny związek frazeologiczny zagłębia w odniesieniu do przemysłu, ukuło się nowe, akceptowane już przez językoznawców znaczenie: obszar na którym występują i są eksploatowane złoża naturalne. Stąd mówi się np. o Zagłębiu Ruhry , Górnośląskim Zagłębiu Węglowym , Zagłębiu Wałbrzyskim. W przeciwieństwie jednak do wyżej wspomnianych nazwa Zagłębie w odniesieniu do regionu w widłach Brynicy i Białej Przemszy przyjęła się jako określenie krainy historyczno-geograficznej na podobnych zasadach jak np. Górny Śląsk . Przymiotnik: "Dąbrowskie" wziął się od jednego z silniejszych ośrodków miejsko-przemysłowych – Dąbrowy Górniczej. Zagłębie Dąbrowskie jest wschodnią częścią obszaru o wspólnych cechach przemysłowych i wspólnej strukturze urbanistycznej – Górnośląskiego Zagłębia Węglowego , choć z uwagi na zasięg historycznych krain kulturowych pojęcia te wykluczają się. Nazwę "Zagłębie Dąbrowskie" wymyślił około 1850 Józef Cieszkowski , wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie Górniczej[1].

Historia

Od VII-IX w. – ziemie Zagłębia należą do Wiślan . W końcu IX w. – jak reszta ziem Wiślan uzależniony od państwa wielkomorawskiego, a od połowy X w. – od czeskich Przemyślidów. Od ok. 990 r. – Zagłębie wchodzi w skład państwa polskiego, rządzonego przez Bolesława Chrobrego (967-1025). Od 1000 roku Zagłębie należy do diecezji krakowskiej. Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym Polski w 1138 r. Zagłębie pozostało w granicach dzielnicy senioralnej, która w 1146 roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu . W 1179 r. Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została odłączona od Małopolski. Zagłębie stało się częścią Małopolski, ale na długie wieki terenem nadgranicznym początkowo z księstwem raciborskim, potem z Czechami, Prusami, Rzeszą Niemiecką i autonomicznym woj. śląskim. Do XIX wieku Zagłębie Dąbrowskie stanowiło integralną część Małopolski z wyjątkiem przynależności części regionu do księstwa siewierskiego . Większość terenów dzisiejszego Zagłębia do końca epoki przedrozbiorowej należała tym samym do biskupów krakowskich, wchodząc w skład księstwa siewierskiego i graniczącego z nim biskupiego klucza sławkowskiego . Obszar ten, w szczególności w XVI w., był terenem intensywnej eksploatacji złóż ołowiu, srebra i cynku. W okresie 1795 - 1806 tereny te zostały przyłączone do Prus jako prowincja Nowy Śląsk . Po kongresie wiedeńskim Zagłębie Dąbrowskie znalazło się w granicach zaboru rosyjskiego, gdzie w związku z odkryciem i eksploatacją węgla kamiennego oraz budową w 1848 roku kolei warszawsko-wiedeńskiej zaczął się tworzyć największy w królestwie okręg przemysłowy. W połowie XIX w. na powstający właśnie powiat będziński utarła się i przyjęła nazwa Zagłębie. Odrębność regionu została potwierdzona w okresie II RP, kiedy Zagłębie stanowiło część województwa kieleckiego . Dopiero od lat pięćdziesiątych XX wieku w związku z polityką PRL – niwelowania różnic pomiędzy regionami, oraz przyjazdem na Zagłębie za pracą mieszkańców z całej Polski (głównie z kieleckiego) podobieństwo do sąsiedniego (przez słynną granicę na Brynicy ) Śląska staje się coraz wyraźniejsze. Warto jednak podkreślić, że urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem podobnie zresztą tak go odbierze mieszkaniec Katowic , czy Chorzowa . Dla mieszkańców pozostałej części kraju, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Okręg Przemysłowy", Katowice i Sosnowiec stanowią ten sam region. Historycznie więc Zagłębie Dąbrowskie jest oddzielnym regionem. Odrębność Zagłębia podkreśla także Kościół katolicki – 25 marca 1992 r. została erygowana Diecezja Sosnowiecka , której granice, w znacznym stopniu, pokrywają się z szeroko rozumianym Zagłębiem. Miasta Zagłębia Dąbrowskiego częściowo tworzą wspólny obszar miejski z miastami Górnego Śląska i tworzą tzw. Górnośląski Okręg Przemysłowy . Prezydenci 17 miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego podpisali 9 stycznia 2006 r. deklarację utworzenia jednego dużego obszaru miejskiego, zwanego Górnośląskim Związkiem Metropolitalnym . Związek został zarejestrowany 8 czerwca 2007 roku, a w jego skład weszły: Dąbrowa Górnicza i Sosnowiec . Tworzy go 14 miast na prawach powiatu .

Instytucje kultury, sportu oraz organizacje społeczne

Religie

Turystyka i wypoczynek

Zobacz też

Przypisy

  1. Dulias R., Hibszer A. Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe. Wydawnictwo Kubajak, Krzeszowice 2004, , s. 115

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Zagłębie Dąbrowskie":

Michałowice (powiat jeleniogórski) ...

1946 ...

2006 ...

Dniepropetrowsk ...

Ukraińska Powstańcza Armia ...

Historia Ukrainy ...

Wojna domowa w Rosji ...

Armia Ludowa ...

Związek Walki Zbrojnej - gen. Tadeusz Komorowski "Korczak"Okręg KrakowskiOkręg Śląski - por. Józef Korol "Starosta"Podokręg Zagłębie DąbrowskieObszar Nr 5- Poznań Okręg PomorzeOkręg PoznańObszar Nr 6 - Toruń Samodzielny Okręg ...

Tramwaj ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Zagłębie Dąbrowskie":

215a Działania zbrojne w latach 1941-1945 (plansza 5) ...

143. Polacy na przełomie XIX i XX w. (plansza 7) ...

201. Środowisko przyrodnicze Polski (plansza 13) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie